ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΕΡΕΥΝΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑΣ

Oι ακτίνες Χ και η ανθρώπινη ματιά αποκρυπτογράφησαν τα μυστικά της ζωγραφικής των αρχαίων: μετρούσε η έμπνευση και όχι οι κανόνες

Τα μυστικά μιας τέχνης που εθεωρείτο οριστικά χαμένη, της αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής, ήταν κρυμμένα στους τάφους των βασιλέων, αριστοκρατών και απλών πολιτών της Μακεδονίας.
Τα φέρνει στο φως μια πρωτότυπη μελέτη της συντηρήτριας και αρχαιολόγου Χαρίκλειας Μπρεκουλάκη, που συνδυάζει την αμεσότητα του αυτόπτη μάρτυρα με τα ακλόνητα στοιχεία των σύγχρονων φυσικοχημικών αναλύσεων .

Το βασικό συμπέρασμα της έρευνας είναι πως «οι αρχαίοι ζωγράφοι χρησιμοποιούσαν πλούσια παλέτα και ζωγράφιζαν με πολύπλοκες τεχνικές που αντανακλούν την τέχνη της μεγάλης ζωγραφικής η οποία έχει χαθεί», όπως εξηγεί η κ. Μπρεκουλάκη. «Ακόμη η χρήση των χρωμάτων γινόταν βάσει προσωπικού γούστου, χωρίς να υπακούουν σε αυστηρούς ζωγραφικούς κανόνες».

Μια υπόγεια πινακοθήκη, με θεούς, βασιλείς, αριστοκράτες, πορτρέτα πολεμιστών που απηχούν τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μορφές απλών πολιτών, σκηνές κυνηγιού, μάχης, συμποσίων, ζωγραφιστά έπιπλα, αποκαλύφθηκε τα τελευταία σαράντα χρόνια στη Μακεδονία. Και η Χαρίκλεια Μπρεκουλάκη μελέτησε τα 60 σωζόμενα ζωγραφικά μνημεία, τα φωτογράφισε – πολλά είναι αδημοσίευτα – και δημιούργησε ένα «κόρπους» με τα άπαντα της ταφικής μακεδονικής ζωγραφικής, που καλύπτει διάστημα δύο αιώνων, από τον 4ο αι. π.Χ.

Αυτός ο άνευ προηγουμένου ανάπλους στις πηγές της αρχαίας ζωγραφικής «ξανατοποθετεί το χρώμα στην καρδιά του ζωγραφικού συστήματος», όπως εξηγούν στον πρόλογο της έκδοσης – στη γαλλική γλώσσα – οι Γάλλοι καθηγητές αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης, Φράνσις Κρουασάν και Αν Μαρί Γκιμιέ Σορμπέτ. «Η έρευνα τεκμηρίωσε την χρήση πέντε διαφορετικών λευκών (του ασβέστη, της μηλιάδας, του μολύβδου, του βαρίου, του καολίνη) που τα χρησιμοποιούσαν για τις διαφορετικές ιδιότητές τους και αυτό δείχνει ουσιαστική γνώση», λέει η κ. Μπρεκουλάκη. «Βρέθηκαν ακόμη δύο μαύρα (του κάρβουνου και του μαγκανίου), ένα μπλε, τρία κίτρινα, τρία κόκκινα, δύο πορφυρά, τέσσερα διαφορετικά πράσινα, ενώ ως συνδετικό υλικό, εκτός από το αυγό, χρησιμοποιούσαν τραγακάνθινο κόμμι από τα καρποφόρα δένδρα της Μακεδονίας, σε μια περίπτωση αραβικό κόμμι και ζωικές κόλλες».

 

Η λεπτομέρεια των δύο αλόγων από το τέθριππο άρμα στον θρόνο της Ευρυδίκης δείχνει τον πλούσιο φυτικό διάκοσμο και την τεχνική της επιχρύσωσης

 

O «Φρουρός» από τον μακεδονικό τάφο του Αγίου Αθανασίου είναι ζωγραφισμένος με την τεχνική της τετραχρωμίας που αποδίδει το βάθος της μορφής με σκιαγραφικό τρόπο και αρκείται στα τέσσερα βασικά χρώματα .

Η ζωγραφική της οφθαλμαπάτης δίνει στην αρχιτεκτονική του υπογείου τάφου της βασίλισσας Ευρυδίκης τη μορφή λαμπρού κτιρίου, ενώ στον μακρινό θρόνο η σύνθεση με το άρμα του Πλούτωνα και της Περσεφόνης υπαινίσσεται ότι η νεαρή βασίλισσα και γιαγιά τού Μεγάλου Αλεξάνδρου έχει εξασφαλίσει εξέχουσα θέση ανάμεσα στους θεούς του Κάτω Κόσμου

Δώδεκα χρόνια χρειάσθηκαν για να ολοκληρωθεί η έρευνα. Πολλές εκατοντάδες δείγματα αναλύθηκαν επιτόπου μέσα στους τάφους, στον Δημόκριτο, στο Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών, στο Εργαστήριο Μελέτης Αρχαίων Υλικών στο Πανεπιστήμιο της Βενετίας και στο Ινστιτούτο Χημείας της Πίζας, στο Wiener Laboratory της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. Η έρευνα ξεπέρασε το πλαίσιο της διατριβής που υποβλήθηκε στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης και το δίτομο έργο χαιρετίστηκε (διεθνώς) ως «απαραίτητο εργαλείο για κάθε περαιτέρω μελέτη σε θέματα αρχαίας ελληνικής ζωγραφικής».

Η έκπληξη: Η τεχνική της επιχρύσωσης, που βρίσκεται στον αρχαιότερο από τους τάφους της μελέτης, στον μαρμάρινο θρόνο της Ευρυδίκης, είναι η ίδια που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα

Πλούτος χρωμάτων και διακόσμηση

Oι αρχαίες πηγές, ιδιαίτερα ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, αναφέρουν ότι πριν από 2.000 χρόνια η ελληνική ζωγραφική βασιζόταν στη χρήση της τετραχρωμίας (λευκό, μαύρο, χοντροκόκκινο, ώχρα) που ήταν αυστηρού ή ανθηρού ρυθμού. Η πολυχρωμία σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές εθεωρείτο μάλλον διακοσμητική και νεοπλουτίστική. Εσείς τι διαπιστώσατε; Η αντιπαράθεση της αλήθειας των νέων δεδομένων με όσα αναφέρουν οι αρχαίες πηγές ανατρέπει εν μέρει τις θεωρίες. Κατά τη γνώμη μου, οι ταξινομήσεις αυτού του είδους δεν ανταποκρίνονται σε ακριβείς ιστορικές αλήθειες, αλλά αντανακλούν αόριστα δύο κυρίαρχες καλλιτεχνικές τάσεις. Oι λέξεις «αυστηρός» και «ανθηρός» αναφέρονται στην εντύπωση που μας μεταφέρει ο τρόπος χρήσης των χρωμάτων δεν εξαρτώνται από τη φύση της χρωστικής ουσίας. Αυτές οι λέξεις δεν προέρχονται από μια γλώσσα ζωγραφική, αλλά χρησιμοποιούνται από τους συγγραφείς για να υποβάλλουν την αφθονία και τον πλούτο, που μεταφράζεται ζωγραφικά με ζωηρά χρώματα σε πλούσια ομοιόμορφα στρώματα, με χαρακτήρα μάλλον διακοσμητικό. Από την άλλη, ο όρος «αυστηρός» αναφέρεται σε χρωστικές των οποίων η ανάμειξη επιτρέπει να έχουμε πιο διαβαθμισμένα χρωματικά αποτελέσματα που πετυχαίνουν να αποδώσουν την τρίτη διάσταση μέσω της φωτοσκίασης και της γραμμής. Στη ζωγραφική των τάφων της Μακεδονίας, η χρήση ενός φύλλου χρυσού ή μια λεπτομέρεια με το λαμπερό κόκκινο της κιννάβαρης αλλάζουν τις αρμονίες και δεν επιτρέπουν αυστηρές κατατάξεις. 

Χαρίκλεια Μπρεκουλάκη, «La Peinture funeraire de Macedoine», έκδοση του Κέντρου Ελληνικής και Ρωμαϊκής Αρχαιότητας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. ΣΕ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΗΝ Παρασκευή Κατημερτζή

ΕΠΙΕΜΕΛΕΙΑ ΜΕΡΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ ….. ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ,,2009 Μχ.