Τα Ορλωφικά: Μία προσπάθεια αποτίναξης του τουρκικού ζυγού 50 χρόνια πριν την Επανάσταση

Η πρώτη προσπάθεια αποτίναξης του τουρκικού ζυγού από τους υποδουλωμένους Έλληνες πραγματοποιήθηκε πενήντα χρόνια πριν την Ελληνική Επανάσταση, το 1770. Τα Ορλωφικά, όπως έμεινε στην ιστορία η αποτυχημένη επανάσταση, υποκινήθηκε από τους Ρώσους και την τσαρίνα Αικατερίνη Β’.

Κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών, σημειώθηκαν εξεγέρσεις σε διάφορα σημεία της χώρας, αλλά η Πελοπόννησος αναδείχθηκε ως το κέντρο των εξεγερμένων. Αυτή πλήρωσε και το βαρύτερο φόρο αίματος.
Η προετοιμασία της επανάστασης

Kατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1768-1774), η Αικατερίνη Β’ επιχείρησε να εξεγείρει τους χριστιανούς των Βαλκανίων, δίνοντας στον πόλεμο το χαρακτήρα σταυροφορίας κατά του ισλαμισμού. Σκοπός της ήταν οι επαναστάτες να προκαλέσουν αντιπερισπασμό στους Τούρκους, ώστε τα ρωσικά στρατεύματα να καταλάβουν βόρειες επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Το σχέδιο για την επέμβαση του ρωσικού στόλου στην Ελλάδα υπέβαλαν στη φιλόδοξη αυτοκράτειρα της Ρωσίας, οι ευνοούμενοι και συνεργάτες της, αδελφοί Αλεξέι και Φιοντόρ Ορλώφ, από τους οποίους πήρε και το όνομά της η επανάσταση.

Ένας από τους υποκινητές της επανάστασης των Ορλωφικών, ο Αλεξέι Ορλώφ

Το 1768, οι δύο αδερφοί, πριν ξεκινήσουν οι πολεμικές επιχειρήσεις, εγκαταστάθηκαν στη Βενετία και άρχισαν να επικοινωνούν με τους Έλληνες που ζούσαν εκεί και τους πράκτορές τους, οι οποίοι πηγαινοέρχονταν στην Ήπειρο, τη Μακεδονία και την Πελοπόννησο. Σύντομα, όμως, έγιναν αντιληπτοί από τις ενετικές αρχές και αναγκάστηκαν να εγκατασταθούν στη Γένοβα, όπου αγόρασαν ένα πλοίο με 20 πυροβόλα. Τελικά, μετέφεραν το στρατηγείο τους στο δουκάτο της Τοσκάνης.

Στην Πελοπόννησο, βασικός υποκινητής της επανάστασης ορίστηκε ο στρατιωτικός Γεώργιος Παπαζώλης. Μόλις ανακοίνωσε τις προθέσεις των Ρώσων στους συντοπίτες του, εκείνοι δέχτηκαν με χαρά να ριχτούν στη μάχη, εκτός από τους Μανιάτες, που αρχικά στάθηκαν δύσπιστοι.

Στην Καλαμάτα, ο πλούσιος γαιοκτήμονας και έμπορος, Παναγιώτης Μπενάκης, ενθουσιασμένος από την προοπτική της απελευθέρωσης, κάλεσε στον πύργο του προύχοντες και κληρικούς και υπέγραψαν έγγραφο, με το οποίο υπόσχονταν να ξεσηκώσουν πάνω από 100.000 Έλληνες, μόλις θα εμφανίζονταν τα ρωσικά πλοία στις ακτές του Μοριά.

Οι Μανιάτες, αν και είχαν πληροφορηθεί από ανθρώπους τους στην Ιταλία ότι οι υποσχέσεις του Παπαζώλη ήταν χωρίς αντίκρισμα, υποσχέθηκαν ότι θα βοηθούσαν, με μοναδικό όρο οι ρωσικές δυνάμεις να μην είναι λιγότερες από 10.000 άνδρες. Παράλληλα, κληρικοί και πρόκριτοι ανέλαβαν να ξεσηκώσουν τον πληθυσμό και να τον έχουν σε επαναστατική ετοιμότητα.
Τα Ορλωφικά

Στα μέσα του 1769, ο ρωσικός στόλος που θα κατερχόταν στη Μεσόγειο ήταν έτοιμος.

Στο τέλος του Ιουλίου 1769, άρχισε η αποστολή της πρώτης ρωσικής ναυτικής μοίρας στο Αιγαίο, με διοικητή τον ναύαρχο Γκριγκόρι Σπιρίντοφ και τον Άγγλο αξιωματικό Γκρέιγ. Χρέη τοποτηρητή του στόλου είχε ο Μυκονιάτης πλοίαρχος, Αντώνιος Ψαρός.

Λίγο αργότερα ξεκίνησε από τη Βαλτική, δεύτερη ρωσική μοίρα. Στις 17 Φεβρουαρίου 1770, έφτασε ο Φιόντορ Ορλώφ στο Οίτυλο της Μάνης και κήρυξε την επανάσταση. Οι επαναστάτες συγκρότησαν αμέσως δύο λεγεώνες (συνολικά περίπου 1.450 άνδρες) και την 1η Μαρτίου άρχισε η πολιορκία της Κορώνης. Ωστόσο, η ρωσική δύναμη, με μόλις 4.000 άνδρες, ήταν ανεπαρκέστατη για την επίτευξη του σκοπού.

Αρχικά, η επανάσταση φαινόταν πως θα κέρδιζε. Οι δυνάμεις των Μανιατών και των Ρώσων κυρίευσαν τον Μυστρά και σχηματίστηκε ο πρώτος πυρήνας ελληνικής προσωρινής κυβέρνησης, με επικεφαλής τον Αντώνιο Ψαρρό. Η εξέγερση γενικεύτηκε και σε άλλες επαρχίες της Πελοποννήσου, από την Κορινθία μέχρι την Αχαΐα, αλλά και σε άλλα μέρη της χώρας, όπως την Κρήτη, την Ήπειρο και το Μεσολόγγι.

Παρά τη φαινομενική επιτυχία, σύντομα οι δυνάμεις των επαναστατημένων αποδείχθηκαν λίγες, ενώ λέγεται πως αρκετές από τις «απελευθερωτικές» επιχειρήσεις κατέληξαν σε άγριες λεηλασίες και σφαγές αμάχων.

Το τέλος των Ορλωφικών σήμανε οριστικά με την πολιορκία της Τριπολιτσάς, στις 29 Μαρτίου 1770, όπου ισχυρές δυνάμεις Τουρκαλβανών κατέσφαξαν τους εξεγερμένους.

Την αποτυχία της Τριπολιτσάς αντιστάθμισε για λίγο η κατάληψη του Ναυαρίνου από τους Ρώσους στις 10 Απριλίου και η άφιξη του Αλεξέι Ορλώφ. Αλλά η αποτυχία των επαναστατών στο στενό του Ριζόμυλου, στον Μελίπυργο και κυρίως στην Μεθώνη, οδήγησε στο άδοξο τέλος της επανάστασης.

Το Ναυαρίνο εγκαταλείφθηκε στις 26 Μαρτίου 1770. Αν και η επανάσταση απέτυχε, οι αδερφοί Ορλώφ δεν μπορούσαν να επιστρέψουν στη Ρωσία «με άδεια χέρια». Πόσο μάλλον να ανακοινώσουν στη φιλόδοξη αυτοκράτειρα την παταγώδη αποτυχία τους. Έτσι, άρχισαν τη συστηματική καταδίωξη του τουρκικού στόλου στο Αιγαίο, η οποία κατέληξε στη νικηφόρα για τους Ρώσους Ναυμαχία του Τσεσμέ, στις 4 Ιουλίου 1770.

Η ήττα των Τούρκων αποτέλεσε μία από τις σοβαρότερες ναυτικές καταστροφές της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ωστόσο, οι Ορλώφ δεν κατόρθωσαν να περάσουν τα Δαρδανέλια και εγκαταστάθηκαν στο λιμάνι της Νάουσας στην Πάρο, όπου έμειναν άπρακτοι έως την υπογραφή της συνθήκης Κιουτσούκ-Καϊναρτζή, το 1774, η οποία αποκαθιστούσε την ειρήνη στο Αιγαίο.

Η Ναυμαχία του Τσεσμέ

Τα αντίποινα

Αμέσως μετά την αποχώρηση των Ρώσων, μέλη της οθωμανικής κυβέρνησης πρότειναν τη γενική σφαγή των Ελλήνων, αδιακρίτως φύλου και ηλικίας. Όλοι συμφώνησαν, εκτός από τον αρχιναύαρχο Χασάν Τζεζαϊρλή, ο οποίος ανέτρεψε την απόφαση με το… αποστομωτικό επιχείρημα: «Εάν φονευθώσιν όλοι οι Έλληνες, ποίος θα πληρώνη το χαράτσι;». Έτσι ακυρώθηκε μια γενοκτονία.

Ο Τούρκος ναύαρχος ανέλαβε να τιμωρήσει τα νησιά, που είχαν σηκώσει στα πλοία τους ρωσική σημαία. Όμως, έδειξε επιείκεια και τα αντίποινα ήταν περιορισμένα.

Στην Πελοπόννησο, ωστόσο, οι τουρκαλαβανοί ήταν ανεξέλεγκτοι. Βίαζαν, έσφαζαν, πουλούσαν τους κατοίκους σε σκλαβοπάζαρα και έβαζαν τους προκρίτους να υπογράφουν ομολογίες.

Εννιά χρόνια ουσιαστικά κυριαρχούσαν στην περιοχή και στο Αίγιο έσφαξαν τους πάντες, ενώ πολλές περιοχές ερημώθηκαν. Περίπου 20 χιλιάδες έγιναν σκλάβοι και οι κάτοικοι περιέγραφαν του Αλβανούς σαν πανούκλα.

Αν και η Υψηλή Πύλη τους ζήτησε να αποχωρήσουν, την έγραφαν στα παλιά τους… τα τσαρούχια, ώσπου ο αρχιναύαρχος Χασάν Τζεζαϊρλή ανέλαβε να τους εξοντώσει. Αυτό έγινε στην Τρίπολη, με τη συνδρομή τριών χιλιάδων Ελλήνων κλεφτών.

Ειδικά ο πατέρας του Κολοκοτρώνη, Κωνσταντίνος, τους απέκλεισε το δρόμο της υποχώρησης στα Τρίκορφα. Ήταν από τους λίγους που συνεργάστηκαν με τον Χασάν, αλλά δεν τον προσκύνησαν. Ο Χασάν έστησε στην Τρίπολη πυραμίδα με 4.000 κεφάλια Αλβανών.

Ένα χρόνο μετά, εξόντωσε τους κλέφτες. Τότε δολοφονήθηκε ο Κωνσταντίνος Κολοκοτρώνης και τα αδέλφια του, Αποστόλης και Γεώργιος. Σώθηκε το δεκάχρονο παιδί του Κωνσταντίνου, ο Θοδωράκης, που όταν μεγάλωσε, δεν ξέχασε ποτέ το μάθημα των Ορλωφικών: Αν η Ελλάδα λευτερωνόταν, θα το κατάφερνε μόνη της.

Μετά την ήττα στα Ορλωφικά, δημιουργήθηκε ένα μεγάλο κύμα μετανάστευσης Ελλήνων στη Ρωσία. Αρκετοί από αυτούς εντάχθηκαν στο ρωσικό στρατό και σχημάτισαν στρατιωτικά σώματα, τα οποία έδρασαν κυρίως στην Κριμαία.

Ένα από αυτά ήταν το Ελληνικό Σύνταγμα Πεζικού, το οποίο συνέβαλε στην οριστική εκδίωξη των Οθωμανών από την περιοχή και κατέστειλε την εξέγερση των Τατάρων (1777-1778).

Πηγή: Μηχανή του Χρόνου