Ο ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ

ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ – ΦΑΣΕΙΣ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ

 Τα Γιαννιτσά κατοικούνται από την αρχαιότερη Νεολιθική περίοδο (τέλη 7^ης – αρχές 6^ης χιλ.π.Χ.). Μάλιστα, ο νεολιθικός οικισμός των Γιαννιτσών μαζί με τον όμοιο και αντίστοιχο οικισμό της Νέας Νικομήδειας Βέροιας συγκαταλέγονται στους αρχαιότερους νεολιθικούς οικισμούς της Ευρώπης.

Ο οικισμός των Γιαννιτσών Β αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς νεολιθικούς οικισμούς της πρώιμης περιόδου στο βορειοελλαδικό χώρο. Βρίσκεται στην νότια πλαγιά ενός εκτεταμένου χαμηλού γηλόφου, στην περιοχή που επικράτησε να λέγεται “Παλιά Αγορά” και η οποία καλύπτει το νοτιοανατολικό άκρο της πόλης.

Η επιλογή της θέσης αυτής για εγκατάσταση ήταν επιτυχημένη, πράγμα που αποδεικνύεται από τη παρατεταμένη διάρκεια κατοίκησής της. Η ύπαρξη των πηγών στα νότια και των ρεμάτων στα ανατολικά και δυτικά του οικισμού, η εγγύτητα με τη θάλασσα, τα γόνιμα προσχωσιγενή εδάφη και χαμηλοί λόφοι της ημιορεινής ζώνης που την περιέβαλαν, ήταν ιδανικά για την άσκηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας ενώ οι απέραντες δασώσεις εκτάσεις γύρω και μέχρι το Πάϊκο καθώς οι βάλτοι στα νότια, του παρείχαν αφθονία και ποικιλία θηραμάτων.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των σωστικών ανασκαφών από το 1989 και μετά, η έκταση του οικισμού στην πρώτη περίοδο κατοίκησής του (Αρχαιότερη Νεολιθική Περίοδος: 6.500 – 5800 π.Χ.) ήταν μικρότερη από 30 στρέμματα. Αργότερα [στη Μέση Νεολιθική Περίοδο (5.800-5300 π.Χ.)] η εγκατάσταση περιορίζεται σε μερικά μόνο σπίτια στο χαμηλότερο σημείο της πλαγιάς. Στις επόμενες περιόδους (νεότερη Νεολιθική και Χαλκολιθική: 5.300-3.100 π.Χ.) ο οικισμός επεκτείνεται σημαντικά καταλαμβάνοντας έκταση 80 τουλάχιστον στρεμμάτων. Στην αρχή της εποχής του Χαλκού που ακολουθεί, συρρικνώνεται και πάλι για να εγκαταλειφθεί οριστικά μετά από μια διάρκεια κατοίκησης 3000 περίπου χρόνων.

Η έκταση του οικισμού των Γιαννιταών Β κατά την Αρχαιότερη Νεολιθική Περίοδο(6.500 - 5.800π.Χ.)	Η έκταση του οικισμού των Γιαννιτσών Β κατά την Μέση Νεολιθική Περίοδο (5.800 - 5.300 π.Χ)	Η έκταση του οικισμού των Γιαννιτσών Β κατά τη Νεώτερη Νεολιθική Περίοδο (5.300 - 3.500 Π.χ.)

ΚΥΝΗΓΙ – ΑΛΙΕΙΑ

Τα πήλινα βλήματα σφενδόνας και οι λίγες αιχμές βελών και ακοντίων, μαρτυρούν ότι το κυνήγι ήταν ακόμη μια από τις ασχολίες των κατοίκων των Γιαννιτσών. Η περιορισμένη ωστόσο ποσότητα των οστών των διαφόρων θηραμάτων, όπως ελαφιών, αγριογούρουνων, ατριόγιδων, πτηνών κλπ, δείχνει ότι το κυνήγι κάλυπτε μικρό μόνο ποσοστό από τη διατροφή του νεολιθικού ανθρώπου σε κρέας.

Η θάλασσα, που δεν πρέπει να απείχε πολύ από τον οικισμό, του παρείχε τη δυνατότητα αλιείας ποικίλων ειδών ψαριών, αλλά και οστρέων δίθυρων, τα οποία συναντώνται σε πολύ μεγάλες ποσότητες στις νεολιθικές επιχώσεις όλων των περιόδων. Πήλινα βαρίδια για δίκτυα και οστέινα αγκίστρια αποτελούν ενδείξεις για την άσκηση της αλιείας στα πρώιμα αυτά χρόνια.

Σφονδύλια, πεσσοί (βλήματα σφενδόνας) και βαρίδια ψαρέματος από τον Νεολιθικό οικισμό των Γιαννιτσών Β'		Νεολιθικές αιχμές βελών από λίθο (πυριτόλιθο) και πηλό. Σχεδιαστική Αποκατάσταση.

ΓΕΩΡΓΙΑ – ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ

Η γεωργία αποτελούσε έναν από τους βασικότερους τομείς της Νεολιθικής οικονομίας. Αναλύσεις απανθρακωμένων σπόρων έδειξαν ότι οι νεολιθικοί κάτοικοι των Γιαννιτσών Β΄ την 6^ηχιλιετία π.Χ. καλλιεργούσαν συστηματικά δημητριακά αλλά και όσπρια. Από τα πρώτα διαπιστώθηκαν διάφορες ποικιλίες σιταριού, κριθαριού και κεχρί ενώ από τα όσπρια βρέθηκε φακή, ρόβι και λαθούρι. Συνελέγησαν επίσης σπόροι αγριοτσικουδιάς, σαμπούκου πράνου και αγριοσταφυλιού.

Συστηματική μελέτη των οστέινων καταλοίπων από τις νεολιθικές επιχώσεις των ανασκαμμένων οικοπέδων των Γιαννιτσών δεν έχει ακόμη πραγματοποιηθεί. Από τις πρώτες παρατηρήσεις αλλά και από την εξέταση αντίστοιχου υλικού από τον ευρύτερο χώρο, διαπιστώνεται ότι η κτηνοτροφία την εποχή αυτή βασίστηκε σε 5 εξημερωμένα είδη: τα πρόβατα, τις αίγες, τους χοίρους, τα βοοειδή και τους σκύλους. Εκτός από το κρέας και το γάλα η μεταποιημένη ζωική ύλη που παρείχαν τα ζώα (οστά, κέρατα, μαλλί, νεύρα) χρησιμοποιούνταν για τις ανάγκες της καθημερινής ζωής.

Σχεδιαστική αναπαράσταση του ξύλινου νεολιθικού δρεπανιού στο οποίο στερεωνόνταν σειρά από οδοντωτές λεπίδες πυριτόλιθου. Αρκετές τέτοιες λεπίδες βρέθηκαν στα στρώματα κατοίκησης του οικισμού των Γιαννιτσών Β'.

ΟΙΚΙΣΤΙΚΕΣ Η ΑΛΛΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ

Οι ανασκαφικές τομές που άρχισαν από το 1989 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα, παρά την περιορισμένη τους έκταση, αποκάλυψαν σημαντικά οικιστικά κατάλοιπα και άλλες κατασκευές όπως εστίες, κλιβάνους, χαλικόστρωτα δάπεδα από υπαίθριους χώρους, τάφρους, λάκκους απορριμμάτων κ.λ.π.
Σωστική ανασκαφική τομή από το οικόπεδο Χρηστάκη Ιωάννη στην "παλιά Αγορά" Γιαννιτσών (όψη από τα Βόρεια)	Τμήμα ελλειπτικής πασσαλόπηκτης κατοικίας από την ανασκαφική τομή στο οικόπεδο της Γαβριηλίδου Γεωργίας ( Γιαννιτσά Β' - Αρχαιότερη Νεολιθική περίοδος)

 Σημαντική λειτουργική σημασία πρέπει να είχαν οι μεγάλες τάφροι που διαπιστώθηκαν σε πολλά σημεία του οικισμού καθώς και οι ισχυροί αναλημματικοί τοίχοι με πάχος μεγαλύτερο των 3 μέτρων που ανάγονται στην Αρχαιότερη Νεολιθική Περίοδο.

Τα σημαντικότερα οικιστικά λείψανα ήρθαν στο φως κατά την ανασκαφή του οικοπέδου στην οδό Ισαύρων, όπου σε βάθος 5 μέτρων αποκαλύφθηκε ελλειπτική κατοικία. Το σπίτι αυτό όπως και τα άλλα δύο που το ακολούθησαν και που ανήκουν στην πρώιμη περίοδο του οικισμού, δεν διέσωσαν τα δομικά τους υλικά αφού αποτελούνταν σχεδόν αποκλειστικά από ξύλο και πηλό. Φαίνεται όμως ότι ήταν πασσαλόπηκτα, δηλαδή το σκελετό των τοίχων αποτελούσε σειρά ή ζεύγη κάθετων πασσάλων στερεωμένων στο έδαφος πάνω στους οποίους προσαρμόζονταν σειρές από καλάμια και κλαδιά. Η ξυλοκατασκευή αυτή επενδυόταν από παχύ στρώμα αχυροπηλού μέχρι να αποκτήσει ο τοίχος το επιθυμητό πάχος, Η στέγαση γινόταν με τα ίδια υλικά τα οποία επικαλύπτονταν με πυκνές στρώσεις βούρλων, ενώ η οροφή στηρίζονταν κατά περίπτωση με ένα, δύο ή περισσότερους πασσάλους. Οι τοίχοι επιχρίονταν συνήθως με επιμέλεια εσωτερικά και σε πολλές περιπτώσεις βάφονταν με κόκκινο χρώμα. Στο δάπεδο, που ήταν από πατημένο πηλό, υπήρχε η εστία ενώ στο εσωτερικό του υπήρχαν χώροι αποθήκευσης των προϊόντων, θέσεις διαμονής και ύπνου, πολλά αγγεία, απλά έπιπλα από καλάμια ή ξύλα, ράφια, ψάθες, εργαλεία κ.λ.π. Η πόρτα ήταν πιθανόν ξύλινη κατασκευασμένη από σειρά μικρών πασσάλων. Η διαδοχή των κατοικιών στον ίδιο χώρο αντανακλά το αίσθημα της ιδιοκτησίας, αλλά και κάποια οργάνωση του κατοικημένου χώρου της νεολιθικής κοινότητας.

Προσεγγιστική Σχεδιαστική Αναπαράσταση της ελλειπτικής κατοικίας της πρώιμης περιόδου κατοίκησης των Γιαννιτσών Β'. Σκηνή από τις καθημερινές ασχολίες των κατοίκων του οικισμού.

ΚΕΡΑΜΙΚΗ

Η νεολιθική κεραμική δηλ. τα προϊόντα της χειροποίητης αγγειοπλαστικής είναι ένας από τους σημαντικότερους τομείς των τεχνικών εφαρμογών της νέας εποχής. Η εκτεταμένη χρήση και η αντοχή του υλικού στο χρόνο καθιστούν τα κατάλοιπά της το συνηθέστερο εύρημα όχι μόνο στον οικισμό των Γιαννιτσών Β΄, αλλά και σ’ όλους τους σύγχρονους νεολιθικούς και μεταγενέστερους οικισμούς.

Σχεδιαστική αναπαράσταση των διαδικασιών της αγγειοπλαστικής κατά την πρώιμη περίοδο κατοίκησης του οικισμού (6.500 - 5.800 π.Χ.). Σκηνή και από άλλες καθημερινές ασχολίες.

Από τις νεολιθικές επιχώσεις συνελέγη μεγάλη ποσότητα θραυσμάτων αγγείων όλων των περιόδων με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της η κάθε μια. Τα αγγεία αυτά χωρίζονται σε πολλές κατηγορίες έχουν διάφορα σχήματα και μεγέθη, ενώ παρουσιάζουν ποικιλία σε ποιότητα και σε τεχνικές εφαρμογές. 

Ήδη η πρώιμη κεραμική του οικισμού (6.500 – 5.500 π.Χ.) χαρακτηρίζεται από την τέλεια γνώση όλων των τεχνικών διαδικασιών από την επιλογή του πηλού ως το πλάσιμο, τη διακόσμηση και το ψήσιμο. Τα αγγεία είναι μονόχρωμα κόκκινα ή καφέ, γραπτά με λευκό γραμμικό σχέδιο σε κόκκινη επιφάνεια, εμπίεστα με νυχιές ή εγχάρακτα ή είναι χοντροφτιαγμένα χωρίς ιδιαίτερη επιμέλεια ή διακόσμηση.

Το σχήμα, το μέγεθος, η σύσταση του πηλού και σειρά άλλων στοιχείων σχετίζονται άμεσα με τον προορισμό του αγγείου. Έτσι διακρίνονται σε αγγεία αποθηκευτικά, αγγεία προετοιμασίας της τροφής, σκεύη πολλαπλών χρήσεων, σκεύη διατροφής ή ακόμη και διακοσμητικά. Πολλά από αυτά, ιδίως τα τελευταία, είναι εξαιρετικά επιμελημένης κατασκευής με στίλβωση, επίχρισμα και ιδιαίτερα λεπτά τοιχώματα.

Η επόμενη περίοδος (5.800 – 5.300 π.Χ.) αντιπροσωπεύεται από λιγοστά αγγεία σε κρεμ τόνους με γραμμική συμπαγή κόκκινη διακόσμηση.

Μεγαλύτερη ποικιλία σχημάτων αλλά και μονόχρωμων και γραπτών κατηγοριών συναντάται στις δύο τελευταίες Νεολιθικές περιόδους (5.300 – 3.100 π.Χ.). Χαρακτηριστικές κατηγορίες είναι η μονόχρωμη μελανή με αυλακωτή ή στιγμωτή διακόσμηση, η ερυθρή μονόχρωμη και η μελανοστιφής κεραμική. Από τις γραπτές κατηγορίες συνηθέστερη είναι η λευκή γραμμική διακόσμηση σε μελανό βάθος και τα μελανά σχέδια σε ερυθρή επιφάνεια.

Σχεδιαστική αποκατάσταση γραπτών αγγείων της Αρχαϊκής Νεολιθικής περιόδου(6.500 - 5.800 π.Χ.)
Αγγεία Αρχαϊκών χρόνων(7ος - 60ς αι. π.Χ.)

Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα για την έρευνα ήταν η εύρεση στα στρώματα του οικισμού μεγάλης ποσότητας επείσακτης και εγχώριας διμηνιακής κεραμικής (Διμήνη Βόλου) αλλά και κεραμικής ανατολικομακεδονικού τύπου, γεγονός που μαρτυρεί τις σχέσεις του οικισμού με τις αντίστοιχες περιοχές την περίοδο αυτή.

ΛΙΘΙΝΑ – ΟΣΤΕΙΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

 Από τις σωστικές ανασκαφικές τομές στον οικισμό συγκεντρώθηκαν σημαντικός αριθμός λίθινων και οστέινων εργαλείων.

Τα εργαλεία από λίθο, που έδωσαν και το όνομα στην εποχή (Νεολιθική εποχή) – προέρχονται από ειδικά πετρώματα και σχηματίστηκαν είτε με την κρούση (λεπίδες, φολίδες, ξύστρα, αιχμές, δρεπάνια κ.λ.π.) είτε με λείανση (αξίνες, πελέκεις, σκεπάρνια, σμίλες κ.λ.π.)

Τα εργαλεία αυτά που βρίσκονται στις ανασκαφές, είναι συχνά σπασμένα ή στομωμένα από την παρατεταμένη χρήση.

Τα οστά – πρώτη ύλη άφθονη και ευπρόσιτη για την κατασκευή εργαλείων – προέρχονται και εδώ σχεδόν αποκλειστικά από τα μικρόσωμα οικόσιτα ζώα του οικισμού. Χρησιμοποιούνται κυρίως τα αυλοειδή οστά των άκρων των αιγοπροβάτων, τα οποία διαμορφώθηκαν κατάλληλα για τις ποικίλες ασχολίες του νεολιθικού ανθρώπου. ΄Έτσι από όλες σχεδόν τις τομές συγκεντρώθηκαν οστέινοι υπείς (σουβλιά), βελόνες, σπάτουλες, λειαντήρες (για την κατεργασία δέρματος), μαχαίρια, αιχμές κ.λ.π.

Σειρά λίθινων εργαλείων από τον Νεολιθικό οικισμό των Γιαννιτσών Β'.	Σειρά οστέινων εργαλείων από τον Νεολιθικό οικισμό των Γιαννιτσών Β'.

ΛΙΘΙΝΗ ΣΦΡΑΓΙΔΑ 7.000 ΕΤΩΝ

Λίθινη σφραγίδα 7.000 ετών βρέθηκε στη διάρκεια ανασκαφής στα Γιαννιτσά

Σχεδόν σίγουροι ότι υπάρχει γραφή και στα προϊστορικά χρόνια εμφανίζονται οι επιστήμονες μετά τη σημαντική ανακάλυψη μιας λίθινης σφραγίδας των αρχών της 5^ης χιλιετίας π.Χ. που αποτελεί ένα από τα παλιότερα δείγματα γραφής στον κόσμο. Η λίθινη σφραγίδα, που είναι ένα είδος “πρωτογραφής” φέρει συμπλέγματα χαράξεων σε ευθύγραμμη διάταξη, τα οποία αποτελούν κώδικα αδιάγνωστων συμβόλων ή σημείων ενός πολύπλοκου συστήματος γραφής. Δεν αποκλείεται η ύπαρξη πολλών τέτοιων σφραγίδων στον αρχαιολογικό χώρο, ώστε η συρραφή τους να εξασφαλίσει στο μέλλον τη γλωσσική αποκρυπτογράφηση τους. Όσον αφορά στα εξωτερικά γνωρίσματα της σφραγίδας όλες οι χαράξεις έχουν λοξή διευθέτηση προς τα αριστερά ή προς τα δεξιά.

Τέτοιοι σχηματισμοί σε απλή ή σύνθετη μορφή δεν είναι άγνωστοι ούτε στον ελληνικό ούτε στον ελληνικό ούτε στο βαλκανικό χώρο κατά τη νεολιθική εποχή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ξύλινη πινακίδα του Δισπηλιού της Καστοριάς, που χρονολογείται στην αρχή της νεολιθικής εποχής και αποτελεί καταγραφή από ευθύγραμμα στοιχεία.

ΑΡΧΑΙΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΤΗΝΙΑΤΡΕΙΟΥ

ΧΑΡΤΗΣ ΝΟΤΙΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ
Νεολιθικός οικισμός	Νεκροταφείο αρχαϊκών χρόνων

Το 1972 στα Ν.Δ. της πόλης των Γιαννιτσών και ειδικότερα στον αγρό αρ. 3.374 νότια του Κτηνιατρείου ερευνήθηκαν τάφοι των αρχαϊκών χρόνων από την τότε αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης. Αφορμή για την έρευνα των τάφων αποτέλεσε η προηγούμενη παράδοση 17 χάλκινων κοσμημάτων, που είχαν έλθει στην επιφάνεια μετά από βαθιά άροση του αγρού. Οι τάφοι ήταν κιβωτιόσχημοι, κατασκευασμένοι από πλάκες και μικρότερα τμήματα ασβεστόλιθου. Περιείχαν μεμονωμένες ταφές ανδρών, γυναικών και ενός παιδιού. Τις ταφές συνόδευαν διάφορες κατηγορίες κτερισμάτων : Περίαπτα σφαιρικά, περίαπτα με μορφή πουλιού και ατρακτοειδή, χάλκινες πόρπες και περόνες, πόρπες ζώνης, βραχιόλια, σιδερένια μαχαιρίδια, σιδερένιες αιχμές δοράτων και ένα σιδερένιο κλαδευτήρι.

Κιβωτιόσχημος τάφος 2

Οι πόρπες και οι περόνες χρησίμευαν για τη στερέωση ενδυμάτων, όπως χιτώνες και επενδύτες, ενώ τα περίαπτα κρέμονταν μπροστά το στήθος ή αποτελούσαν εξαρτήματα ζώνης. Τις μεταθανάτιες ανάγκες κάλυπταν επίσης αγγεία τοποθετημένα στα άκρα, ανοιχτά για στερεές και κλειστά για υγρές προσφορές προς τους νεκρούς. Τα αγγεία, που είναι στην πλειονότητα τους τροχήλατα, τα περίοπτα, που κατατάσσονται στη νεότερη ομάδα των μακεδονικών χάλκινων κοσμημάτων, καθώς και οι πόρπες αποτελούν τα στοιχεία για να χρονολογηθούν οι ταφές στο τέλος του 7^ου - 6^ου αι. π.Χ.

 Μαζί με τα στοιχεία για τον παλιότερο προϊστορικό οικισμό των Γιαννιτσών, που ήλθαν στο φως με τις πρόσφατες ανασκαφές από το 1989 και μετά, τα ευρήματα της ανασκαφής του 1972 στην περιοχή του Κτηνιατρείου πλουτίζουν το ιστορικό παρελθόν της πόλης και την αναδεικνύουν ως ένα σημαντικό χώρο της διαχρονική ανθρώπινης δραστηριότητας.

Χάλκινα περίαπτα διαφόρων τύπων
Δίδυμη περόνη και τοξωτή πόρπη για τη στερέωση των ενδυμάτων	Πόρπες ζώνης	Σιδερένιο κλαδευτήρι και σιδερένια αιχμή δόρατος

ΧΑΡΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ

ΠΗΓΗ- ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΤΕΕ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ

Πρωτοαναρτήθηκε στο αρχικό "Ελλήνων Δίκτυο" το 2010
full-width