Νικόπολις

Η Νικόπολη (πόλη της νίκης), χτίστηκε κατ’ εντολήν του αυτοκράτορα Αύγουστου Οκταβιανού (ή Οκτάβιου), πρώτου αυτοκράτορα της Ρώμης, για να τιμήσει τους θεούς, κυρίως τον " Άκτιο Απόλλωνα" ή, όπως λένε άλλοι, τον Ποσειδώνα (θεός της θάλασσας) και τον Άρη (θεός του πολέμου) για τη νίκη που του έδωσαν κατά του Μάρκου Αντωνίου και της Κλεοπάτρας στη μεγάλη Ναυμαχία του Ακτίου, το 31 π.Χ.

Μετά την Ναυμαχία του Ακτίου κα την αυτοκτονία του Μάρκου Αντωνίου και της ερωμένης του Κλεοπάτρας, τελευταίας βασίλισσας των Πτολεμαίων της Αιγύπτου, επήλθε το τέλος της Ελληνιστικής Εποχής και η αρχή της Ρωμαϊκής περιόδου και φυσικά η πλήρης επικράτηση του Αύγουστου Οκταβιανού. Για να συνοικίσει τη Νικόπολη ο Αυτοκράτωρ Αύγουστος Οκταβιανός, μετέφερε από παντού (προφανώς διά της βίας) κατοίκους παλιών πόλων κατεστραμμένων ή και άλλων που εξακολουθούσαν να υπάρχουν: Αρχαία Εφύρα, Αρχαία Καλυδών, Αμφιλοχικόν `Αργος, Αμβρακία, Ανακτόριον, Κεκροπία, Αλυζία, Όρραον, Κασσώπη, Πανδοσία, Βουχέτιον, από Κόρινθο, αλλά και Ιταλία ακόμα, κλπ.

ΜΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΤΕΙΧΗ  ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ 

Είναι γνωστό ότι ο Ρωμαίος στρατηγός, Αιμίλιος Παύλος – σαν αντίποινα για τις επιθέσεις του Ηπειρώτη Βασιλιά Πύρρου - το 168 πΧ είχε καταστρέψει εβδομήντα πόλεις της Ηπείρου, των οποίων οι κάτοικοι διέφυγαν στα ορεινά ως περιφερόμενοι νομάδες. Απ' όλες λοιπόν τις πόλεις, κατεστραμμένες ή όχι ήρθαν να στεγασθούν στην καινούργια πόλη, στην οποία ο Αύγουστος Οκταβιανός είχε χορηγήσει ένα σωρό προνόμια, φορολογική ατέλεια και ισοπολιτεία με τους Ρωμαίους πολίτες. Η Νικόπολη, άκμασε πολύ σύντομα και σύμφωνα με κάποιες απόψεις ιστορικών έφθασε να έχει πληθυσμό 300.000 κατοίκους, στο έτος 293 μ.Χ., όταν ήταν πρωτεύουσα της Ηπείρου. “Πόλις ευανδρούσα, λαμβάνουσα καθ ημέραν επίδοσιν”, γράφει ο Στράβων αναφερόμενος στην Νικόπολη.

 

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ.

Οι σημερινές απόψεις των αρχαιολόγων είναι διαφορετικές. Συγκλίνουν σε πληθυσμό 60.000-100.000 κατοίκων, όπως προκύπτει από τη μελέτη της χαρτογραφίας του πολεοδομικού σχεδίου της πόλης. Η Νικόπολη πολύ γρήγορα εξελίχθηκε σε πλούσια, πολυάνθρωπη, μεγάλη πόλη και πρωτεύουσα της Ηπείρου, η μεγαλύτερη πόλη όλης ίσως της χερσονήσου του Αίμου. Λόγω της ιστορικής της σημασίας, η Νικόπολη ήταν μια «πόλις αίγλη» για τους Ρωμαίους. Γι αυτό και κατασκεύασαν εκεί σημαντικότατα δημόσια έργα. Ρωμαϊκά τείχη με αμυντικούς πύργους, Βουλευτήριο, Εμπορικά Κτίρια, Αμφιθέατρο, Λουτρά (Θέρμες), Μνημείο Αυγούστου Οκταβιανού με ενσωματωμένα 36 έμβολα πλοίων της Κλεοπάτρας, Θέατρο Αυγούστου Οκταβιανού (2.000 θέσεων), Ρωμαϊκό Στάδιο (10.000 θέσεων), Ρωμαϊκό Ωδείο (800 θέσεων), αλλά το κυριότερο τεχνικό έργο είναι το Ρωμαϊκό υδραγωγείο μήκους 50 Km με το οποίο έφερναν πόσιμο νερό από τις πηγές του Αγίου Γεωργίου - πιό πάνω από τη Φιλιππιάδα - στη Νικόπολη. Για να γίνει αυτό το έργο προφανώς πέρασαν κάποιες δεκαετίας, λέγεται δε ότι εργάσθηκαν δεκάδες χιλιάδες δούλοι. Το αρχικό του τμήμα περιλαμβάνει τοξωτό εναέριο σύστημα μεταφοράς (γέφυρα) για να παρακαμφτεί η χαράδρα Λούρου (επισκέψιμο), στη συνέχεια υπάρχει σκαφτή σήραγγα στο λόφο απέναντι (σώζεται και είναι επισκέψιμη), και το έργο συνεχίζει μέχρι το χωριό Αρχάγγελος όπου υπάρχει επίσης εναέρια τοξωτή γέφυρα μεταφοράς (επισκέψιμο) και στη συνέχεια μέσα από τους λόφους της Νέας Σαμψούντας και του Καναλίου Πρέβεζας το νερό έφτανε στο Νυμφαίον Νικοπόλεως, ένα κομψοτέχνημα Υδραγωγείου – Ναού, που ευτυχώς σώζεται σε καλή κατάσταση σήμερα (επισκέψιμο).

ΝΙΚΟΠΟΛΗ  ΚΑΙ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟΥ 

ΜΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ 

Κατά την εποίκηση της Νικοπόλεως με ντόπιους Έλληνες, ήρθαν και Ρωμαίοι ευγενείς, που έκτισαν πλούσιες επαύλεις για μόνιμη ή καλοκαιρινή διαμονή, καθώς και πολλοί έμποροι, που μετέβαλαν τη Νικόπολη σε μια από τις μεγάλες εμπορικές σκάλες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Μια τέτοια θαυμαστή έπαυλις, είναι η «Έπαυλις του Μάνιου Αντωνίνου», με θαυμάσια ψηφιδωτά, τμήματα της οποίας έχουν αναδειχθεί πρόσφατα και είναι επισκέψιμα. Η Αρχαία Νικόπολη είχε τόσο μεγάλη εμπορική κίνηση, ώστε συντηρούσε συγχρόνως τρία λιμάνια, το ένα στο Ιόνιο πέλαγος (λέγεται Κόμαρος, στο σημερινό χωριό Μύτικας) και τα δύο στο μέρος του Αμβρακικού κόλπου (ένα στο Βαθύ Μαργαρώνας και ένα στην παραλία της Πρέβεζας). Ο Οκταβιανός έδωσε εντολή και ανασυστήθηκαν οι παλιοί αθλητικοί αγώνες των Ακαρνάνων, τα Άκτια, στους οποίους οι Ρωμαίοι θέλησαν να προσδώσουν την αίγλη και τη λαμπρότητα των Ολυμπιακών αγώνων. Οι ρωμαίοι μετέφεραν τον χώρο τέλεσης των Ακτίων, από το ιερό του Ακτίου Απόλλωνα (βρίσκεται ημιβυθισμένο στο Ακτιο) στην Νικόπολη, ειδικότερα στην περιοχή ‘’Προάστειον Νικοπόλεως’’, βορείως της Αρχαίας Νικόπολης, εκεί πού βρίσκεται σήμερα η κοινότητα Σμυρτούλας. Πολλές αγωνιστικές επιγραφές προς τιμήν νικητών αγώνων έχουν βρεθεί σε περιοχές του ρωμαϊκού κόσμου. Πέραν των δημοσίων έργων, η Νικόπολη μαζί με την εμπορική της άνθηση και τον αθλητισμό, δημιούργησε και πνευματική κίνηση.

 

ΜΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΧΥΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ

Μετά τους διωγμούς των φιλοσόφων επί αυτοκράτορος Δομητιανού στη Ρώμη (89 μΧ), βρήκε καταφύγιο στη Νικόπολη και ίδρυσε Φιλοσοφική Σχολή, ο μεγάλος στωικός φιλόσοφος Επίκτητος (90μΧ). Μαθητής του Επίκτητου στη Σχολή της Νικόπολης ήταν ο διάσημος ιστορικός Φλάβιος Αρριανός, γνωστός για τα ιστορικά του έργα περί Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η Νικόπολη είχε επίσης δικό της νομισματοκοπείο, το οποίο ‘’έκοβε’’ νομίσματα από την εποχή του Αυγούστου έως την εποχή του αυτοκράτορα Γαλληϊνού (253-268 μΧ). Πολλά από αυτά τα νομίσματα σώζονται και θα εκτεθούν στο Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Νικοπόλεως. Αρκετά από αυτά εκτίθενται στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών. Κατά μια άποψη, το έτος 62-63 μ.Χ., από την Νικόπολη άρχισε την περιοδεία εκχριστιανισμού στην Ελλάδα ο Απόστολος Παύλος, ιδρύοντας εκεί ‘’εκκλησίαν Νικοπόλεως’’. Πιθανολογείται ότι αποβιβάσθηκε με πλοίο στο λιμάνι Κόμαρος του Μύτικα, παραλιακού χωριού της Πρέβεζας. Ως ιστορικό γεγονός δεν είναι τεκμηριωμένη η επίσκεψη του Απόστολου Παύλου στη Νικόπολη, υπάρχει απλώς η ένδειξη από χωρίο κάποιας επιστολής του, όπου γράφει επακριβώς: “ Ὅταν πέμψω Ἀρτεμᾶν πρός σε ἢ Τυχικόν, σπούδασον ἐλθεῖν πρός με εἰς Νικόπολιν· ἐκεῖ γὰρ κέκρικα παραχειμάσαι’’. (Επιστολή ‘’Προς Τίτον’’ 3.12). Ανεξάρτητα όμως αν ‘’ξεχειμώνιασε’’ στη Νικόπολη ο Απόστολος Παύλος ή όχι, τελικά η Νικόπολη καθιερώθηκε ως μεγάλο κέντρο του Χριστιανισμού και οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες όχι μόνο τη σεβάστηκαν αλλά και την ενίσχυσαν. Στη Νικόπολη γεννήθηκε ο Ελευθέριος, πού έγινε μετέπειτα Πάπας στη Ρώμη (175-189 μ.Χ.) - ένας από τη σειρά των πρώτων Ελλήνων παπών - που αναγνωρίσθηκε και ως Αγιος από τη Δυτική Εκκλησία.

Το έτος 267μΧ, η Νικόπολη δέχθηκε επιδρομές των Ερούλων. Οι Ερούλοι ήταν αρχαίος λαός, αρχικά κλάδος των Γότθων της νοτιοδυτικής περιοχής της Σκανδιναβίας που αποσπάστηκε αργότερα από τον αρχικό κορμό. Τον 3ο αιώνα μΧ εγκαταστάθηκαν στη Βόρεια Γερμανία. Η επιδρομή τους (267 μ.Χ.) στη Ελλάδα ήταν τρομακτική. Η Αθήνα πυρπολήθηκε ολόκληρη. Μόνο η Ακρόπολη σώθηκε από τον αφανισμό και μεμονωμένα οικοδομήματα, όπως ο ναός του Ηφαίστου (Θησείο), το Ρολόι του Ανδρόνικου Κυρρήστου (Αέρηδες), το Πάνθεον και ελάχιστα άλλα. Η επιδρομή αυτή των Ερούλων συμπίπτει με το τέλος του αρχαίου κόσμου. Ανάλογες λεηλασίες και καταστροφές έκαναν οι Ερούλοι και στην Νικόπολη. Αυτό επιβεβαιώνεται από αρχαιολογικά ευρήματα όπου παρατηρούμε χρήση υλικών διακόσμησης (κιονόκρανα, επιγραφές, κλπ) σαν υλικά επισκευών και ενισχύσεων των τειχών της Νικοπόλεως. Τελικά η Νικόπολη επιβώσε της επιδρομής των Ερούλων και συνέχισε την πορεία της. Τα έτη 285-305 μΧ, ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός πραγματοποίησε διοικητική μεταρρύθμιση, με την οποία η Ήπειρος διαιρέθηκε σε δύο επαρχίες, την ‘’Παλαιά Ήπειρο’’ (Epirus Vetus) και τη ‘’Νέα Ήπειρο’’ (Epirus Nova). H ‘’Νικόπολις’’ ορίσθηκε σαν η πρωτεύουσα της ‘’Παλαιάς Ηπείρου’’, η οποία περιλάμβανε την Ήπειρο, την Ακαρνανία, την Κέρκυρα, τη Λευκάδα και την Ιθάκη. Κατά την περίοδο του Μεγάλου Κωνσταντίνου (285μΧ-337μΧ) η Νικόπολη συνέχισε να ακμάζει. Κατά την περίοδο του Αυτοκράτορα Ιουλιανού (361 μΧ-363 μΧ) αναδιοργανώθηκαν τα Άκτια και επισκευάσθηκε το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο και άλλα δημόσια οικοδομήματα.

ΑΠΟ ΤΟ ΩΔΕΙΟ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ 

Κατά την παλαιοχριστιανική εποχή (300 μΧ – 400 μΧ), και ιδίως επί αυτοκράτορος Θεοδοσίου Α (379-395μΧ), η Νικόπολη δέχθηκε Βαρβαρικές επιδρομές, περιορίστηκαν οι εμπορικές της δραστηριότητες και οι κάτοικοι στράφηκαν στον αγροτικό τομέα και κατασκεύασαν ένα νέο τείχος (Παλαιοχριστιανικό Τείχος) που περιόρισε χωροταξικά την πόλη ως εμβαδόν. Εξακολούθησε όμως να είναι πρωτεύουσα μιας τεράστιας επαρχίας που ονομάστηκε επί Διοκλητιανού "Παλαιά Ήπειρος". Για την περίοδο αυτή πού ονομάζεται και «μετανάστευση των λαών» οι ιστορικές πηγές είναι ελλιπείς αλλά και συγκεχυμένες. Είναι βέβαιο ότι το έτος 395 μΧ η Νικόπολη κατελήφθη από τους Βησιγότθους υπό τον Αλάριχο Α΄. Οι Βησιγότθοι ήταν ο δυτικός κλάδος του εθνικού κορμού των Γότθων που πήραν αυτό το όνομα, επειδή κατοικούσαν προς τα δυτικά του ποταμού Βορυσθένη (Δνείπερου) για να ξεχωρίζουν από τους Οστρογότθους που κατοικούσαν στα ανατολικά του ποταμού. Το έτος 475 μΧ επί αυτοκράτορος Βυζαντίου Ζήνωνος (δυναστεία Λέοντος) η Νικόπολη κατελήφθη από τους Βανδάλους. Βάνδαλοι (Vandals, από το Vandalusia της Ιβηρικής χερσονήσου) ονομάστηκαν στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους διάφορες γερμανικές φυλές και ιδιαίτερα οι Χάστιγκς και οι Σίλιγκς, πού πέραν ων άλλων είχαν την ιδιότητα να καταστρέφουν πολιτιστικά μνημεία.

ΝΙΚΟΠΟΛΗ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΤΕΙΧΗ ΤΗΣ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ ΧΤΙΣΤΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΚΤΑΒΙΟ ΑΥΓΟΥΣΤΟ. ΚΑΤΟΠΙΝ ΤΟΝ 5ο Μ.Χ. ΑΙΩΝΑ ΧΤΙΖΟΝΤΑΙ ΝΕΑ, ΠΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΑ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΑΝΑΝΕΩΣΕ Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΤΟ 540 Μ.Χ. ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΤΗΣ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΟ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ ΜΕ ΕΠΙΜΕΛΗΜΕΝΗ ΤΟΙΧΟΔΟΜΙΑ.

Το 540 μ.Χ. ο αυτοκράτωρ Ιουστινιανός ενέκρινε και χρηματοδότησε την επισκευή των υπαρχόντων παλαιοχριστιανικών τειχών για προστασία από τις εχθρικές επιδρομές. Αυτά τα τείχη (βυζαντινά) σώζονται σε πολύ καλή κατάσταση, με 35 τετράγωνους, πεντάγωνους, εξάγωνους και κυκλικούς πύργους. Αυτή την περίοδο χτίστηκαν 6 μεγάλες Βασιλικές. Το Επισκοπικό Μέγαρο, η πεντάκλιτη Βασιλική Β του Αλκίσωνος, n τρίκλιτη Βασιλική Α του Δουμετίου (με εξαίρετα ψηφιδωτά)-, η Βασιλική Δ στη θέση Ανάληψη (επίσης με ψηφιδωτά), κλπ, είναι μερικά από τα μνημεία που έχουν αποκαλυφθεί και μαρτυρούν την ακμή της Νικοπόλεως κατά τον 6ο μ.Χ. αιώνα. Το έτος 551 μΧ, επί αυτοκράτορος βυζαντίου Ιουστινιανού, η Νικόπολη δέχθηκε επιδρομή και υπέστη καταστροφές από τους Οστρογότθους, υπό τον Τωτίλα (Totila, βασιλιάς των Οστρογότθων από 541-552 μΧ, έτος θανάτου του). Η πόλη συνέχιζε να επιβιώνει παρά τις διαδοχικές επιδρομές. Τη Νικόπολη κατέστρεψαν το μεσαίωνα (10ος αιώνας) οι Βούλγαροι. Οι κάτοικοι της, όσοι μπόρεσαν να σωθούν, πήραν τα βουνά ως νομάδες και προφανώς δημιούργησαν οικισμούς σε ορεινό περιβάλλον. Ορισμένοι πιθανώς επέστρεψαν και εγκαταστάθηκαν αργότερα σε πρόχειρες καλύβες σέ ένα από τα λιμάνια της. Σεισμοί, επιδρομές, πυρκαγιές, την ερήμωσαν τελικά τον 10ο-11ο αιώνα. Όμως στο ‘’Χρονικόν του Μωρέως’’ το 1292 μΧ αναγράφεται η φράσις «επέζεψαν την Πρέβεζαν, κουρσεύουν τα χωρία» αναφερόμενο προφανώς σε κάποια επιδρομή Γενουατών στην περιοχή. Συνεπώς ήδη είχε δημιουργηθεί οργανωμένη μικρή πόλη το έτος αυτό. Η σημερινή Πρέβεζα

ΨΗΦΙΔΩΤΑ  ΔΑΠΕΔΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΜΑΝΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΜΕ ΓΡΑΦΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Βορείως της Πρέβεζας, στο 7ο – 8ο Km της επαρχιακής οδού Πρέβεζας - Άρτας, αμφοτεροπλεύρως του δρόμου, σ' ένα καταπράσινο τοπίο έκτασης 9000 στρεμμάτων, απλώνεται ένας απέραντος αρχαιολογικός χώρος ερειπίων, ακριβώς στο πιο στενό σημείο του ισθμού της χερσονήσου της Πρέβεζας.Είναι η Αρχαία Νικόπολη. Στην διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ως Nicopolis αλλά και ως Nikopolis. Χρειάζεται προσοχή διότι υπάρχουν και αλλού Νικοπόλεις όπως η Νικόπολις της Βουλγαρίας. Το πλάτος του ισθμού της χερσονήσου Πρέβεζας στο σημείο της Αρχαίας Νικόπολης δεν ξεπερνά τα 2.500m. Το Ιόνιο πέλαγος βρίσκεται στο δυτικό μέρος (παραλία Μονολίθι) ενώ στο ανατολικό μέρος είναι το τμήμα εκείνο του Αμβρακικού κόλπου που λέγεται Μάζωμα και είναι ένα είδος λιμνοθάλασσας, που ήταν άλλοτε ιχθυοτροφείο. H περιοχή αυτή έχει χαρακτηρισθεί με νόμο ως «αρχαιολογική ζώνη Α». Ουδεμία δραστηριότητα επιτρέπεται σε αυτή, πέραν των ήπιων επιφανειακών αγροτικών καλλιεργειών. Εδώ βρίσκεται η αρχαία ‘’Νικόπολις’’ (Ancient Nikopolis), ίσως η μεγαλύτερη σε έκταση αρχαία πόλη της Ελλάδας. Στο μέγεθός της τη Νικόπολη συναγωνίζονται ίσως το αρχαίο ‘’Βουθρωτόν’’ στη σημερινή Αλβανία (Butrint) και το αρχαίο ‘’Δίον’’ στο Νομό Πιερίας. Πολλά από τα ερείπια κτίρια της Νικόπολης ήταν εμφανή ακόμα και επί εποχής Αλή Πασά, άλλα ανασκάφηκαν από τον Αλέξανδρο Φιλαδελφέα το 1916, αλλά η πιο συστηματική εργασία ανάδειξης έγινε από την ΙΒ΄ Εφορεία Αρχαιοτήτων (έδρα Ιωάννινα) τα τελευταία 10 χρόνια (1995-2005), υπό την επίβλεψη του καθηγητή Δρ. Κωνσταντίνου Ζάχου.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ ΕΥΡΗΜΑΤΑ- ΑΘΗΝΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΩΔΕΙΟΥ ΡΩΜΑΙΚΟ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΟΥ 4ου αι. ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΥ ΠΡΑΞΙΤΕΛΗ.

ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ ΕΥΡΗΜΑΤΑ-  ΜΕΡΟΣ ΕΓΧΑΡΑΚΤΟΥ ΜΑΡΜΑΡΟΥ 

Όπως είναι γνωστό η Ηπειρος και φυσικά η περιοχή Πρέβεζας, απελευθερώθηκε από τους Οθωμανούς το έτος 1912. Ετσι το έτος 1916 στην ερειπωμένη αρχαία Νικόπολη, άρχισαν ανασκαφές, που έγιναν εκεί από τον αρχαιολόγο Αλέξανδρο Φιλαδελφέα και που αποκάλυψαν τα ερείπια της ρωμαικής εποχής, αλλά και πολλά σπουδαία μνημεία και μωσαϊκά των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Σήμερα στον αρχαιολογικό χώρο της Νικόπολης βρίσκεται πλήθος από ερείπια οικιών, δημόσιων οικοδομημάτων και ναών. Στο λεγόμενο «Εν άλσει προάστειο» που βρίσκεται στην κοινότητα Νικόπολης (τ. Σμυρτούλα) με το λόφο της, Βορείως της Πρέβεζας, στο 7ο – 8ο Km της επαρχιακής οδού Πρέβεζας - Άρτας, αμφοτεροπλεύρως του δρόμου, σ' ένα καταπράσινο τοπίο έκτασης 9000 στρεμμάτων, απλώνεται ένας απέραντος αρχαιολογικός υπάρχει το γυμνάσιο, το θέατρο Οκταβιανού (επί της Εθνικής οδού Πρέβεζας Άρτας) που σώζεται και η σκηνή του και 25 σειρές εδωλίων του κοίλου, η αγορά, το στάδιο (στην είσοδο αριστερά της κοινότητας Νικόπολης) και το εντυπωσιακό υδραγωγείο με 4 αγωγούς που έφερνε νερό από τις πηγές του ποταμού Λούρου στον Άγιο Γεώργιο, οι Βόρειες και οι Νότιες Θέρμες. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν από τον αρχαιολόγο Αναστάσιο Ορλάνδο τη δεκαετία του 1960, οπότε έγιναν και πολλές επισκευές και στερεωτικές εργασίες. `Εξω από τα τείχη της Νικοπόλεως υπάρχουν δύο νεκροπόλεις. Η μία (Νότια Νεκρόπολη) βρίσκεται παρά την οδό Πρέβεζας-Αρτας δεξιά στη θέση προς ‘’Ασύρματο’’ και είναι επισκέψιμη (θα δείτε επίγειους κεραμοσκεπείς τάφους) και η δεύτερη (Βόρεια Νεκρόπολη) βρίσκεται δυτικά της ταβέρνας Αρ. Ακρίβη και βόρεια των τειχών. Αυτή η δεύτερη έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια από την ΙΒ Εφορεία Αρχαιοτήτων, και επίσης είναι επισκέψιμη. Την τελευταία δεκαετία με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η ΙΒ Εφορεία Αρχαιοτήτων πραγματοποίησε αρκετές εργασίες στη Νικόπολη, συμπεριλαμβανομένων καθαρισμών, ανασκαφών, συντήρησης και έργων προστασίας. Ετσι αρκετά από τα οικοδομήματα της Νικόπολης είναι σήμερα επισκέψιμα. Εάν υλοποιηθεί το σχέδιο μετατροπής της σε «Αρχαιολογικό Πάρκο Νικόπολης», σε συνδυασμό με τη λειτουργία του ‘’Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Νικοπόλεως’’ με τη βοήθεια του Δ Κοινοτικού Πλαίσιου Στήριξης όπως έχει ανακοινωθεί, η Νικόπολη θα γίνει η μεγαλύτερη επισκέψιμη αρχαία πόλη στην Ελλάδα.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΝΙΚΟΠΟΛΗ

ΓΥΑΛΙΝΗ ΤΕΦΡΟΔΟΧΟΣ                                                                         

ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ- ΕΠΙΤΥΜΒΙΟΣ ΛΕΩΝ    3αι. π.Χ

ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΛΕΩΝ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΙΤΣΙΟΥ 

ΣΗΜΕΡΑ, σώζονται απομεινάρια από το στάδιο, τα δύο θέατρα, το αμφιθέατρο, το υδραγωγείο, τα τείχη, καθώς και μεγάλος βωμός στο χωριό Μιχαλίτσι. Το υδραγωγείο της Νικόπολης είναι ένα μεγάλο τεχνικό επίτευγμα σε σχέση με τις δυνατότητες της εποχής εκείνης. Στο χώρο της Νικόπολης με τις ανασκαφές αποκαλύφθηκαν ωραιότατα ψηφιδωτά από τα πιο σπουδαία της Ελλάδας.

         

ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ ΣΕΙΡΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΧΑΡ. ΓΚΟΥΒΑ.

                 ΑΝΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΠΙΤΥΜΒΙΕΣ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ .ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ

ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΕ ΜΑΡΜΑΡΙΝΗ ΠΛΑΚΑ ΚΑΙ ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΟ ΜΑΧΕΣ ΑΜΑΖΟΝΩΝ ΑΠΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΥ ΔΟΜΟΥ

ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ-ΜΑΡΜΑΡΙΝΟ ΚΥΛΙΝΔΡΙΚΟ ΒΑΘΡΟ ΜΕ ΑΜΑΖΟΝΟΜΑΧΙΑ ΚΑΤΟΠΙΝ ΑΥΤΟ ΑΠΕΤΕΛΕΣΕ ΑΜΒΩΝΑ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ ΤΟΥ ΑΛΚΙΣΩΝΟΣ 6αι ΜΧ- ΚΑΤΩ- ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΣΑΡΚΟΦΑΓΟΥ ΤΟΠΟΘΕΤΗΜΕΝΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΟ ΣΕ ΚΡΗΝΗ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΟΝ ΚΑΤΟΙΚΟΥΜΕΝΟ ΙΣΤΟ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ.

ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΑΠΟ ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΟΚΤΑΒΙΑΝΟΥ ΚΑΙ ΠΡΟΤΟΜΕΣ ΤΟΥ

ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΟΠΤΟΠΛΙΝΘΟΔΟΜΗΣ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΑΙΟΥ

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΚΑΤΟΨΗ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ  

ΛΥΧΝΟΣΤΑΤΗΣ ΡΩΜΑΙΚΟΣ   

      

ΚΕΝΤΡΟ ΣΚΗΝΗ ΑΠΟ ΣΥΜΠΟΣΙΟ               

      ΚΕΦΑΛΗ ΤΗΣ ΦΑΟΥΣΤΙΝΑΣ

ΝΙΚΟΠΟΛΗ ΝΟΜΙΣΜΑ ΑΠΟ ΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

ΜΕ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ ΜΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΑΡΚΟΦΑΓΟ ΤΗΣ ΚΟΡΝΗΛΛΙΑΣ

ΕΠΑΝΩ ΑΠΟ ΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ ΤΗΣ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ ΚΑΤΩ ΔΑΠΕΔΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΙΚΙΑ ΤΟΥ ΜΑΝΙΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ

ΑΠΟΨΗ ΤΗΣ ΠΟΛΕΩΣ 

ΤΟ ΩΔΕΙΟ

ΑΠΟΨΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

ϡ

ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΡΚΟ

ΝΙΚΟΠΟΛΗ. ΒΑΣΗ ΑΓΑΛΜΑΤΟΣ ΕΠΙΚΑΛΥΜΜΕΝΗ ΜΕ ΡΩΜΑΙΚΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ 

Οι διαδρομές της Ιστορίας θα αναβιώσουν στην αρχαία Νικόπολη, την πόλη που ίδρυσε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Οκταβιανός Αύγουστος σε ανάμνηση της νίκης του κατά του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας, στη ναυμαχία του Ακτίου το 31 π.Χ. Ένα εκτεταμένο αρχαιολογικό πάρκο 13.550 στρεμμάτων, όνειρο δεκαετιών για τους αρχαιολόγους, θα συνενώσει τα διάσπαρτα μνημεία, φωτίζοντας ένα από τα πιο συναρπαστικά επεισόδια της Ιστορίας. Μέρος αυτής της ιστορίας -την θριαμβευτική παρέλαση του Αυγούστου στη Ρώμη- εικονογραφούν 50.000 περίπου μαρμάρινα ανάγλυφα θραύσματα. Η «αποκρυπτογράφησή» τους οδήγησε στην αποκατάσταση της αρχιτεκτονικής μορφής ενός σπουδαίου μνημείου, του κεντρικού Βωμού που βρισκόταν δίπλα στο Μνημείο του Αύγουστου. 

ΑΕΡΟΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ

Η αρχαία Νικόπολη είναι από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, με παγκόσμια ακτινοβολία, αλλά και τοπίο φυσικού κάλους. Βρίσκεται κοντά στην Πρέβεζα και εκτείνεται ανάμεσα στις ακτές του Ιονίου προς τα Δυτικά. Σε βάθος δεκαετίας θα μεταμορφωθεί σε πρότυπο χώρο πολιτισμού με επεμβάσεις που δεν αντιστρατεύονται το χαρακτήρα του αγροτικού τοπίου. Η προμελέτη για τη συνολική ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου συζητήθηκε την Τρίτη το βράδυ στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ). Επειδή το έργο περιλαμβάνει πολλές επιμέρους μελέτες (χωροταξική, γεωλογική, υδραυλική, φυτοτεχνική κ.ά.), η συζήτηση θα συνεχιστεί στις 23 του μήνα. Είχε προηγηθεί η θετική γνωμοδότηση, το 2006, της μελέτης αρχών (masterplan). Εν συνεχεία προκηρύχθηκε διεθνής διαγωνισμός για την επιλογή αναδόχου εκπόνησης της σχετικής μελέτης, προϋπολογισμού 1.131.926 ευρώ. 

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΒΩΜΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

«Είκοσι χρόνια ονειρευόμαστε την ημέρα που θα αναδειχθεί η Νικόπολη», λέει στο Veto o κ. Κωνσταντίνος Ζάχος, πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής Νικοπόλεως και ανασκαφέας του χώρου. Όπως σημειώνει «το έργο θα κοστίσει πολλά χρήματα». Ωστόσο,, για την ώρα δεν έχει εξασφαλιστεί πηγή χρηματοδότησης και οι ενδιαφερόμενοι «κοιτάζουν» προς το ΕΣΠΑ. 

Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΒΙΩΝΕΙ ΣΤΗ ΝΙΚΟΠΟΛΗ. ΕΥΡΗΜΑ ΜΕ ΤΗ ΛΥΚΑΙΝΑ ΠΟΥ ΘΗΛΑΖΕΙ ΤΟΝ ΡΕΜΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΡΩΜΥΛΟ.- ΚΑΤΩ  Ο ΑΝΑΣΚΑΦΕΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΖΑΧΟΣ ΕΠΙ ΤΩ ΕΡΓΩ -

ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ-ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ.

Ένα Μουσείο για τον «εξαίσιο Βωμό»

Ο αρχαιολογικός χώρος δεν διακρίνεται μόνο για τα κορυφαία μνημεία του, όπως είναι το Μνημείο του Αυγούστου, το Θέατρο, το Γυμνάσιο, το Ωδείο, το Πρυτανείο και οι Βασιλικές των παλαιοχριστιανικών χρόνων, αλλά και για τα ευρήματα που αποκάλυψε η αρχαιολογική έρευνα, όπως τα 50.000 μαρμάρινα θραύσματα (πολλά με ανάγλυφη διακόσμηση) που εικονογραφούν το θρίαμβο του Αυγούστου στη Ρώμη, το 29 π.Χ. Σύμφωνα με τον κ. Ζάχο «τα θραύσματα προέρχονται από τις ζωφόρους που διακοσμούσαν τον κεντρικό Βωμό του Μνημείου του Αυγούστου». Φέρουν παραστάσεις με οπλισμό, πλοία, φυτικό διάκοσμο, αλλά και στιγμιότυπα από την παρέλαση του Αυγούστου στη Ρώμη. Σύμφωνα με τους ερευνητές, τα δύο παιδιά που συνοδεύουν τον αυτοκράτορα στην παρέλαση δεν είναι άλλα από τα δίδυμα παιδιά που απέκτησαν η βασίλισσα της Αιγύπτου Κλεοπάτρα και ο Αντώνιος: Ο Αλέξανδρος Ήλιος και η Κλεοπάτρα Σελήνη. «Η συστηματική μελέτη του ευρήματος οδήγησε στη διαπίστωση ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα εξαίσιο δείγμα γλυπτικής τέχνης της ύστερης ελληνιστικής περιόδου», υπογράμμισε στο ΚΑΣ ο κ. Ζάχος. Με χορηγία του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος» η Επιστημονική Επιτροπή Νικόπολης προχώρησε «στον καθαρισμό των περισσότερων σημαντικών από αυτά, όπως επίσης και στην καταμέτρηση, ογκομέτρηση των θραυσμάτων από τον πυρήνα του βωμού». Στο πλαίσιο της ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου η Επιτροπή προτείνει τη δημιουργία μικρού μουσειακού χώρου δίπλα στο Κέντρο Ερευνών της Ρωμαϊκής και Ύστερης Αρχαιότητας (η δημιουργία του προβλέπεται επίσης στο πλαίσιο του έργου). Η δημιουργία του μικρού μουσείου τοποθετείται στο λόφο της αρχαίας πόλης, όπου βρισκόταν το μνημείο κατά την αρχαιότητα. Και τα δύο κτίρια θα δημιουργηθούν σε έκταση σαράντα στρεμμάτων που παραχώρησε ο δήμος Πρέβεζας. 

ΑΠΟ ΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΝΙΚΟΠΟΛΗΣ.

Διαδρομές για όλους

Επειδή ο χαρακτήρας της περιοχής είναι πολυδιάστατος (αγροτικός, κτηνοτροφικός, αρχαιολογικός) με πολλές ιδιωτικές ιδιοκτησίες δεν περιφράσσεται στο σύνολο του. Η ανάδειξη που προτείνεται συνίσταται στην οργάνωση περιφραγμένων μνημειακών πυρήνων και στην ενοποίηση τους, μέσω συγκεκριμένων διαδρομών. Οι διαδρομές θα ακολουθούν κατά κύριο λόγο τα αγροτικά μονοπάτια και θα είναι κύριες και εναλλακτικές. Θα απευθύνονται σε σχολαστικούς επισκέπτες, σε άλλους που επιθυμούν να δουν επιλεκτικά ορισμένα μνημεία αλλά και σε ρομαντικούς και φυσιολάτρες. Σε κάθε μνημείο θα υπάρχουν ειδικές στάσεις ενώ οι κύριες διαδρομές όπως και ορισμένα μνημεία θα φωτίζονται. Στις κτιριακές υποδομές που θα δημιουργηθούν περιλαμβάνονται επίσης εκδοτήριο εισιτηρίων (σήμερα ο χώρος λειτουργεί χωρίς εισιτήριο), χώροι εξυπηρέτησης κοινού και πάρκινγκ. 

Στο σχεδιασμό της πορείας κίνησης των επισκεπτών η μελέτη έλαβε υπόψη της την ύπαρξη της εθνικής οδού η οποία διασχίζει τον αρχαιολογικό χώρο καθώς έχουν αποβεί άκαρπες μέχρι σήμερα οι προσπάθειες για τη μετατόπισή της. 

Η αρχαία Νικόπολη αποτελεί πόλη με καθαρά ρωμαϊκό χαρακτήρα. Κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια περιορίστηκε στο 1/6 της αρχικής έκτασής της και μετατράπηκε σε πρωτεύουσα της περιοχής. Απόδειξη της ακμής της είναι η λάμψη των εκκλησιαστικών μνημείων που διασώθηκαν.

ΔΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ.

ϡ

ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΑΚΤΙΟΥ

Η σημαντικότερη ημερομηνία για τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ιδίως για τους Λατίνους ιστορικούς, είναι η 2α Σεπτεμβρίου του 31 π.Χ., η ημέρα πού έγινε η Ναυμαχία του Ακτίου που έκρινε την τύχη της ανώτατης ηγεσίας του ρωμαϊκού Κράτους. Το Άκτιο είναι το ακροτελεύτιο ακρωτήριο της Ακαρνανίας, στην είσοδο του Αμβρακικού κόλπου, απέναντι από την Πρέβεζα, από την οποία απέχει μόλις 725 m. Αντίπαλοι ήταν από τη μία πλευρά ο Γάϊος Οκτάβιος (Gaius Octavius), μετέπειτα Αυτοκράτωρ Αύγουστος (Augustus), ή Οκταβιανός (Octavian) και από την άλλη ο Μάρκος Αντώνιος (Marcus Antonius), γαμπρός του Οκταβιανού (είχε παντρευτεί την Οκταβία, αδελφή του Οκταβιανού) και η Βασίλισσα της Αιγύπτου Κλεοπάτρα Ζ'. Ο Γάϊος Οκτάβιος έπεισε τη Σύγκλητο να επιτεθεί στον Μάρκο Αντώνιο, με την κατηγορία ότι σύνηψε ερωτική σχέση και συμμαχία με την Κλεοπάτρα και ότι σκόπευε να παραδώσει στους Αιγύπτιους Ρωμαϊκή γη.Για την ναυμαχία του Ακτίου και τη Νικόπολη διαθέτουμε άφθονο ιστορικό υλικό, αλλά δυστυχώς από κανένα αυτόπτη μάρτυρα. Έγραψαν για αυτήν, μεταξύ άλλων, ο Πλούταρχος, ο Δίων Κάσσιος, ο Στράβων, ο Γάϊος Σουητώνιος, ο Γάϊος Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, ο περιηγητής Παυσανίας, ο Απόστολος Παύλος στην προς Τίτον επιστολή, ο Βιργίλιος, o Φίλιππος ο Θεσσαλονικεύς, ο Ωριγένης και ο Προκόπιος.

Κλεοπάτρα

Το όνομα Κλεοπάτρα ετυμολογικά προέρχεται από τις αρχαίες λέξεις κλέος (=δόξα) και πατήρ και αφορά επτά (7) βασίλισσες της Αιγύπτου. Η τελευταία από αυτές είναι η Κλεοπάτρα η Ζ' (Κλεοπάτρα Φιλοπάτωρ, Ιανουάριος 69 π.Χ. – 12 Αυγούστου, 30 π.Χ.). Η Κλεοπάτρα Ζ' ήταν συγκυβερνήτης της Αρχαίας Αιγύπτου με τον πατέρα της Πτολεμαίο ΙΒ' και αργότερα με τα αδέρφια και ταυτοχρόνως συζύγους της, Πτολεμαίο ΙΓ' και Πτολεμαίο ΙΔ'. Αργότερα έγινε η ανώτατη μονάρχις της Αιγύπτου, και σύναψε συμμαχία με τον Γάϊο Ιούλιο Καίσαρα (Gaius Julius Caesar) που της εξασφάλισε το θρόνο. Με τον Ιούλιο Καίσαρα συνδέθηκε ερωτικά και απέκτησαν ένα παιδί, τον Καισαρίωνα. Μετά τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα, το 44 π.Χ., συστρατεύτηκε με τον Μάρκο Αντώνιο, τον οποίο ερωτεύτηκε και παντρεύτηκε με βάση το Αιγυπτιακό εθιμοτυπικό. Απέκτησαν τρία παιδιά (Κλεοπάτρα Σελήνη Β', Αλέξανδρος Ήλιος, Πτολεμαίος Φιλάδελφος). Οι ενώσεις της με τους αδερφούς της δεν είχαν σαν αποτέλεσμα γεννήσεις παιδιών. Άλλωστε οι σχέσεις τους δεν ήταν ιδιαίτερα καλές.

Η βασιλεία της Κλεοπάτρας Ζ' σηματοδοτεί το τέλος της Ελληνιστικής και την αρχή της Ρωμαϊκής Περιόδου στην ανατολική Μεσόγειο. Αποτέλεσε τον τελευταίο Φαραώ της Αρχαίας Αιγύπτου, καθώς ο γιος της Καισαρίων βασίλεψε μόνο κατ' όνομα, προτού εκτελεστεί με διαταγή του Οκταβιανού μετά την τραγωδία της Ναυμαχίας του Ακτίου. Τα υπόλοιπα τρία, ορφανά μετά την αυτοκτονία της, παιδιά έλαβαν χάρη από τον Οκταβιανό, μεταφέρθηκαν στη Ρώμη και τα μεγάλωσε η Οκταβία, χήρα του Μάρκου Αντώνιου.

Προετοιμασία της μάχης

Η παράταξη των πλοίων των αντιπάλων στη Ναυμαχία του Ακτίου έχει περιγραφεί άριστα από τον Πλούταρχο, και οι αρχαιολόγοι μας έχουν εφοδιάσει με αναλυτικά σχέδια της ναυμαχίας με πλήρεις λεπτομέρειες, αλλά τα σχέδια των αρχαιολόγων δεν μοιάζουν σε όλα τις λεπτομέρειες.

ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ ΜΑΡΚΟΣ ΑΓΡΙΠΠΑΣ

Η πλευρά του Οκταβιανού

Ο Γάϊος Οκτάβιος απέπλευσε από το Βρινδήσιο (Brindisiun, σημερινό Πρίντεζι) με ισχυρές ναυτικές και στρατιωτικές δυνάμεις. Κάτω από την αρχηγία του ικανότατου ναυάρχου (στρατηγού) Μάρκου Αγρίππα (Marcus Vipsanius Agrippa) κατέπλευσαν στο λιμάνι Κόμαρος (σημερινός Μύτικας) 400 πολεμικά πλοία με 75.000 πεζούς στρατιώτες, και 12.000 ιππείς. Μαρμάρινη προτομή του Αγρίππα εκτίθεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Νικοπόλεως. Η προτομή βρέθηκε τυχαία από τον Ιωάννη Νούσια φύλακα του μουσείου Νικοπόλεως σε παρακείμενο χωράφι.

Υπολογίζεται ότι ο Γάϊος Οκτάβιος έφτασε στην Πρέβεζα ένα μήνα νωρίτερα από τη ναυμαχία του Ακτίου και οχύρωσε το αρχηγείο του σε λόφο ύψους περίπου 100 μέτρων, βόρεια της κοινότητας Σμυρτούλας, εκεί που ανακαλύφθηκε το Μνημείο Αυγούστου. Πέραν του Αγρίππα, τον Γάϊο Οκτάβιο συνόδευαν οι στρατηγοί του Λούσιος Αρρούντιος (Lucius Arruntius), Μάρκος Λούριος (Marcus Lurius) και ο Μάρκος Οκτάβιος (Marcus Octavius). Ο στόλος του Οκτάβιου παρατάχθηκε δυτικά του Παντοκράτορα Πρέβεζας. Ειδικότερα, ο Μάρκος Οκτάβιος, ο Μάρκος Ουϊψάνιος (Marcus Uepsanius), o Λούσιος Αρρόντιος και ο Οκταβιανός παρατάχθηκαν στα ανοικτά του Ιονίου, παράλληλα προς τις αντίπαλες διατάξεις. Νότια της θαλάσσιας περιοχής του Ακτίου παρατάχθηκε με τα πλοία του ο Μάρκος Λούριος, ενώ ο Τ. Στατίλιος (Τ. Statilius), ήταν επικεφαλής του στρατοπέδου του Οκταβιανού στο λόφο της Σμυρτούλας.

Η πλευρά του Μάρκου Αντώνιου και Κλεοπάτρας

Ο Μάρκος Αντώνιος με την Κλεοπάτρα έφτασαν καθυστερημένα στην περιοχή, και οχύρωσαν βιαστικά ένα στρατόπεδο στο Άκτιο, κοντά στο σημερινό αεροδρόμιο του ΝΑΤΟ, αλλά και ένα μικρότερο προχωρημένο φυλάκιο στη χερσόνησο της Πρέβεζας. Είχαν 480 πολεμικά πλοία, 60.000 πεζούς στρατιώτες και 12.000 ιππείς. Τα πλοία του Αντωνίου, αιγυπτιακής κατασκευής τα περισσότερα, ήταν μεγάλα και ισχυρά, οπλισμένα με πύργους, πετροβόλες μηχανές (καταπέλτες) και κόρακες (τεράστιες σιδερένιες αρπάγες). Αυτό όμως τα καθιστούσε και δυσκίνητα.

Ο στόλος του ενισχυόταν και από 60 Αιγυπτιακά πλοία της Κλεοπάτρας. Λέγεται ότι η Κλεοπάτρα έλαβε μέρος στη Ναυμαχία με την Βασιλική ναυαρχίδα της, την "Αντωνία", με όλα τα κοσμήματα και θησαυρούς, κατά την Αιγυπτιακή παράδοση. Ενώ όμως ήταν ολοφάνερη η υλική υπεροχή του Αντώνιου, μεγάλο μέρος του στόλου του ήταν ουσιαστικά άχρηστο γιατί παρά τις απεγνωσμένες προσπάθειες να στρατολογηθούν πληρώματα ο αριθμός των κωπηλατών ήταν ανεπαρκής. Η θέση του Αντώνιου ήταν ήδη δύσκολη, αλλά επιδεινώθηκε γιατί μετά από αποκλεισμό του στρατηγού Αγρίππα στερήθηκε το πόσιμο νερό.

Ο Μάρκος Αντώνιος είχε επικεφαλής των ναυτικών του δυνάμεων τον Μάρκο Ινστήϊο (Marcus Insteius), τον Γάϊο Σόσιο (Gaius Sosius), και τον Κλαύδιο Καίλιο (Claudius Kaelius), ενώ στην ξηρά τον Πούβλιο Κανίδιο Κράσσο (Publius Canidius Crassus). Πέραν αυτών υπήρχαν και Αιγύπτιοι στρατιωτικοί και ναυτικοί. Ο Μάρκος Αντώνιος και η Κλεοπάτρα παρατάχθηκαν στον εγγύς θαλάσσιο χώρο του Στενού Πρεβέζης, από τον Παντοκράτορα μέχρι την περιοχή του σημερινού αεροδρομίου του Ακτίου, ανατολικά της παράταξης των πλοίων του Οκταβιανού. Ο Μάρκος Αντώνιος παρατάχθηκε βόρεια, ο Μάρκος Ινστήϊος κεντρικά και ο Γάϊος Σόσιος με τον Κλαύδιο Καΐλιο νότια. Κατά τη διάρκεια της Ναυμαχίας έγινε εκ μέρους του Αντωνίου κίνηση υπερκεράσεως με πλεύση σκαφών εντός του Αμβρακικού κόλπου προσθίως της χερσονήσου της Λασκάρας. Ο Πούβλιος Κανίδιος Κράσσος ήταν επικεφαλής του στρατοπέδου του Αντωνίου στο Άκτιο.

Διοικητική μέριμνα

Δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία και είναι άγνωστο από που σιτίζονταν και υδρεύονταν αυτές οι τεράστιες στρατιωτικές δυνάμεις εκατέρωθεν (159.000 άτομα). Η πιο πιθανή εκδοχή ύδρευσης είναι οι πολλές πηγές της περιοχής αλλά και ο καθαρός τότε ποταμός Λούρος (τότε λεγόταν Χάραδρος ποταμός) που εκβάλλει στο Μιχαλίτσι, πολύ κοντά στο Αρχηγείο του Οκτάβιου. Είναι επίσης γνωστό ότι το 168 π.Χ. ο Ρωμαίος Αιμίλιος Παύλος (Aemilius Paulus) είχε επιτεθεί την Ήπειρο και τις γύρω πόλεις τις οποίες κατάστρεψε, συνέλαβε δε 150.000 ομήρους πού οδήγησε ως δούλους στη Νότια Ιταλία. Όμως πολλοί κάτοικοι των πόλεων πού κατάστρεψε ο Αιμίλιος Παύλος γλύτωσαν φεύγοντας στα βουνά και αργότερα επέστρεψαν και κατοίκησαν πάλι τις πόλεις. Το Ανακτόριον και η Βερενίκη είναι δύο από αυτές τις πόλεις πού κατοικήθηκαν πάλι και προφανώς εκατοικούντο κατά την περίοδο της Ναυμαχίας του Ακτίου. Αυτό μας δίνει εξήγηση για το θέμα της σίτισης των χιλιάδων στρατιωτών. Πέραν αυτού υπήρχαν και υπάρχουν γύρω από το Ανακτόριον και το Άκτιο πολλές μικρές λίμνες με πόσιμο νερό.

ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ- ΜΑΡΚΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΣ

Ο «Νίκων» και ο «Ευτύχιος»

Στον Πλούταρχο («Βίοι Παράλληλοι: Η Ζωή του Μάρκου Αντώνιου») υπάρχει και το εξής χαρακτηριστικό εδάφιο: κατά τη διάρκεια της στρατοπέδευσης του Οκταβιανού στο λόφο της Σμυρτούλας Πρέβεζας, ένας γεωργός –προφανώς κάτοικος της διπλανής πόλης Βερενίκη- πέρασε κοντά στον μετέπειτα Αυτοκράτορα Οκταβιανό ο οποίος τον ρώτησε «πώς λέγεσαι;». «Νίκων» απάντησε ο γεωργός. «Και ο γάϊδαρος;» «Ευτύχιος». Αυτές οι απαντήσεις θεωρήθηκαν αίσιος οιωνός για τον Γάϊο Οκταβιανό και μετά την ευτυχή κατάληξη της Ναυμαχίας με νίκη και προς τιμήν τους, διέταξε και κατασκευάσθηκαν δύο ορειχάλκινα αγάλματα του «Νίκωνα» (γεωργός) και του «Ευτύχιου» (γάϊδαρος) τα οποία τοποθετήθηκαν σε βάθρα στο Μνημείο Αυγούστου. Είναι βεβαιότατο ότι υπήρξαν αυτά τα ορειχάλκινα αγάλματα, τα οποία όμως αργότερα μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη, και τοποθετήθηκαν στο στάδιο της πόλης, όπου και καταστράφηκαν κατά τη «Στάση του Νίκα».

ΕΜΒΟΛΟ ΤΡΙΗΡΟΥΣ ΕΚ ΜΑΡΜΑΡΟΥ ΜΕΣΟΝ-ΟΒΙΔΑ ΚΑΤΑΠΕΛΤΗ ΛΙΘΙΝΟΥ  ΠΙΘΑΝΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ .ΚΑΤΩ-ΨΗΦΙΔΩΤΟ ΜΕ ΡΩΜΑΙΚΟ ΠΛΟΙΟ .ΤΥΝΗΣΙΑ

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΑΚΤΙΟΥ

Η αλήθεια είναι ότι επιθυμία του Μάρκου Αντωνίου ήταν να γίνει μάχη επί ξηράς και όχι ναυμαχία. Εξάλλου όλες οι προετοιμασίες εκατέρωθεν αποσκοπούσαν σε μάχη επί ξηράς. Όμως υπήρξε διαμάχη ανάμεσα στο επιτελείο του Μάρκου Αντώνιου και τους επιτελείς Αιγύπτιους στρατηγούς της Κλεοπάτρας σχετικά με το θέμα, και τελικά αποφασίσθηκε η αναμέτρηση στη θάλασσα.

Η ναυμαχία άργησε να ξεκινήσει λόγω άπνοιας. Φαίνεται να ξεκίνησε στις 12.00 το μεσημέρι της 2ας Σεπτεμβρίου 31 π.Χ. με βορειοδυτικό άνεμο και συνεχίστηκε μέχρι αργά το απόγευμα. Η σύγκρουση έγινε στο κέντρο της παράταξης, έξω από το Στενό της Πρέβεζας, απέναντι και λίγο βόρεια του Αεροδρομίου του Ακτίου. Τα μικρά και ευέλικτα πλοία του Αγρίππα (λατινικά liburnae και Ελληνικά λιβυρνίδες) άρχισαν να εμβολίζουν το ένα μετά το άλλο τα δυσκίνητα πλοία του Μάρκου Αντώνιου. Πρόσφατες τοπικές έρευνες του Αμερικανού αρχαιολόγου εναλίων αρχαιοτήτων William Murray έδειξαν ότι σαφώς χρησιμοποιήθηκαν και ναυτικοί καταπέλτες που εκτοξεύουν λίθινες σφαίρες διαμέτρου περίπου 20-30cm. Κάποιες από αυτές έχουν φωτογραφηθεί στο βυθό, όπως και ένα πιθανό τμήμα πλοίου.

ΕΠΑΝΩ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΑ ΠΟΜΠΗΙΑ ΡΩΜΑΙΚΑ ΠΛΟΙΑ .ΜΕΣΟΝ- ΚΑΤΑΠΕΛΤΗΣ ΣΕ ΡΩΜΑΙΚΟ ΠΛΟΙΟ. ΚΑΤΩ-ΓΚΡΑΒΟΥΡΑ ΜΕ ΤΗΝ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΑΚΤΙΟΥ

Κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας τα εμβολιζόμενα πλοία παρεδίδοντο στην πυρά, πυρπολούμενα, ή αιχμαλωτίζονταν. Ενώ η ναυμαχία του Ακτίου εξελίσσονταν, το μεγαλύτερο τμήμα του επίγειου στρατού του Μάρκου Αντώνιου αυτομόλησε και παραδόθηκε στον Αγρίππα. Η Κλεοπάτρα, παρατηρώντας αμέτοχη τις εξελίξεις, πανικοβλήθηκε και αποχώρησε από το χώρο της ναυμαχίας, ξεφεύγοντας μέσα από ένα άνοιγμα των αντιπάλων πλοίων, αφήνοντας αβοήθητο και τραυματισμένο τον Αντώνιο. Επικράτησε πανικός και τελικά ο Μάρκος Αντώνιος διέφυγε με τα απομεινάρια του στόλου του, ακολουθώντας την Κλεοπάτρα.

ΑΚΤΙΟ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΣΕ ΑΣΗΜΙ

Οι απώλειες της ναυμαχίας κατά τον Πλούταρχο φαίνεται να ήταν πενήντα πλοία του Αντώνιου και 5.000 άνδρες νεκροί (αρκετοί από τους οποίους πνίγηκαν). Πολλά πλοία αιχμαλωτίστηκαν από τον Αγρίππα αλλά και αρκετά παραδόθηκαν στην πυρά, αφού τους αφαιρέθηκαν τα χάλκινα έμβολα. Είναι βέβαιο ότι αφαιρέθηκαν τουλάχιστον 50 έμβολα, εκ των οποίων τα 36 τοποθετήθηκαν στο Μνημείο Αυγούστου και τα υπόλοιπα εστάλησαν στη Ρώμη. Ο Οκταβιανός είχε νικήσει και κατέστη κυρίαρχος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

ΖΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΤΗΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ ΤΟΥ ΑΚΤΙΟΥ,

Τελικά μετά από τέσσερα χρόνια, το 27 π.Χ., ο Οκταβιανός ανακηρύχθηκε στη Ρώμη πρώτος Princeps της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και υιοθέτησε τον τίτλο Augustus (Αύγουστος). Σε ανάμνηση της νίκης του έχτισε στο Άκτιο μεγαλύτερο και μεγαλοπρεπέστερο Ναό του Ακτίου Απόλλωνα, και καθιέρωσε να γίνονται κάθε πέντε χρόνια (από το έτος 28 π. Χ.) τα Άκτια, αγώνες με την ίδια επισημότητα που είχαν τα Ολύμπια, τα Ίσθμια, τα Πύθια και τα Νέμεα.

Ο Οκτάβιος επίσης έκτισε μια καινούργια πόλη, τη Νικόπολη (Nicopolis, Nikopolis), για να θυμίζει τη νίκη του, απέναντι από το Άκτιο, περίπου οκτώ χιλιόμετρα από την Πρέβεζα. Θαυμαστά δημόσια κτίρια της Νικόπολης είναι το Ρωμαϊκό Ωδείο (700 θέσεις), οι τρεις θέρμες (Δημόσια Λουτρά), το Θέατρο Οκταβιανού (2000 θέσεις), το Ρωμαϊκό Υδραγωγείο Νικόπολης (μήκους 50 χιλιομέτρων) με το Νυμφαίον του, το Ρωμαϊκό Στάδιο, το Γυμνάσιο, τα Ρωμαϊκά Τείχη, κλπ. Όμως το κυριότερο έργο του Αύγουστου Οκταβιανού είναι το λεγόμενο ‘’Μνημείο Αυγούστου’’ ένας ναός αφιερωμένος στους Θεούς Άρη και Ποσειδώνα, στο λόφο της Σμυρτούλας Πρέβεζας, ο οποίος κτίστηκε ακριβώς στο σημείο που είχε το αρχηγείο του.

ΜΕΤΑ ΤΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ, ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΟΥ ΡΕΤΖΙΝΑΛΝΤ ΆΡΘΟΥΡ, 1892.  ΜΕΣΟΝ-ΝΟΜΙΣΜΑ ΜΕ ΤΗΝ ΦΑΡΑΩ. ΚΑΤΩ- ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ ΣΕ ΠΑΠΥΡΟ

Η Κλεοπάτρα διέφυγε με το στόλο της μέσα από ένα κενό της διάταξης των εχθρικών πλοίων, έφτασε στην Αλεξάνδρεια και ενημέρωσε ψευδώς το λαό της ότι δήθεν νίκησαν στη ναυμαχία. Ο Μάρκος Αντώνιος επέστρεψε από το Άκτιο στην Αίγυπτο τραυματισμένος ελαφρά, με ένα τμήμα του στρατού του (το υπόλοιπο είχε αυτομολήσει). Μετά από ένα διάστημα μηνών ο Αύγουστος αποβιβάστηκε σε άλλη περιοχή της Αιγύπτου και όδευσε προς την Αλεξάνδρεια.

Κατά μία άποψη ο Αντώνιος βγήκε στην έρημο και «κτυπήθηκε» ανεπιτυχώς με τον Οκταβιανό. Άλλη άποψη λέει ότι ο στρατός του παραδόθηκε ή αυτομόλησε στον Οκταβιανό. Ο Μάρκος Αντώνιος τραυματίστηκε βαριά και επέστρεψε στα ανάκτορα της Κλεοπάτρας μεταφερόμενος σε άρμα. Κατά μία εκδοχή πέθανε σε λίγες ώρες από αιμορραγία ενώ κατ' άλλη εκδοχή λέγεται ότι αυτοκτόνησε με το ξίφος του μαθαίνοντας πως η Κλεοπάτρα είχε πεθάνει.

Σύμφωνα με έναν αυτόπτη μάρτυρα, τον Ολύμπιο, μεταφέρθηκε κοντά σε εκείνη και πέθανε στα χέρια της. Η Κλεοπάτρα φυγάδευσε τον 17χρονο γιό της Καισαρίωνα έγκαιρα, αλλά τελικά το παιδί συνελήφθη και εκτελέστηκε μαζί με το δάσκαλό του, με εντολή του Οκταβιανού. Λέγεται ότι δίνοντας την εντολή ο Οκταβιανός είπε «Υπερβολικά πολλοί Καίσαρες». Ο Οκταβιανός εισέβαλε στην Αλεξάνδρεια και άρχισε διαπραγματεύσεις με την Κλεοπάτρα. Κάποια στιγμή «συμφώνησαν» να οδηγηθεί η Κλεοπάτρα στη Ρώμη και να δηλώσει υποταγή στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία αλλά να παραμείνει στον Αιγυπτιακό θρόνο ο γιός της Καισαρίων, πράγμα πού δεν αποδέχθηκε ο Οκταβιανός. Ετσι, η Κλεοπάτρα, υπό το πρόσχημα προετοιμασίας Αιγυπτιακής κηδείας για τον Αντώνιο, στις 12 Αυγούστου 30 π.Χ., κλείσθηκε σε ένα χώρο του ανακτόρου της και κατά την παράδοση, αυτοκτόνησε με τσίμπημα κόμπρας στο στήθος. Το ίδιο έκαναν και οι δύο πιστές της υπηρέτριες. Κατά μια άλλη άποψη η αυτοκτονία έγινε με κάποιο δηλητήριο.

ΕΠΑΝΩ-ΡΩΜΑΙΚΟΣ ΟΝΑΓΡΟΣ. ΚΕΝΤΡΟ -ΣΕ ΠΙΝΑΚΙΟ ΑΠΟ  ΠΟΡΣΕΛΑΝΗ Η ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΜΕ ΡΩΜΑΙΟΥΣ .ΚΑΤΩ-Η ΜΟΥΜΙΑ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ .ΒΡΕΤΑΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Οι Ρωμαίοι έσπασαν την πόρτα με πολιορκητικό κριό και βλέποντας το πτώμα της Κλεοπάτρας, ο Αύγουστος είπε «Νίκησες Κλεοπάτρα». Στα άλλα τρία παιδιά του Αντώνιου δόθηκε χάρη από τον Οκταβιανό και μεταφέρθηκαν στη Ρώμη όπου τα μεγάλωσε η Οκταβία, αδερφή του Οκταβιανού και χήρα πλέον του Αντώνιου. Το κορίτσι, η Κλεοπάτρα Σελήνη, μεγάλωσε κανονικά και παντρεύτηκε το Βασιλιά Ιούβα ΙΙ της Μαυριτανίας με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά. Για τα άλλα δύο παιδιά της Κλεοπάτρας και του Αντωνίου, δεν υπάρχουν πληροφορίες.

 

ΓΚΡΑΒΟΥΡΑ ΜΕ ΤΟ ΠΛΟΙΟ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ 

Η ΔΙΑΦΥΓΗ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ

ΛΙΜΝΗ ΒΟΥΛΚΑΡΙΑ ΤΟ ΚΑΝΑΛΙ ΤΗΣ ΚΛΕΟΠΑΤΡΑΣ

Η κλασσική άποψη των ιστορικών, με βάση τις περιγραφές του Πλούταρχου, είναι ότι η Κλεοπάτρα διέφυγε διασπώντας τον κλοιό μεταξύ Λούσιου Αρούντιου και Μάρκου Λούριου. Ξέφυγε δηλαδή μέσα από χάσμα της διάταξης των πλοίων. Κατά μία άλλη άποψη, καθαρά προφορική, μη αποδεκτή από την πλειοψηφία των αρχαιολόγων, οι Αιγύπτιοι στρατηγοί της Κλεοπάτρας είχαν σχέδιο διαφυγής το οποίο εκτελέστηκε με επιτυχία. Κατά τη δεύτερη αυτή άποψη, τα πλοία της συγκεντρώθηκαν στον όρμο Αγίου Νικολάου Αιτωλοακαρνανίας. Από εκεί μέσω ενός καναλιού (αυλακιού) διαμέτρου 5 μέτρων (υπάρχει και σήμερα, με το όνομα διώρυγα Κλεοπάτρας) πού είχαν απο πρίν σκάψει και καμουφλάρει κατάλληλα με δέντρα, εισήλθαν στην αβαθή ελώδη λίμνη Βουλκαριά. Από εκεί ρυμούλκησαν τα πλοία μέσα στην ελώδη περιοχή η οποία συνδέει τη λίμνη Βουλκαριά με τον Όρμο Παλαίρου Αιτωλοακαρνανίας. Από εκεί τα πλοία διέφυγαν προς την Αίγυπτο, περνώντας ανάμεσα στα νησιά Μεγανήσι και Κάλαμος γειτονικά της Λευκάδας.

Οι αρχαιολόγοι δεν υιοθετούν αυτή την άποψη διαφυγής της Κλεοπάτρας και ισχυρίζονται ότι το κανάλι της Κλεοπάτρας είναι μεταγενέστερο», και ουδεμία σχέση έχει με εκείνη την ιστορική περίοδο. Ο τίτλος «Κανάλι της Κλεοπάτρας» είναι εντελώς αυθαίρετος ιστορικά. Σύμφωνα με Γερμανό αρχαιολόγο, ο οποίος δήλωσε ότι πραγματοποίησε τομή εδάφους το έτος 2000, διαπίστωσε ότι το κανάλι είναι μεταγενέστερο, περί το 1.000 μ.Χ.

Είναι απίθανη αυτή η εκδοχή διαφυγής της Κλεοπάτρας μέσα από το μεταγενέστερο «Κανάλι Κλεοπάτρας», διότι η απόσταση μεταξύ της νότιας όχθης της λίμνης Βουλκαριάς και του Όρμου της Παλαίρου είναι περίπου 8 χιλιόμετρα και όχι πάντα ελώδους έκτασης. Τέτοιο έδαφος δεν είναι καθόλου κατάλληλο για πλεύση ή έστω για σύρσιμο βαρέων πλοίων με σχοινιά.

ΤΕΛΟΣ.

ϡ

ΠΗΓΕΣ

ΔΡ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΓΚΟΥΒΑΣ,

ΜΕΡΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΔΡ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΓΚΟΥΒΑΣ,

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ

ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΡΑΤΖΑΦΕΡΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ

ΙΔΡΥΜΑ «ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΕΒΕΖΑΣ

ΜΕΡΟΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΓΚΙΚΑΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

THE ACTIUM PROJECT

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ ………………………………………..2010μ.Χ.