Ελληνικές παροιμίες και παροιμιώδεις εκφράσεις αρχαίων χρόνων. Κάποιες υπάρχουν και σήμερα.

Πώς αποκαλούσαν εκείνον που κακομάθαινε τα παιδιά του; Πότε έλεγαν «άνω ποταμών» και τι ακριβώς εννοούσαν; Τι εννοούσαν όταν έλεγαν «μιμείσαι τους Αρκάδες» και ποιοι νησιώτες είχαν τη φήμη των παρανόμων;

Ο Αριστοτέλης  λέει πως οι παροιμίες είναι φορείς σοφίας, γιατί είναι «φιλοσοφίες του παλιού καιρού που χάθηκαν μέσα στις μεγαλύτερες δυστυχίες των ανθρώπων, απομεινάρια που σώθηκαν σε εκφράσεις με συντομία και ευστοχία». Οι εκφράσεις αυτές έφτασαν ως τις μέρες μας μέσα από συλλογές, όπως του Πλούταρχου, του Διογενιανού και του Ζηνόβιου.

Επιλέξαμε μερικές από τις όχι και τόσο γνωστές φράσεις και παροιμίες, με θέμα τις καταστάσεις του βίου και την ανθρώπινη συμπεριφορά, αλλά και μερικές που αφορούν ιδιαίτερους τόπους καταγωγής.

Καταστάσεις

1. Ἀφ’ ἴππων ἐπ’ ὄνους, «από τα άλογα στα γαϊδούρια». Όπως λέμε «από Δήμαρχος κλητήρας» ή «απ’ τα ψηλά στα χαμηλά».
2. Γόνυ κνήμης ἔγγιον, δηλαδή «το γόνατο βρίσκεται εγγύτερα από την κνήμη». Λέγεται πως καθιερώθηκε από ένα περιστατικό στη μάχη της Χαιρώνειας. Ένας πολεμιστής αντίκρισε στριμωγμένους από τον εχθρό τον αδελφό του και τον ανιψιό του. Έχοντας τη δυνατότητα να βοηθήσει μόνο έναν, προτίμησε τον αδελφό του, λέγοντας την φράση αυτή. Αργότερα, συνήθιζαν να την λένε για εκείνους που αγαπούσαν τον εαυτό τους περισσότερο από οποιονδήποτε φίλο.

3. Ἀεί κολοιὸς ποτί κολοιόν ἱζάνει, που σημαίνει «πάντα η καλιακούδα δίπλα στην καλιακούδα κάθεται» έχει το ίδιο νόημα με το σημερινό «κολιός και κολιός απ’ το ίδιο βαρέλι», μόνο που σήμερα εννοούμε το ψάρι κολιό και μάλιστα τον παστό, και όχι το πουλί.
4. Τροχὸς τά ἀνθρώπινα, ή όπως λέμε σήμερα «ρόδα είναι και γυρίζει». για το ευμετάβλητο του βίου.
5. Ἐφ’ ὕδωρ ἔλαχεν, (του έτυχε το νερό) για κάποιον που κακόπεσε, σε έργο ευτελές και ταπεινό. Η επίβλεψη της ροής του νερού στην κλεψύδρα των δικαστηρίων (όριζε τον χρόνο ομιλίας των διαδίκων) ήταν μία δουλειά ταπεινή που κανείς δεν ήθελε να αναλάβει. Γι’ αυτό, τους επέλεγαν με κλήρωση.
6. Αἱ Οἰδίποδος ἀραί, όπως λέμε σήμερα οι «κατάρες του Φαραώ» ή «του Χριστού τα πάθη» για κάποιον που αντιμετωπίζει φοβερές δυστυχίες.
7. Ὕλαν κραυγάζειν, έχει την ίδια σημασία με το «φωνή βοώντος εν τη ερήμω». Προκύπτει από τη σκηνή της Αργοναυτικής εκστρατείας, όταν ο Ηρακλής έψαχνε τον ‘Υλα που είχε χαθεί και φώναζε δυνατά το όνομά του, χωρίς να κατορθώσει όμως να τον βρει.

Συμβουλές

1. Ὁδοῦ παρούσης, τὴν ἀτραπὸν μὴ ζήτει. Μην δυσκολεύεις μία εύκολη κατάσταση, «αφού υπάρχει δρόμος, μη γυρεύεις μονοπάτι».
2. Ἀργυραῖς λόγχαις μάχου, καὶ πάντων κρατήσεις. (Να πολεμάς με αργυρές λόγχες και θα νικήσεις τους πάντες). Αυτός ήταν ο χρησμός που πήρε ο βασιλιάς Φίλιππος σχετικά με την έκβαση της εκστρατείας του. Το νόημα ήταν πως με το χρήμα θα μπορούσε να πάρει πολλές πόλεις με το μέρος του και να νικήσει.

Αρετές και κουσούρια

1. Δαιδάλια ποιήματα, ονόμαζαν τα έργα εκείνα που χαρακτηρίζονταν από μεγάλη ακρίβεια ή έργα παράδοξα. Προέκυψε από την παράδοση που ήθελε τον Δαίδαλο να προσπαθεί να δώσει ζωντάνια στα δημιουργήματά του ώστε να μη διαφέρουν από τα έμψυχα. Και τα κατάφερνε, λέει, τόσο καλά, που ένα άγαλμά του, το είχαν δέσει από το πόδι για να μη δραπετεύσει.
2. Γελλώ παιδοφιλοτέρα (αγαπά τα παιδιά περισσότερο από την Γελλώ), για εκείνους που κακομάθαιναν τα παιδιά τους επιτρέποντάς τους υπερβολική πολυτέλεια και άσωτες διασκεδάσεις. Η Γελλώ ήταν μία παρθένα που πέθανε νέα ή μία νεαρή γυναίκα που πέθανε στον τοκετό. Στην πατρίδα της τη Λέσβο, πίστευαν πως το φάντασμά της ήταν αυτό που προκαλούσε τους πρόωρους θανάτους των βρεφών. Την αναφέρει η ποιήτρια Σαπφώ.
3. Βουλίας δικάζει, έλεγαν για υποθέσεις των οποίων η τακτοποίηση αργοπορούσε πολύ. Ο Βουλίας ήταν ένας Αθηναίος δικαστής, ο οποίος ανέβαλλε συνεχώς τις υποθέσεις, ώστε το πιθανότερο ήταν να έχουν πεθάνει οι διάδικοι μέχρι να γίνει η δίκη.
4. Βατράχοις οἰνοχοεῖς, έλεγαν σε κάποιον που πρόσφερε άχρηστα πράγματα.
   

5. Ἄνω ποταμῶν ἱερῶν χωροῦσι πηγαί, (Τα ρεύματα των ιερών ποταμών ρέουν προς τα πάνω). Σήμερα λέμε για μία κατάσταση ή μία δήλωση «αυτό είναι άνω ποταμών», εννοώντας πως είναι εξοργιστικά παράλογο. Η αρχαία παροιμία δηλώνει το ίδιο πράγμα. Την έλεγαν όταν κάποιος αντέστρεφε τα δεδομένα προς όφελός του, όταν ας πούμε, ένας τσιγκούνης αποκαλούσε τσιγκούνη έναν πολύ γενναιόδωρο άνθρωπο. Η έκφραση υπονοεί πως κάποιος παρουσιάζει τους ποταμούς να ρέουν αντίστροφα, από κάτω προς τα πάνω.
6. Καρκίνου πορεία είναι η κίνηση του κάβουρα και λέγεται για εκείνον που ενεργεί αργά και ακατάστατα. Σήμερα λέμε «πάει σαν τον κάβουρα».
7. Ἡ μωρία μάλιστα ἀδελφὴ πονηρίας ἔφυ. Η βλακεία είναι εκ φύσεως αδελφή της πονηρίας.
8. Ἄμαξα τον βοῦν ἔλκει, για εκείνους που ενεργούν ανάποδα. Όπως λέμε σήμερα «βάζει το κάρο μπροστά από το άλογο».
9. Ἀκίνητα κινεῖς, έλεγαν όταν κάποιος έκανε κάτι απαράδεκτο. Προέρχεται από την πεποίθηση πως είναι ανάρμοστο να μετακινεί κάποιος βωμούς και τάφους, «τα ακίνητα».
10. Αἴξ τὴν μάχαιραν, δηλαδή «το μαχαίρι η αίγα», έλεγαν για εκείνον που έπραττε με τρόπο βλαπτικό για τον εαυτό του. Προήλθε από μία ιστορία που διηγούνταν στην Κόρινθο: Ετοιμάζονταν να θυσιάσουν μία κατσίκα στη γιορτή της Ήρας. Κάποιοι, αστειευόμενοι, πήραν το μαχαίρι και το έθαψαν στο χώμα. Η κατσίκα όμως, άρχισε να σκαλίζει το χώμα με το πόδι της και το έβγαλε στην επιφάνεια, επισπεύδοντας τον θάνατό της. Παρόμοια είναι η παροιμία που λέμε σήμερα «Λαγός την φτέρην έσειε, κακό της κεφαλής του».

Πόλεις και Χώρες

1. Δουλότερος Μεσσήνης είναι ο υπερβολικά καταπιεσμένος. Οι Μεσσήνιοι είχαν κατακτηθεί από τους Λακεδαιμόνιους και τους υπηρετούσαν ως είλωτες. Είχαν μάλιστα σκληρότερη αντιμετώπιση από άλλους είλωτες, εξαιτίας των συχνών τους εξεγέρσεων.
2. Βοιώτιος Νόμος είναι η κατάσταση που αλλάζει δραματικά από την ησυχία στην απόλυτη ταραχή. Καθιερώθηκε από την ιστορία της Θήβας, η οποία από ήσυχη και ευτυχισμένη πόλη, μετά τον θάνατο του βασιλιά Λαΐου την βρήκαν όλα τα δεινά. «Βοιώτιον οὖς» (Βοιωτικό αυτί) είχε ο αγροίκος, απαίδευτος, το στουρνάρι. Όταν ο ποιητής Ανταγόρας, διάβαζε στους Βοιωτούς το έργο του «Θηβαΐς», κανείς από το κοινό δεν αντέδρασε, σαν να μην άκουγαν τίποτα. Εκείνος έκλεισε το βιβλίο και τους είπε «γι’ αυτό σας λένε Βοιωτούς, γιατί έχετε σαν του βοδιού τα αυτιά» (βοῶν γὰρ ὦτα ἔχετε).
3. Αρκάδας μιμούμενος. Οι Αρκάδες ήταν δεινοί πολεμιστές, αλλά συνήθιζαν να πολεμούν ως μισθοφόροι. «Είναι μιμητής των Αρκάδων» έλεγαν για εκείνον που κοπίαζε και υπέφερε προς όφελος κάποιου άλλου.
4. Θρακεία παρεύρεσις, δηλαδή Θρακιώτικη επινόηση. Αφορά δόλιες ενέργειες που τις δικαιολογεί ο ένοχος με ευφυολογήματα. Προήλθε από την μάχη στη Κορώνεια, όπου οι Θράκες ηττήθηκαν από τους Βοιωτούς. Αφού γίνονται οι σπονδές και οι θυσίες για τα επινίκεια, όταν έπεσε η νύχτα, οι Θράκες επιτίθενται στους νικητές Βοιωτούς, σκότωσαν πολλούς και αιχμαλώτισαν άλλους τόσους. Οι Βοιωτοί εξαγριώθηκαν με την παρασπονδία και προς υπεράσπισή τους οι Θράκες απάντησαν πως έδρασαν μόνο τη νύχτα, μα τήρησαν τις σπονδές την ημέρα.

Την ίδια σημασία είχε και το Θετταλικόν Σόφισμα, που καθιερώθηκε από την ιστορία του Θεσσαλού Αράτιου, ο οποίος, πριν από μία μάχη, είχε υποσχεθεί στον Απόλλωνα εκατόμβη εκατό ανδρών, αν του χάριζε τη νίκη. Νίκησε, αλλά δεν εκπλήρωσε το τάμα του ισχυριζόμενος πως μία τέτοια θυσία θα ήταν ανόσια.

5. Κῷος πρὸς Χῖον, περίπου όπως το «η μέρα με τη νύχτα» που λέμε σήμερα, αν και η αρχαία παροιμία αναφέρεται κυρίως σε σύγκριση ανώτερου προς κατώτερο. Η έκφραση σχετίζεται το παιχνίδι των κύβων, τα ζάρια. Η πλευρά του ζαριού που είχε τις έξι κουκκίδες, δηλαδή η καλύτερη ζαριά, ονομαζόταν «Κῷος ἀστράγαλος», ενώ η χειρότερη, ο άσσος, ονομαζόταν «Χῖος ἀστράγαλος». Οι κάτοικοι της Κω είχαν τη φήμη των αλαζόνων, σε αντίθεση με την ταπεινότητα των Χιωτών. Αλαζόνες θεωρούνταν και οι γείτονες των Κώων, οι Ρόδιοι, εξ ου και η παροιμία Δέκα Ῥόδιοι, δέκα νῆες (δέκα Ρόδιοι, δέκα καράβια).
6. Ἐρετριέων ῥῶ, για εκείνους που έχουν εμμονή με κάτι. Οι Ερετριείς είχαν τη συνήθεια να χρησιμοποιούν κατά κόρον το γράμμα «ρω» στον λόγο τους και μάλλον το πρόφεραν με ιδιαίτερο τρόπο.
7. Βάτραχος Σερίφιος, έλεγαν για κάποιον που παρέμενε πεισματικά σιωπηλός. Υπήρχε η φήμη πως στην Σέριφο υπήρχαν βάτραχοι που ήταν εντελώς άφωνοι.
8. Ἀττικὸς ὑπέχει την χεῖρα ἀποθνήσκων, έλεγαν για τους φιλάργυρους. Επειδή οι Αθηναίοι αγαπούσαν τόσο πολύ το κέρδος, που πέθαιναν, έλεγαν, με το χέρι απλωμένο. Από την άλλη, φημίζονταν για την ειλικρίνειά τους και την ακρίβεια στο λόγο τους, ώστε οποιοσδήποτε με αυτά τα χαρακτηριστικά να ονομάζεται Ἀττικὸς μάρτυς (π.χ. Είναι αξιόπιστος σαν αττικός μάρτυρας) και η αξιοπιστία Ἀττική Πίστις.
9. Για τις μεγάλες συμφορές χρησιμοποιούσαν την έκφραση Ἄργους λόφος, όπως λέμε σήμερα «Γης Μαδιάμ». Η έκφραση παραπέμπει προφανώς στις ιστορίες της οικογένειας των Ατρειδών του Άργους, που είναι γεμάτη φονικά.
10. Ἀμουσότεροι Λειβηθρίων, δηλαδή, πιο άμουσοι κι από τους Λειβήθριους. Τα Λείβηθρα στην Πιερία ήταν η πατρίδα του Ορφέα και το μέρος που πέθανε, κατασπαραγμένος σύμφωνα με μία εκδοχή από τις Θρακικές Μαινάδες. Θυμωμένες που ο Ορφέας είχε εγκαταλείψει τη λατρεία του Διονύσου, άρχισαν να του πετούν πέτρες και κλαριά την ώρα που έπαιζε τη λύρα του. Η μουσική του όμως ήταν τόσο ωραία που γοήτευε ακόμα και τα άψυχα, που πέφτουν πριν τον αγγίξουν. Οι Μαινάδες εξαγριώθηκαν και τον διαμέλισαν. Η αφήγηση αυτή οδήγησε προφανώς στον συλλογισμό πως οι ντόπιες γυναίκες είχαν χειρότερο γούστο στη μουσική κι από τις πέτρες.
11. Τενέδιος άνθρωπος, ο τρομακτικός στην όψη. Προέρχεται από έναν φρικτό νόμο που είχε επιβάλει ο βασιλιάς της Τενέδου, Τένης. Όταν γινόταν δίκη, πίσω από τον μηνυτή και πίσω από τον κατηγορούμενο στεκόταν ένας δήμιος με ένα τσεκούρι υψωμένο. Ανάλογα με την έκβαση της δίκης, ο χαμένος έχανε αμέσως το κεφάλι του.

12. Ὁ Κρὴς τὴν θάλασσαν (εννοείται το ρήμα «αγνοεί»). Η φράση είναι ειρωνική και λεγόταν για εκείνους που προσποιούνταν πως είχαν άγνοια για κάτι που γνώριζαν καλά. Σαν να λέει ο Κρητικός πως δεν έχει ιδέα από θάλασσα. Για τους Κρητικούς έλεγαν επίσης πως ήταν μεγάλοι ψεύτες, γι’ αυτό έλεγαν για κάποιον που ψευδόταν συστηματικά πως «Κρητίζει».
13. Λημνίᾳ χειρί, (με λημνιακό χέρι) ενεργεί εκείνος που σταδιοδρομεί στην παρανομία. Οι Λήμνιοι είχαν τη φήμη παρανόμων.
14. Κερκυραία μάστιξ, ονομαζόταν κάτι που είχε περιττά, αχρείαστα στοιχεία, όπως το μαστίγιο που έφτιαχναν στην Κέρκυρα. Οι κάτοικοι της Κέρκυρας, λέει ο Αριστοτέλης, είχαν την τάση να επιδεικνύονται. Έφτιαχναν λοιπόν τα μαστίγια διπλά σε μέγεθος, με λαβές από φίλντισι, ώστε να είναι εντυπωσιακά, όχι όμως και πιο αποτελεσματικά.
15. Θάσος ἀγαθῶν, για όποιον υποσχόταν πλούτο κι ευτυχία. Η έκφραση έμεινε από τον 4ο αιώνα π.Κ.Χ, όταν ο Καλλίστρατος, εξόριστος στη Θάσο, έπεισε τους Αθηναίους να αποικήσουν την απέναντι όχθη, υποσχόμενος πως είναι γεμάτη μέταλλα, εύφορη γη και στα πάντα άριστη.

Συλλογή παροιμιών κι εκφράσεων:
Corpus Paroemiographorum Graecorum, Ernst von Leutsch / Friedrich Wilhelm Schneidewin, Vanderhoeck et Ruprecht, 1839 (Δημόσια Βιβλιοθήκη της Νέας Υόρκης)

Πηγές φωτογραφιών:
Corpus Paroemiographorum Graecorum
Jackdaws
Vaso di Talos particolare
Classical Greek Landscape with Girls Sacrificing Their Hair to Diana on the Bank of a River by Pierre-Henri de Valenciennes (1790)
Asklipeion, Kos

grethexis.com

Αρχαίες Ελληνικές Παροιμίες

Αρχαία ρητά τα οποία απέκτησαν χαρακτήρα παροιμιών ή παροιμιακών φράσεων. Δεν αποδίδονται σε μια συγκεκριμένη πηγή, αν και η προέλευση κάποιων μπορεί να ανιχνευθεί στον Όμηρο ή στον Αίσωπο. Εμφανίζονται σε διάφορα έργα της αρχαίας γραμματείας και σε ανθολογίες γνωμικών της ύστερης αρχαιότητας ή του Μεσαίωνα.

Καλό & Κακό Ουδέν κακόν αμιγές καλού. Ουδέν κακόν ραδίως απόλλυται. Κακόν κακού ου άπτεται. Μικρόν κακόν, μέγα αγαθόν. Πεπρωμένο Το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον. Θρησκεία & Θεός Από Θεού άρξασθαι. Ανενδεής ο Θεός. Οψέ θεών αλέουσι μύλοι, αλέουσι δε λεπτά. Κόλαση Ο Τάρταρος τοσούτον από γης διάστημα, όσον απ’ ουρανού γη. Παροδικότητα Υπόπτερος δ’ ο πλούτος. Αδώνιδος κήποι. Όλος ο βίος ελλύχνιον. Τροχός τα ανθρώπινα. Παλαιότητα Αρχαιότερα της διφθέρας λέγεις. Μέλλον Από κύλικος μέχρι χειλέων πολλά πέλει. Παιδική Ηλικία Εξ απαλών ονύχων. Ηλικίες Ήλιξ ήλικα τέρπει. Γηρατειά Αετού γήρας κορύδου νεότης. Γραυς χορεύει. Δις παίδες οι γέροντες. Μήποτ’ ευ έρδειν γέροντα. Πάλιν γαρ αύθις παίς ο γηράσκων ανήρ. Ήλιος Ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον. Βροχή Ράβδος εν γωνία, άρα βρέχει. Νερό Κοσκίνω ύδωρ αντλείς. Νύχτα Εν νυκτί βουλή. Ηώς ορώσα τα νυκτός έργα, γελά. Φωτιά Των οικιών ημών εμπιμπραμένων, ημείς άδομεν. Απόσταση Ο Τάρταρος τοσούτον από γης διάστημα, όσον απ’ ουρανού γη. Χαρακτήρας Η χάρις αλλάξαι την φύσιν ου δύναται. Νους Ξίφος τιτρώσκει σώμα, τον δε νουν λόγος. Σοβαρότητα Άλλος ούτος Αεροπαγίτης. Ες Τροφωνίου μεμάντευται. Απόλαυση της Ζωής Όνειδος αισχρός βίος όμως, καν ηδύς ή. Καταγωγή Κακού κόρακος κακόν ωόν. Γέλιο Αιάντειος γέλως. Ρούχα Είματα ανήρ. Εξωτερική Εμφάνιση Όψιν είδες, περί της γνώμης μη εξέταζε. Ομορφιά Μέλιτος μυελός. Σώμα Νους υγιής εν σώματι υγιεί. Υγεία Νους υγιής εν σώματι υγιεί. Γιατροί Φιλούσι ιατροί λέγειν τά φαύλα μείζω. Άλλων ιατρός, αυτός έλκεσι βρύων. Οπτικό πεδίο Εκ του οράν το εράν. Τυφλός τω τοίχω επερειδόμενος, έως ώδε ο κόσμος έφη. Τύχη Αεί γαρ πίπτουσιν εύ οι Διός κύβοι. Θεού θέλοντος καν επί ριπός πλέοις. Ομοιότητα Αεί κολοιός παρά κολοιώ ιζάνει. Έγνω δε φωρ τε φώρα και λύκος λύκον. Οποία η δέσποινα, τοίαι και αι θεραπαινίδες. Γυμνό Γυμνός ως εκ μήτρας. Γυμνότερος λεβηρίδος Ικανοποίηση Βους επί φάτνην. Χαρά Έασον αυτόν χαίρειν. Απογοήτευση Σίτου σπαρέντος κριθή έφυ. Θλίψη & Πόνος Αγέλαστος πέτρα. Κλάμα & Δάκρυα Μεγαρέων δάκρυα. Φόβος Αδεές δέος. Ενοχή Λύκος εν αιτία γίνεται καν φέρει καν μη φέρει. Αξιολόγηση Ο μη χείρων, βέλτιστος. Όψιν είδες, περί της γνώμης μη εξέταζε. Αξία & Ικανότητα Αετού γήρας κορύδου νεότης. Κάμηλος και ψωριώσα πολλών όνων φορτία ανατίθεται. Τόλμη & Θάρρος Γενναίος εί εκ βαλαντίου. Πάντα κακοί τολμώσι. Αυτονομία Ουαί τω μη τοις ιδίοις όνυξι ξυομένω. Υπευθυνότητα Ουχ εύδει ποιμήν. Μετριοφροσύνη Καν ευτυχήσας της φακής μνημόνευε. Τραγικός πίθηκος. Γενναιοδωρία Αι χάριτες γυμναί. Αδράνεια & Τεμπελιά Αργοίς αιών εορτά. Πάθη & Αμαρτίες Άκαιρος εύνοια ουδέν έχθρας διαφέρει. Πολλοίς αρέσκει τα του βίου χείρονα. Ελαττώματα Ουκ έστι χώρα άνευ σκωλήκων. Άγνοια Περί άλα και κύαμον. Ουδέ τα τρία Στησιχόρου γνώναι. Καυχησιολογία Μη μέγα επαρθής, ίνα μη μείζον κατενεχθής. Βλακεία Φευ της ανοίας! Μωραίνει Κύριος ον βούλεται απολέσαι. Υπερήδεται άφρονι άφρων. Ανόητος νεοσσός εκών, δείκνυσι την εαυτού νεοσσιάν. Αναποτελεσματικότητα Σύρβα τύρβα. Τριχολογείν και τρίχας αναλέγεσθαι. Σίτου σπαρέντος κριθή έφυ. Ελαίω πυρ σβεννύεις. Προς λέοντα δορκάς άπτεται μάχης. Ηώς ορώσα τα νυκτός έργα, γελά. Ανικανότητα Ουκ επιστάμενος τα βράκια έλξειν υπό σφυρά. Αχαριστία Άμ’ ηλέηται και τέθνηκεν η χάρις. Πλεονεξία Κύων παρ’ εντέροις. Ισχυρογνωμοσύνη Όνος ύεται. Δύσκολοι χαρακτήρες Άλλος ούτος Αεροπαγίτης. Ες Τροφωνίου μεμάντευται. Προκαταλήψεις Λύκος εν αιτία γίνεται καν φέρει καν μη φέρει. Απάθεια Παρά κωφόν αποπαρδείν. Των οικιών ημών εμπιμπραμένων, ημείς άδομεν. Εμού θανόντος γαία πυρί μιχθήτω. Χάλαζα αίγα δέρει, αυτή δε την ουράν άνω. Ούθ’ ύεται ούθ’ ηλιούται. Δειλία Οίκοι μεν λέοντες, εν μάχη δ’ αλώπεκες. Φθόνος & Ζήλια Φθονερόν αεί των γειτόνων όμμα. Μικροπρέπεια Κόρακος εξελεύσεται «κρα». Υποκρισία Μεγαρέων δάκρυα. Άλλων ιατρός, αυτός έλκεσι βρύων. Βηξ αντί πορδής. Αδιαφορία Αρχαιότερα της διφθέρας λέγεις. Ανοχή Ο σιωπών συναινεί. Απαξίωση Κακόν άγγος ου κλάται. Αγροίκου μη καταφρόνει ρήτορος. Πάππος ακάνθης. Άλλος ούτος Ηρακλής. Ελεύθεραι αίγες αρότρων. Πέλεθος αρτίως κεχεσμένος. Κακού κόρακος κακόν ωόν. Τριχολογείν και τρίχας αναλέγεσθαι. Λόγοι μεν ρήτορος, έργα δε αλέκτορος. Τέμνει σου το ξίφος ύδωρ, η δε σπάθη σου χιόνα. Αποδραματοποίηση Αδεές δέος. Ανωτερότητα Αετός εν νεφέλαις. Ελέφας μυν ουχ αλίσκει. Αετός μυίας ου θηρεύει. Αχρειότητα Πάντα κακοί τολμώσι. Γυψ κόρακα εγγυάται. Έγνω δε φωρ τε φώρα και λύκος λύκον. Πονηριά Αλωπεκίζειν προς ετέραν αλώπεκα. Μη προς εμέ τα ποικίλα. Ουδείς εκών πονηρός ουδ’ άκων μάκαρ. Ποικιλώτερος ύδρας. Καχυποψία Επαινούμενος, μη πάντα πίστευε. Ευπιστία Άγγιστρον μετά της καρίδος καταπίνει. Επιτηδειότητα Γραυς ανακροτήσασα πολύν κονιορτόν εγείρει. Υπερβολές Το γαρ ηδύ, εάν πολύ, ου τι γε ηδύ. Φιλούσι ιατροί λέγειν τά φαύλα μείζω. Μυς εις τρώγλην μη χωρών, κολοκύνθην έφερεν. Θυμός Ο μαινομένοις μη συμαινόμενος ούτος μαίνεται. Φυγή Ει μεν διώκει σε βασιλεύς, φύγε· ει δε Θεός, κάθου. Γείτονες Γαμείν δε μέλλων βλέψον εις τους γείτονας. Οξύτερον οι γείτονες βλέπουσι των αλωπεκέων. Φθονερόν αεί των γειτόνων όμμα. Αλληλεπίδραση Ο μαινομένοις μη συμαινόμενος ούτος μαίνεται. Αγάπη & Έρωτας Αφροδίσιος γαρ όρκος ουκ εμποίνιμος. Εκ του οράν το εράν. Άντρας & Γυναίκα Τας μεν κόρας άνδρας ευρείν δει, τας δε γυναίκας σώζειν τους έχοντας. Γάμος Γάμος γαρ ανθρώποισιν ευκταίον κακόν. Γαμείν δε μέλλων βλέψον εις τους γείτονας. Γονείς Μη έριζε γονεύσι καν δίκαια λέγεις. Γυναίκα Ρύπος γυνή πέφυκε ηργυρωμένος. Γυναικί κόσμος οι τρόποι, ουχί χρυσία. Γυνή στρατηγεί και γυνή στρατεύεται. Φιλία Ισότης φιλότης. Ο φίλος τον φίλον εν κινδύνοις γιγνώσκει. Ζει χύτρα, ζη φιλία. Ο φίλος τον φίλον εν πόνοις και κινδύνοις ου λείπει. Άλας συνανηλώκαμεν. Συναναστροφές Ήλιξ ήλικα τέρπει. Γέρων γέροντι ηδίστην γλώτταν έχει, παις παιδί. Αεί κολοιός παρά κολοιώ ιζάνει. Ομιλία Τις αγορεύειν βούλεται; Αγροίκου μη καταφρόνει ρήτορος. Ξίφος τιτρώσκει σώμα, τον δε νουν λόγος. Βραχυλογία Το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν. Φαινομένων έργων περιττόν εστί μακρολογία. Φλυαρία Μηδέ χελιδόνας εν οικία δέχεσθαι. …του Αρείου το απύλωτον στόμα… Σιωπή Κρείττον του λαλείν το σιγάν. Ο σιωπών συναινεί. Μυστικά Ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον. Τα εν οίκω μη εν δήμω. Ό συ κρύβεις εις την αγοράν κηρύσσεται. Τα δρώμενα, τα δεικνύμενα, τα λεγόμενα. Ασυνεννοησία Εγώ σκόροδα σοι λέγω, συ δε κρόμμυα αποκρίνει. Έπαινος & Κολακεία Επαινούμενος, μη πάντα πίστευε. Χάρες Η χάρις αλλάξαι την φύσιν ου δύναται. Συμβιβασμός Ο μη χείρων, βέλτιστος. Ανταγωνισμός Όφις ει μη φάγοι όφιν, δράκων ου γενήσεται. Συγκρούσεις Προς λέοντα δορκάς άπτεται μάχης. Ίσος πόλεμον ου ποιεί. Δίκη δίκην έτικτε και βλάβη βλάβην. Διαφορετικότητα Όσο διαφέρει σύκα καρδάμων. Αδικία Άμας απήτουν, οι δ’ απηρνούντο σκάφας. Δικαιοσύνη Δικαιότερος σταχάνης. Ραδαμάνθυος κρίσις. Οψέ θεών αλέουσι μύλοι, αλέουσι δε λεπτά. Ισότητα Ισότης φιλότης. Ίσος πόλεμον ου ποιεί. Εξουσία Μακραί τυράννων χείρες. Φασισμός Μακραί τυράννων χείρες. Όπλα Τέμνει σου το ξίφος ύδωρ, η δε σπάθη σου χιόνα. Ελληνισμός Πας μη Έλλην, βάρβαρος. Βασιλιάδες Ει μεν διώκει σε βασιλεύς, φύγε· ει δε Θεός, κάθου. Ευγλωττία Λόγοι μεν ρήτορος, έργα δε αλέκτορος. Γνώση Ο γάρ μανθάνων ουκ έχει. Εκπαίδευση Το αποδημείν εί αρίστη παιδεία. Ο πηλός αν μη δαρή, κέραμος ου γίγνεται. Επιστήμη & Τεχνολογία Δαιδάλου ποίημα. Λογική Ράβδος εν γωνία, άρα βρέχει. Ηθική Λύκος γηράσας νόμους ορίζει. Αλήθεια & Ψέμα Προς Κρήτα κρητίζεις. Φαινομενικότητα Όψις αδήλων τα φαινόμενα. Ουχ άπαν το αμαρύσσον χρυσός. Ένδοθι την Εκάβην, έκτοθι την Ελένην. Αντιφάσεις Άλλων ιατρός, αυτός έλκεσι βρύων. Αυτοβελτίωση Όφις ει μη φάγοι όφιν, δράκων ου γενήσεται. Ανάγκη Εξ ανάγκης και νόμου μετάθεσις γίγνεται. Η παρούσα ευτυχία εστί μείζων, παρούσαν γαρ ανάγκην θεραπεύει. Συμφέρον Φιλούσι ιατροί λέγειν τά φαύλα μείζω. Μήποτ’ ευ έρδειν γέροντα. Ολιγάρκεια Πλουσιώτατος ο ελαχίστοις αρκούμενος. Εναλλακτικές λύσεις Δεύτερος πλους. Υποσχέσεις Αφροδίσιος γαρ όρκος ουκ εμποίνιμος. Προσαρμογή Προκρούστειος κλίνη. Ξένος ών ακολούθει τοις επιχωρίοις νόμοις. Άλλος βίος, άλλη δίαιτα. Ματαιοπονία Ανδριάντα γαργαλίζεις. Κοσκίνω ύδωρ αντλείς. Ηλίω φως δανείζεις. Ξύλον αγκύλον ουδέποτε ορθόν. Μυς εις τρώγλην μη χωρών, κολοκύνθην έφερεν. Αρχή Από Θεού άρξασθαι. Αποφάσεις Εν νυκτί βουλή. Δράση Λίθος κυλινδόμενος το φύκος ου ποιεί. Θεραπεία Ο τρώσας και ιάσεται. Προσπάθεια & Κόπος Πόνος, ως λέγουσιν, ευκλείας πατήρ. Συν δορί συν ασπίσιν. Έργον όνον αποτρέψαι κνώμενον. Πάντα λίθων και πάντα κάλων κινείν. Εμπειρία Εξ απαλών ονύχων. Γραυς ανακροτήσασα πολύν κονιορτόν εγείρει. Αποκαλύψεις Ανόητος νεοσσός εκών, δείκνυσι την εαυτού νεοσσιάν. Επιμέλεια Ατυχείν έξεστιν, αμελείν ουκ έξεστιν. Επιμονή Πολλαίς πληγαίς δρυς δαμάζεται. Πολυπραγμοσύνη Μη παντί εμβάλλειν δεξιάν. Ευκαιρίες Από καταδυομένης νηός ό,τι αν λάβης κέρδος. Δυνατότητες Ου παντός πλειν ες Κόρινθον. Μέσα & Μέθοδοι Ήλω γαρ ο ήλος. Συν δορί συν ασπίσιν. Άμας απήτουν, οι δ’ απηρνούντο σκάφας. Εμπόδια & Δυσκολίες Χαλεπά τα καλά. Τυφλός τω τοίχω επερειδόμενος, έως ώδε ο κόσμος έφη. Ευκολία Βους επί φάτνην. Τέμνει σου το ξίφος ύδωρ, η δε σπάθη σου χιόνα. Βάσανα Βίος αληλεσμένος και μάζα μεμαγμένη. Ουδέν κακόν ραδίως απόλλυται. Ιλιάς κακών επήει. Παγίδες Γέρων αλώπηξ ουχ αλίσκεται πάγη. Ρίσκο Η περί το φρέαρ όρχησις. Κίνδυνος Ο φίλος τον φίλον εν κινδύνοις γιγνώσκει. Διαφωνία Παντί λόγω λόγος παλαίει. Πειθώ Δόρυ και κηρύκειον. Χρυσός Δανάην έπεισεν εθέλουσαν. Ομαδικότητα Μία μέλισσα μέλι ου ποιεί. Συνέργεια Πάσσαλος πασσάλω εκρούεται. Εξειδίκευση Έρδοι τις ήν έκαστος ειδείη τέχνην. Χειραγώγηση Μη προς εμέ τα ποικίλα. Ηγεσία & Διοίκηση Αρχηγού παρόντος, πάσα αρχή παυσάτω. Οποία η δέσποινα, τοίαι και αι θεραπαινίδες. Ουχ εύδει ποιμήν. Χρήμα Γενναίος εί εκ βαλαντίου. Οκκ’ αργύριον ή πάντα θει κηλαύνεται. Τα Ταντάλου τάλαντα τανταλίζεται. Πλούτος Υπόπτερος δ’ ο πλούτος. Ο πλούτος θνητός, η δόξα αθάνατος. Αφθονία Άμαις και σκάφαις. Πολυτέλεια Συρακοσίων τράπεζα. Ιδιοκτησία Ουδέν η κτήσις, εάν μη η χρήσις παρή. Κέρδος Από καταδυομένης νηός ό,τι αν λάβης κέρδος. Διαφθορά Βους επί γλώσσης. Δρόμος Οδού παρούσης την ατραπόν μη ζήτει. Ταξίδι Το αποδημείν εί αρίστη παιδεία. Ηδονές & Απολαύσεις Το γαρ ηδύ, εάν πολύ, ου τι γε ηδύ. Όνειδος αισχρός βίος όμως, καν ηδύς ή. Έπεσθαι τοις τερπνοίς είωθε τα λυπηρά. Αδώνιδος κήποι. Αλκοόλ Πίνειν εξ αργυρού φρέατος. Το εν τη καρδία του νήφοντος επί της γλώττης εστί του μεθύοντος. Αίτιο & Αποτέλεσμα Όθι τις αλγεί, τόθι και την χείραν φέρει. Εν τω τυχόντι σχοινίω ουκ απάγχεται. Το κακώς πορισθέν κακώς όλλυται. Γεγονότα Από κύλικος μέχρι χειλέων πολλά πέλει. Ευτυχία & Δυστυχία Η παρούσα ευτυχία εστί μείζων, παρούσαν γαρ ανάγκην θεραπεύει. Άνοδος & Κάθοδος Από όνων εφ’ ίππους. Τροχός τα ανθρώπινα. Νίκη & Ήττα Καδμεία νίκη. Δουλεία Ου σχολή δούλοις. Φήμη & Δόξα Ο πλούτος θνητός, η δόξα αθάνατος. Πόνος, ως λέγουσιν, ευκλείας πατήρ. Αβεβαιότητα Από κύλικος μέχρι χειλέων πολλά πέλει. Αναπόφευκτο Ουδέν κακόν αμιγές καλού. Το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον. Κόρακος εξελεύσεται «κρα». Αμετάκλητες Εξελίξεις Ό γέγονε, γέγονε. Σχετικότητα Ο μη χείρων, βέλτιστος. Αταξία Σύρβα τύρβα. Κούραση Ου σχολή δούλοις. Φτώχεια Μηδέ πάτταλον. Ερημιά Σκυθών ερημία. Πείνα Πεινώντι παν εστι χρήμα εδώδιμον. Γλυκαίνει λιμός κυάμους. Σκύλοι Κύων παρ’ εντέροις. Λύκοι Λύκος εν αιτία γίνεται καν φέρει καν μη φέρει. Άλογα Από όνων εφ’ ίππους. Γαϊδούρια Όνος ύεται. Κάμηλος και ψωριώσα πολλών όνων φορτία ανατίθεται. Έργον όνον αποτρέψαι κνώμενον. Φίδια Όφις ει μη φάγοι όφιν, δράκων ου γενήσεται.

https://www.gnomikologikon.gr/