Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827)

Το διπλωματικό παρασκήνιο πριν τη ναυμαχία - Ο καθοριστικός ρόλος του Κόδριγκτον - Η πανωλεθρία του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στο Ναβαρίνο - Οι συνέπειες της νίκης των Ευρωπαίων για την Ελληνική Επανάσταση

Μιχάλης Στούκας
Είναι γνωστό ότι από το 1824, όταν τα στρατεύματα του Ιμπραήμ έφτασαν στην Πελοπόννησο για πρώτη φορά, οι ελληνικές δυνάμεις βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη θέση. Η προέλαση των Αιγυπτίων ανακόπηκε μόνο στα όρια της Μάνης και τους Μύλους της Λέρνης. Στις περιοχές που είχαν καταληφθεί, ο Κολοκοτρώνης, μετά την αποφυλάκισή του, με μια μορφή κλεφτοπόλεμου παρενοχλούσε τα εχθρικά στρατεύματα και προσπαθούσε να αποτρέψει το "προσκύνημα" των ντόπιων στον Ιμπραήμ.

Οι Έλληνες ζητούσαν βοήθεια από τη βρετανική κυβέρνηση, ενώ οι υπόλοιπες μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις έμεναν αδρανείς ή είχαν εχθρική στάση απέναντι στη χώρα μας, με κορυφαία βέβαια την Αυστρία, η πολιτική της οποίας καθοριζόταν από τον συντηρητικό και ανθέλληνα Υπουργό Εξωτερικών Μέτερνιχ.

Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΓΑΛΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ

Απαρχή της μεταβολής της στάσης των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στην Ελλάδα ήταν ο θάνατος του τσάρου της Ρωσίας Αλέξανδρου Α', που μάλλον ακολουθούσε πολιτική σύμπλευσης με εκείνη του Μέτερνιχ. Ο αδελφός του, Νικόλαος Α' που τον διαδέχθηκε, ήθελε η Ρωσία να επιβληθεί ως μεγάλη δύναμη και να προστατεύσει τους ορθόδοξους Έλληνες από τους Τούρκους. Οι Βρετανοί, που δεν ήθελαν να αφήσουν τους Ρώσους να "κινούνται" ανενόχλητοι, έστειλαν τον δούκα του Ουέλινγκτον, νικητή της μάχης του Βατερλό, στη Ρωσία. Τότε υπογράφτηκε το Πρωτόκολλο της Αγίας Πετρούπολης, με το οποίο οι δύο δυνάμεις συμφωνούσαν να μεσολαβήσουν ανάμεσα σε Έλληνες και Τούρκους για να δημιουργηθεί αυτόνομο ελληνικό κράτος, υποτελές όμως, στον σουλτάνο. Μια άλλη ευνοϊκή για τα ελληνικά συμφέροντα εξέλιξη ήταν η τοποθέτηση του Στράτφορντ Κάνινγκ, πρώτου ξάδερφου του Τζορτζ Κάνινγκ, ως πρεσβευτή της Μ. Βρετανίας στην Κων/πολη (1826). Αυτός πίεσε και πέτυχε τελικά να ενταχθεί και η Γαλλία στον άτυπο συνασπισμό Βρετανίας-Ρωσίας. Η Πρωσία, η άλλη μεγάλη δύναμη της εποχής, ακολουθούσε μάλλον την πολιτική Μέτερνιχ στα επαναστατικά κινήματα που είχαν φουντώσει στην Ευρώπη εκείνη την περίοδο.

Ο σουλτάνος, όταν ενημερώθηκε από τον Κάνινγκ για τις προθέσεις των μεγάλων δυνάμεων, δεν δέχτηκε να κάνει καμία υποχώρηση. Πίστευε ότι ο Ιμπραήμ, μετά ειδικά την πτώση του Μεσολογγίου και την κατάληψη της Ακρόπολης στην Αθήνα, θα κατόρθωνε να καταπνίξει την Επανάσταση και στη θάλασσα. Η αρνητική αυτή στάση του σουλτάνου (χαρακτήρισε μάλιστα το πρωτόκολλο "άχρηστο κομμάτι χαρτί"), οδήγησε τους τρεις συμμάχους να υπογράψουν τη Συνθήκη του Λονδίνου (6/7/1827). Σύμφωνα μ' αυτή προσέφεραν τη μεσολάβησή τους για σύναψη συμφωνίας ειρήνης μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων, με βασικό όρο τον άμεσο τερματισμό των εχθροπραξιών. Υπήρχε όμως κι ένα μυστικό, άκρως σημαντικό, άρθρο, σύμφωνα με το οποίο, αν η τουρκική πλευρά δεν απαντούσε ή δεν δεχόταν τη μεσολάβηση, οι μεγάλες δυνάμεις θα αναγνώριζαν την ύπαρξη ελληνικού κράτους και θα έπαιρναν όλα τα απαραίτητα μέτρα για τον τερματισμό των συγκρούσεων, χωρίς όμως την ανάληψη στρατιωτικής δράσης.

Όλο το περιεχόμενο της Συνθήκης και το μυστικό άρθρο διέρρευσαν στους "Times" του Λονδίνου και δημοσιεύθηκαν στις 12 Ιουλίου 1827. Ο σουλτάνος αρνήθηκε κατηγορηματικά κάθε διαπραγμάτευση. Όταν στις 8 Αυγούστου 1827 πέθανε ο Τζορτζ Κάνιγκ, πρωτεργάτης της συνεννόησης των τριών χωρών, ο Μέτερνιχ, που είχε χαρακτηρίσει παλαιότερα τον Κάνιγκ "κακοποιό μετέωρο" και οι υπόλοιποι ανθέλληνες και οι συντηρητικοί κύκλοι στην Ευρώπη έσπευσαν να πανηγυρίσουν, θεωρώντας δεδομένο ότι η συμμαχία θα διαλυόταν. Κάτι τέτοιο ευτυχώς δεν έγινε. Την ίδια περίοδο, ο Ιμπραήμ τρομοκρατούσε τους κατοίκους της Πελοποννήσου, κατέστρεφε χωριά και καλλιέργειες, ενώ πολλοί Έλληνες συλλαμβάνονταν και οδηγούνταν ως σκλάβοι στην Αίγυπτο. Υπήρχε διάχυτη η εντύπωση στους φιλελληνικούς κύκλους της Ευρώπης ότι σκόπευε να διώξει όλους τους Έλληνες από το Μοριά και να εγκαταστήσει εκεί Αιγύπτιους μουσουλμάνους. Παράλληλα, ο σουλτάνος Μαχμούτ Β' και ο κυβερνήτης της Αιγύπτου Μεχμέτ Αλή, πατέρας του Ιμπραήμ, σκόπευαν να επιτεθούν στην Ύδρα, που πίστευαν ότι ήταν ο βασικός τροφοδότης των επαναστατικών εστιών στον ελλαδικό χώρο. Η κάθοδος των συμμαχικών στόλων στην Ελλάδα και η μάλλον αναπόφευκτη σύγκρουση με Τούρκους και Αιγύπτιους ήταν φανερό ότι πλησίαζε... Να αναφέρουμε ότι εκτός από τον Στράτφορντ Κάνιγκ, πρεσβευτές των άλλων μεγάλων δυνάμεων στην Κωνσταντινούπολη το 1826 ήταν οι Ριμποπιέρ και Γκιγιομινέ.
Οι τρεις αυτοί διπλωμάτες ανακοίνωσαν (9/9/1827) στους Τούρκους αξιωματούχους ότι είχαν δώσει εντολή στους ναυάρχους τους να εφαρμόσουν τον "ειρηνικό αποκλεισμό".

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΦΥΓΗ ΤΗΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ

Στις 5 Αυγούστου 1827 ο βρετανικός στόλος, με επικεφαλής του Κόδριγκτον, και ο γαλλικός, με επικεφαλής τον Δεριγνί, έφτασαν στο Ναύπλιο, όπου ανήγγειλαν στην ελληνική κυβέρνηση τη Συνθήκη του Λονδίνου. Παράλληλα, ζητούσε να μεταφερθεί η πρωτεύουσα του κράτους στην Αίγινα, πράγμα που έγινε.
Στις 12 Σεπτεμβρίου ο Κόδριγκτον έφτασε στο Ναβαρίνο, όπου βρισκόταν ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος, και κοινοποίησε το περιεχόμενο της Συνθήκης του Λονδίνου. Το ίδιο έκανε και ο Δεριγνί με τον Ιμπραήμ, ο οποίος ζήτησε από τους δυο ναυάρχους (ο ρωσικός στόλος δεν είχε φτάσει ακόμα) εικοσαήμερη προθεσμία για να λάβει νέες οδηγίες. Μια προσπάθεια του Ιμπραήμ να μεταφέρει με πλοία εφόδια στην Πάτρα απέτυχε καθώς εμποδίστηκε από τον Κόδριγκτον. Στις 3 Οκτωβρίου 1827 έληξε η προθεσμία που είχε ζητήσει ο Ιμπραήμ. Οι τρεις συμμαχικοί στόλοι (ήδη είχε καταπλεύσει και ο ρωσικός με επικεφαλής τον Χέιδεν) αγκυροβόλησαν έξω από τη Σφακτηρία.

Στις 6 Οκτωβρίου έγινε σύσκεψη των τριών ναυάρχων. Όλοι επιθυμούσαν την ανάληψη δράσης, καθώς δεν ήθελαν να τους βρει ο χειμώνας στο Ναβαρίνο. Έλαβαν και μια επιστολή από τον Κολοκοτρώνη, που τους ανέφερε ότι οι άνδρες του Ιμπραήμ προέβαιναν σε γενοκτονία στη Μεσσηνία. Έτσι, έστειλαν τον συνταγματάρχη Κράντοκ, για να μεταφέρει τελεσιγραφική απαίτηση στον Ιμπραήμ να σταματήσει κάθε εχθρική ενέργεια στον Μοριά. Ο Ιμπραήμ απέφυγε να συναντήσει τον Κράντοκ κι έτσι οι ναύαρχοι αποφάσισαν να μπουν στον Κόλπο του Ναβαρίνου, για να επιτηρούν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο που βρισκόταν εκεί.



ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΤΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ - ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ

Ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος αποτελούνταν από 3 μεγάλα πλοία, 24 φρεγάτες και άλλα μικρότερα. Συνολικά 89 σκάφη και 41 μεταγωγικά, από τα οποία τα 8 ήταν αυστριακά. Αρχηγός των Τούρκων ήταν ο Ταχήρ Μπέης και των Αιγυπτίων ο Μουσταφάς μπέης κι ο Μωχαρέμ μπέης. Η συμμαχική δύναμη ήταν πολύ μικρότερη: 12 βρετανικά πλοία, συγκεκριμένα τα: "Asia" (ναυαρχίδα), "Genoa", "Albion", "Darmouth", "Cabrian", "Glasgow", Talbot", "Rose", "Mosquito", "Brisk", "Philomel" και "Hind", 8 ρωσικά, τα: "Azov" (ναυαρχίδα), "Ezekiel", "Cangut", "Aleksandr", "Provornoy", "Elena", "Konstantin" και "Kastor" και 7 γαλλικά: "Sirene" (ναυαρχίδα), "Scipion", "Trident", "Breslaw", "Armide", "Daphne" και "Alkyone".
Επικεφαλής όλων των δυνάμεων των συμμάχων ήταν ο Κόδριγκτον, που έφερε τον βαθμό του αντιναυάρχου, καθώς οι Δεριγνί και Χέιδεν ήταν υποναύαρχοι.

Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ

Το μεσημέρι της 8ης Οκτωβρίου οι δύο αντίπαλοι στόλοι είχαν πάρει τις τελικές θέσεις τους. Η ατμόσφαιρα ήταν πολύ ηλεκτρισμένη, όταν ένα εχθρικό πυρπολικό πλησίασε πολύ κοντά στο πλοίο "Darmouth" και ο κυβερνήτης του Φέλοους έστειλε μια βάρκα με επικεφαλής τον υποπλοίαρχο Φίτσροϊ και λίγους άνδρες για να ζητήσουν από το πλήρωμα του πυρπολικού να απομακρυνθεί. Το πλήρωμα όμως σκότωσε τον υποπλοίαρχο και μερικούς άνδρες! Ο Φέλοους έστειλε άλλο πλοιάριο για να απομακρύνει το πυρπολικό και διέταξε να ανταποδώσουν από το "Darmouth" τα πυρά προς τους αντιπάλους. Ταυτόχρονα, η γαλλική ναυαρχίδα "Sirene" χτυπήθηκε από την αιγυπτιακή φρεγάτα "Εσμίνα" και η "Asia" δέχθηκε τα πυρά της τουρκικής ναυαρχίδας. Ο Κόδριγκτον έστειλε αντιπροσωπεία στους Αιγύπτιους για να τους αναφέρει ότι δεν ήταν σκοπός τους να συγκρουστούν μαζί τους, αλλά να τους αναγκάσουν να επιστρέψουν στις βάσεις τους. Οι μεν Τούρκοι στα Δαρδανέλια και οι Αιγύπτιοι στην Αλεξάνδρεια.

Οι Αιγύπτιοι χωρίς κανένα λόγο, σκότωσαν τον Έλληνα πλοηγό του Κόδριγκτον Πέτρο Μικέλη, έναν από τους απεσταλμένους. Ο Πέτρος Μικέλης ήταν πιθανότατα ο μόνος Έλληνας που σκοτώθηκε στη ναυμαχία του Ναβαρίνου. Αμέσως από την "Asia" άρχισαν κανονιοβολισμοί προς την αιγυπτιακή ναυαρχίδα, που είχαν ως αποτέλεσμα τη βύθισή της. Ακολούθησαν σφοδρά πυρά εκατέρωθεν. Γύρω στις 3 μ.μ. έφτασε κι ο ρωσικός στόλος, που ως τότε βρισκόταν πιο πίσω. Η άφιξή του προκάλεσε ενθουσιασμό στους άνδρες των συμμάχων. Γύρω στις 6 μ.μ. τα πάντα είχαν τελειώσει. Οι σύμμαχοι είχαν θριαμβεύσει! Από τα 89 πλοία του τουρκοαιγυπτιακού στόλου τα 60 είχαν βυθιστεί ή καταστραφεί, 15 είχαν ριχθεί στα αβαθή του Κόλπου του Ναβαρίνου έχοντας υποστεί μεγάλες ζημιές και μόλις 14, υπό τον Ιμπραήμ, έφυγαν αλώβητα και έφτασαν μετά από 2 μήνες στην Αλεξάνδρεια. Οι νεκροί των Τούρκων και των Αιγυπτίων υπολογίζονται σε 6.000.
Από τα συμμαχικά πλοία δεν βυθίστηκε κανένα, μόνο ορισμένα, όπως η "Asia" υπέστησαν μεγάλες ή μικρότερες ζημιές.

272 Άγγλοι, 185 Γάλλοι και 198 Ρώσοι σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν.
Η "ψυχή" της μεγάλης νίκης των συμμάχων ήταν ο Βρετανός ναύαρχος Έντουαρντ Κόδριγκτον (1770-1851). Είχε διακριθεί και στη ναυμαχία του Τραφάλγκαρ (1805) ως κυβερνήτης του πολεμικού πλοίου "Orion" . Αργότερα συμμετείχε στις επιχειρήσεις των Άγγλων στη Μεσόγειο, συνεργαζόμενος με τους Ισπανούς εναντίον των Γάλλων (με τους οποίους ήταν σύμμαχος στο Ναβαρίνο). Το 1821 έγινε αντιναύαρχος και το 1826 διορίστηκε αρχηγός της αγγλικής μοίρας στη Μεσόγειο.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΙ Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΣΥΜΜΑΧΙΚΗΣ ΝΙΚΗΣ ΣΤΟ ΝΑΒΑΡΙΝΟ

Όπως ήταν φυσικό, η νίκη του συμμαχικού στόλου στο Ναβαρίνο πανηγυρίστηκε έντονα στην Ελλάδα. Ο λαός έβλεπε ότι η ημέρα της ελευθερίας ζύγωνε. Απόλυτη ικανοποίηση επικράτησε στο Παρίσι και την Αγία Πετρούπολη. Μάλιστα, οι Γάλλοι, πέρα από τη σημαντική συμβολή τους στη νίκη ένιωσαν και τεράστια ηθική ικανοποίηση για την επιτυχία του ναυτικού τους που είχε γνωρίσει πανωλεθρία στο Τραφάλγκαρ. Οι Ρώσοι, οι οποίοι περισσότερο απ' όλους επιδίωξαν τη σύγκρουση, θεώρησαν ότι πέτυχαν ένα ισχυρό πλήγμα στην οθωμανική αυτοκρατορία.
Μην ξεχνάμε άλλωστε και τον νικηφόρο για τους Ρώσους πόλεμο με τους Οθωμανούς, που ακολούθησε μετά το Ναβαρίνο (1828-1829).
Στη Βρετανία, όπου υπήρχε έντονο φιλελληνικό κλίμα, η συμμαχική νίκη έγινε δεκτή, αρχικά, με ενθουσιασμό. Ωστόσο, η αλλαγή της Κυβέρνησης τον Ιανουάριο του 1828, οπότε ανέλαβε την εξουσία ο νικητής του Ναπολέοντα στο Βατερλό, δούκας του Ουέλινγκτον, άλλαξε τα δεδομένα.
Η συνάντηση των δύο στόλων στο Ναβαρίνο χαρακτηρίστηκε "απροσδόκητη", ενώ η ναυμαχία που ακολούθησε χαρακτηρίστηκε "ατυχές γεγονός", σε ένα βασιλικό λόγο που εκφώνησε ο Ουέλινγκτον. Υπήρχε άλλωστε ο φόβος ότι άνοιγε πλέον ο "δρόμος" για κάθοδο της Ρωσίας στη Μεσόγειο.

Στη Βιέννη ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος χαρακτήρισε τη ναυμαχία σαν "δολοφονία", ενώ ο Μέτερνιχ υποστήριξε ότι "θα ακολουθούσε γενικό χάος".

Στην Κωνσταντινούπολη ο σουλτάνος Μαχμούτ Β' αναστατώθηκε από τα νέα. Δεν μπορούσε να κοιμηθεί για μέρες και απειλούσε ότι θα εξαφανίσει από προσώπου γης όλους τους Έλληνες. Οι πρεσβευτές των τριών συμμάχων του ζήτησαν να δεχθεί τη Συνθήκη του Λονδίνου, σε διαφορετική περίπτωση θα αποχωρούσαν από την Πόλη. Σε συμβούλιο που ακολούθησε, οι Τούρκοι αποφάσισαν να μην προχωρήσουν σε πόλεμο με τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Μάλιστα, στη διάρκεια του συμβουλίου, ο Μαχμούτ Β' είπε χαρακτηριστικά: "Σε αυτόν τον κόσμο ο άνθρωπος κάνει αυτό που μπορεί, όχι αυτό που θέλει...". Μεγάλη αλήθεια! Τελικά οι 3 πρεσβευτές αποχώρησαν από την Κωνσταντινούπολη στις 8 Δεκεμβρίου 1827, καθώς δεν είχαν πάρει σαφή και ικανοποιητική απάντηση από τους Οθωμανούς.
Μπορεί η νίκη των συμμάχων στο Ναβαρίνο να μην σήμανε αυτόματα την ανεξαρτησία της Ελλάδας, όμως Τούρκοι και Αιγύπτιοι είχαν δεχθεί σοβαρότατο πλήγμα, ενώ οι μεγάλες δυνάμεις είχαν δεσμευθεί για τη δημιουργία αυτόνομου ή ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.
Ακολούθησε, όπως είπαμε, ο ρωσοτουρκικός πόλεμος (1828-1829), η εκστρατεία του Μεζόν στην Πελοπόννησο και τελικά η αποδοχή από τους Τούρκους της δημιουργίας ελληνικού κράτους (Μάρτιος 1829).

ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΚΟΔΡΙΓΚΤΟΝ - ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΝΑΒΑΡΙΝΟΥ

Επικεφαλής των συμμαχικών δυνάμεων στο Ναβαρίνο (λόγω βαθμού) και πρωτεργάτης της νίκης τους ήταν ο αντιναύαρχος Κόδριγκτον, ο οποίος προφανώς εμφορούμενος και από φιλελληνικά αισθήματα, ίσως κάπου να είχε υπερβεί τις εντολές που του δόθηκαν.
Αρχικά τιμήθηκε με το παράσημο του Τάγματος του Λουτρού (Order of the Bath). Ένα γεγονός που δεν είχε υποπέσει στην αντίληψή του όμως, του δημιούργησε σοβαρά προβλήματα. Όπως είπαμε, τα πλοία του Ιμπραήμ (όπως κι αυτά της ναυτικής μοίρας της Τύνιδας, που δεν είχαν πάρει μέρος στη ναυμαχία), έφυγαν για την Αλεξάνδρεια. Φαίνεται ότι στα 21 μεταγωγικά που συνόδευαν τα πλοία του, υπήρχαν Έλληνες αιχμάλωτοι.
Σχετικές ερωτήσεις υποβλήθηκαν στη βρετανική Βουλή τον Μάρτιο του 1828. Γινόταν λόγος για 2.000 άνδρες αιχμαλώτους, πολλοί από τους οποίους ήταν τραυματίες, και 600 γυναικόπαιδα. Άλλες αναφορές έκαναν λόγο για 5.000 αιχμαλώτους. Κατηγορήθηκε ο Κόδριγκτον ότι κακώς άφησε τα πλοία του Ιμπραήμ να φύγουν χωρίς να τα ελέγξει και του αφαιρέθηκε η διοίκηση των ναυτικών βρετανικών δυνάμεων της Μεσογείου.
Ο γενναίος ναυτικός αγωνίστηκε να αποκαταστήσει την υπόληψή του και τα κατάφερε. Από το 1831 ως το 1839 ήταν μέλος του αγγλικού κοινοβουλίου και πέτυχε, ανάμεσα στα άλλα, να δοθεί αποζημίωση 60.000 λιρών σε όσους πολέμησαν στο Ναβαρίνο.

Στα… παραλειπόμενα της ναυμαχίας τώρα.
Ο Κόδριγκτον ήταν παράτολμος. Στεκόταν όρθιος στο κατάστρωμα της “Asia” και, καθώς ήταν και ψηλός, αποτελούσε εύκολο στόχο για τους αντίπαλους σκοπευτές. Ο Ταχίρ πασάς έδωσε εντολή σε μια ομάδα επίλεκτων σκοπευτών να τον τραυματίσει ή να τον σκοτώσει για να προκληθεί πανικός στα συμμαχικά πλοία. Το μόνο που κατάφεραν ήταν να χτυπήσουν… το πηλήκιό του και το ρολόι του! Ατάραχος ο Βρετανός συνέχιζε να μάχεται. Ακόμα κι όταν ο γιος του, ο δόκιμος Χένρι Κόδριγκτον, που υπηρετούσε επίσης στην “Asia” τραυματίστηκε, ο ναύαρχος κλονίστηκε μόνο για λίγο. Είδε βέβαια τον γιο του και αμέσως μετά… ανέλαβε δράση. Ο νεαρός Χένρι τελικά ανάρρωσε πλήρως. Ο Κόδριγκτον είχε κι έναν άλλο γιο, τον Έντουαρντ, επίσης δόκιμο, που υπηρετούσε στη φρεγάτα “Cabrian”, που βρισκόταν στο Αιγαίο στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης. Ο Έντουαρντ πνίγηκε στο Αιγαίο, στη διάρκεια μιας καταιγίδας το 1822…
Πολλοί Γάλλοι αξιωματικοί υπηρετούσαν στον αιγυπτιακό στόλο. Όλοι, εκτός από τον πλοίαρχο Λε Ταλιέ, έφυγαν από τα πλοία των Αιγυπτίων πριν τη ναυμαχία. Ανάλογη «συμπεριφορά» με τον Κόδριγτον έδειξε ο κυβερνήτης του πλοίου “Genoa” πλοίαρχος Μπάθραστ. Έδινε εντολές ακάλυπτος, με το ξίφος στο χέρι! Κάποια στιγμή, ένα κομμάτι ξύλου εκτοξεύτηκε και έκοψε την άκρη του πηληκίου του. Ο Μπάθραστ χαμογέλασε και συνέχισε να δίνει εντολές! Δυστυχώς σύντομα δέχτηκε τρεις σφαίρες που προκάλεσαν τον θάνατό του, αν και έζησε 11 ώρες μέχρι να υποκύψει στα τραύματά του. Από τον Κόδριγκτον, που τον επισκέφτηκε, ζήτησε να φροντίσει να ανταμειφθούν όσοι πολέμησαν στο Ναβαρίνο…

Σημαντικές πληροφορίες για τη ναυμαχία μας δίνει σ’ ένα βιβλίο του ανώνυμος ναύτης του “Genoa”. Όπως γράφει, μόνο ένας από το πλήρωμα του “Genoa” λιποψύχησε και κρύφτηκε σε μια αποθήκη. Ήταν ο ναύτης Μάνξμαν. Μετά το τέλος της ναυμαχίας, προσποιήθηκε ότι βοηθά τους συναδέλφους του να καθαρίσουν το πλοίο. Έγινε όμως αντιληπτή η όλη του συμπεριφορά και ο πλοίαρχος Ντίκινσον (που αντικατέστησε τον πλοίαρχο Μπάθραστ που σκοτώθηκε, όπως είδαμε παραπάνω), διέταξε να τον μαστιγώσουν 36 φορές, να ράψει τη λέξη «δειλός» (coward ή chicken άραγε;) πάνω στα ρούχα του (!) και να γευματίζει μόνος του. Πολλοί από τους πυροβολητές του τουρκοαιγυπτιακού στόλου, κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας, ήταν δεμένοι για να μην μπορούν να απομακρυνθούν. Έτσι, όταν τα πλοία βυθίζονταν, πνίγονταν.
Ένα μέρος από τα πυροβόλα των τουρκοαιγυπτιακών πλοίων μεταφέρθηκε στην Τεργέστη, όπου τα έλιωσαν για το μέταλλό τους. Από αυτό κατασκευάστηκε μια καμπάνα για την εκκλησία του χωριού Σβέτι Γιοστ στη Σλοβενία. Σημαντική ήταν η συμβολή δυο Ελλήνων που υπηρετούσαν στον ρωσικό στόλο: του διερμηνέα Ιωάννη Παπαρρηγόπουλου και του πλοηγού Σάντου Μπαλούρδου.
Μάλιστα, ο Σάντος Μπαλούρδος, μετά την Επανάσταση, άνοιξε στην Αθήνα το καφενείο «Η Ωραία Ελλάς» (στη γωνία Ερμού και Αιόλου. Ήταν το πρώτο καφενείο με μπιλιάρδο! Στο καφενείο σύχναζαν κυρίως αντικαθεστωτικοί και σπάνια Βαυαροί. Το 1842, τη μέρα της επετείου της ναυμαχίας του Ναβαρίνου, σημαιοστόλισε το καφενείο και όλη τη μέρα κερνούσε τους πελάτες!

Όταν ιδρύθηκε το Τάγμα του Σωτήρος, με απόφαση του Όθωνα, οι τρεις ναύαρχοι ήταν από τους πρώτους που έγιναν μέλη του. Ο Κόδριγκτον ήταν από τους χορηγούς των εράνων που πραγματοποιούσε το φιλελληνικό σωματείο του Λονδίνου.
Το μεγαλύτερο νησί της Γης του Πυρός, που τώρα ανήκει στη Χιλή, ονομάζεται Ναβαρίνο, ενώ το ίδιο όνομα έδωσαν οι Ρώσοι στο ακρωτήριο που κλείνει τον κόλπο του Αναρτίρ στη Βερίγγειο Θάλασσα!
Κλείνουμε με μια σύντομη αναφορά στους Δεριγνί και Χέιδεν.
Ο Ανρί Δεριγνί (1782-1835) ήταν γιος στρατιωτικού. Το 1798 κατατάχθηκε στο Ναυτικό. Είχε πλούσια πολεμική εμπειρία, καθώς υπηρέτησε και στους πεζοναύτες. Από το 1822, ήταν διοικητής του γαλλικού στόλου της Ανατολής. Από το 1831 ως το 1835, ήταν μέλος του γαλλικού κοινοβουλίου, ενώ χρημάτισε Υπουργός Ναυτικών και αργότερα Υπουργός Εξωτερικών.

Ο Λογγίνος Χέιδεν (1772-1850) ήταν ολλανδικής καταγωγής. Διακρίθηκε ως αξιωματικός του ολλανδικού ναυτικού, καταδιώκοντας πειρατές στη Μεσόγειο και τον Ινδικό Ωκεανό. Το 1810 έφυγε για τη Ρωσία, αφού προηγουμένως είχε φυλακιστεί ως «αντιδραστικός». Το 1817 έγινε ναύαρχος του ρωσικού ναυτικού και το 1827 ανέλαβε την αρχηγία της ρωσικής ναυτικής μοίρας στη Μεσόγειο. Μετά την Επανάσταση, συνεργάστηκε με τον Καποδίστρια για την αντιμετώπιση της πειρατείας στις ελληνικές θάλασσες.
Πρώτο Θέμα

ΤΟ ΝΑΒΑΡΙΝΟ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ

Άρθρο του Ρώσου καθηγητού ιστορίας Γιούρι Πριάχιν, Πλοιάρχου (ε.α.) των Υ/Β του Ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού,αφιερωμένο στην 175η επετείου της ιστορικής ναυμαχίας (Οκτ.2002).
Υπάρχουν μερικά ιστορικά γεγονότα που παραμένουν για πάντα στη λαϊκή μνήμη και ο χρόνος δεν μπορεί να τα εξαλείψει. Η ναυμαχία του Ναβαρίνου, η 175η επέτειος της οποίας γιορτάστηκε με σεβασμό τον Οκτώβριο του 2002 στην Ελλάδα και στη Ρωσία, ανήκει αναμφίβολα σ' αυτή την κατηγορία.
Πράγματι, αυτό το γεγονός της πολεμικής ναυτικής ιστορίας, που είχε διακρατικές επιπτώσεις στην Ευρώπη, έπαιξε ιδιαίτερο ρόλο στην ιστορία του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων. Ήταν η συντριπτική ήττα του τουρκο-αλγερινού στόλου στη ναυμαχία του Ναβαρίνου, στις 8 (20) Οκτωβρίου 1827, που επέφερε σοβαρό χτύπημα στις πολεμικές ναυτικές δυνάμεις της Τουρκίας. Ήταν το γεγονός που άλλαξε ριζικά τη γενική πολιτική και πολεμική κατάσταση στην περιοχή, βοήθησε στις επιτυχίες του εθνικού απελευθερωτικού αγώνα του ελληνικού λαού και αργότερα, στον επιτυχή αποκλεισμό των Δαρδανελίων. Διευκόλυνε τις επιχειρήσεις του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας το Δεκέμβριο του 1828 στο ρωσο-τούρκικο πόλεμο (1828-1829), που είχε ως αποτέλεσμα τη βαριά ήττα της Οθωμανικής Πύλης.

Η Τουρκία, αφού υπέστη σοβαρό πλήγμα, ήταν αναγκασμένη να προχωρήσει σε σημαντικούς πολιτικούς και εδαφικούς συμβιβασμούς. Ο γνωστός έλληνας ιστορικός Γ. Κορδάτος αναλύοντας την προσήκουσα κατάσταση γράφει: "Χωρίς τη ρωσική νίκη η Ελλάδα δεν θα γινόταν ανεξάρτητη...". Αυτή η άποψη δεν είναι καθόλου αβάσιμη. Σύμφωνα με τους όρους του άρθρου 10 της Συνθήκης Ειρήνης της Αδριανουπόλεως, η Τουρκία αναγνώρισε πλήρως τις θέσεις της Σύμβασης του Λονδίνου, πράγμα που σήμαινε για την Ελλάδα την απόκτηση της αυτονομίας και το τέλος της σκλαβιάς πολλών αιώνων. Ουσιαστικά, την απόκτηση της πολιτικής της ανεξαρτησίας, αν και μέσα στα πλαίσια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Αξιολογώντας τα πολιτικά και πολεμικά αποτελέσματα του πολέμου αυτού, ο αυτοκράτορας Νικόλαος Α' χαρακτήρισε τη συνθήκη της Αδριανουπόλεως ως "την πιο πετυχημένη από όλες τις συνθήκες που επισυνάφθηκαν ποτέ".

Λίγο αργότερα, στις 3 Φεβρουαρίου 1830, μετά από ενεργητικές διπλωματικές διαπραγματεύσεις, παζάρια, αμοιβαίους συμβιβασμούς και συμφωνίες από τη Ρωσία, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία, υπεγράφη το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830, στο οποίο αναγνωρίστηκε η απόλυτη ανεξαρτησία της Ελλάδας ως κράτους και το δικαίωμά της να εκλέγει το βασιλιά της. Έτσι, 175 χρόνια πριν, η Ελλάδα έγινε επιτέλους συνταγματική μοναρχία και ένα από τα ευρωπαϊκά κράτη. Η ανεξαρτησία της εγγυόταν από τα κράτη που υπέγραψαν το πρωτόκολλο.

Ανασκοπώντας το παρελθόν μπορούμε να ισχυριζόμαστε με σιγουριά ότι η ναυμαχία του Ναβαρίνου, η σημασία της οποίας είναι μεγάλη, υπήρξε ένα πολύ σημαντικό βήμα προς την πραγματική απελευθέρωση των χριστιανικών λαών των Βαλκανίων από τον οθωμανικό ζυγό. Και αυτό επιβεβαιώνεται από όλη τη μεταγενέστερη πορεία της παγκόσμιας ιστορίας.

Στην παγκόσμια ναυτική ιστορία η ναυμαχία του Ναβαρίνου σημειώθηκε ως η πρώτη κοινή, καλά συντονισμένη επιχείρηση των ναυτικών μοιρών των σύμμαχων κρατών - των τριών μεγαλύτερων ναυτικών δυνάμεων της εποχής - υπό τη γενική διοίκηση του μεγαλύτερου στο βαθμό Άγγλου Αντιναυάρχου Ε. Κόδριγκτον, που κατέληξε σε πλήρη πολεμική επιτυχία. Και η ιστορία της πολεμικής και ναυτικής τέχνης εμπλουτίστηκε με τα παραδείγματα εξαιρετικού ηρωισμού και ανδρείας, δεξιοτεχνίας και γενναίων ενεργειών, των διοικητών των πλοίων και των ένδοξων πληρωμάτων.

Στην ιστορική μνήμη των Ρώσων διατηρήθηκαν τα κατορθώματα των πλοίων της ρωσικής μοίρας, που αφού βρισκόταν στο επίκεντρο της γενικής πολεμικής παράταξης, δέχτηκε το κύριο βάρος της δυσκολότατης μάχης. Ο Ναύαρχος Λ. Π. Χέιντεν έγραφε στο Νικόλαο Α' μετά τη μάχη: "...Δεν βρίσκω λέξεις να εξηγήσω στη Μεγαλειότητά Σας τη γενναιότητα, ανδρεία και ζήλο των Πλοιάρχων, Αξιωματικών και χαμηλότερων βαθμών, που επέδειξαν κατά τη διάρκεια της αιματηρής τούτης μάχης: πάλεψαν σαν λιοντάρια εναντίον του πολυάριθμου, δυνατού και επίμονου εχθρού... Δυστυχώς πρέπει να αναφέρω ότι τα πλοία "Αζόφ", "Γκανγκούτ" και "Ιεζικίλ" υπέστησαν εξαιρετικά σοβαρές βλάβες..." (Πράγματι, λόγου χάρη, στον κορμό του "Αζόφ" υπήρξαν 153 ρήγματα, 7 από τα οποία ήσαν στα ύφαλα).

Αξέχαστα παραμένουν τα κατορθώματα του πληρώματος της ρωσικής ναυαρχίδας "Αζόφ", υπό την εξαιρετικής ναυτικής τέχνης διοίκηση του Κυβερνήτη της - Πλοίαρχου 1ης τάξεως Μ. Π. Λάζαρεφ, που κατέστρεψε τρεις φρεγάτες, μια κορβέτα και ένα πλοίο με 80 κανόνια, και μαζί με το αγγλικό πλοίο γραμμής "Ασία" βύθισε τη ναυαρχίδα του αιγυπτιακού στόλου.

Με το Διάταγμα της 17ης Δεκεμβρίου 1827 ο Νικόλαος Α', αποχαιρέτησε με ευχές τη Ρωσική Ναυτική Μοίρα κατά τον απόπλου της για τη μακρινή εκστρατεία με τα εξής λόγια: "...Ελπίζω στην περίπτωση πολεμικών επιχειρήσεων να φερθείτε στον εχθρό σαν Ρώσοι!..." και αργότερα βράβευσε το πλοίο "Αζόφ" για πρώτη φόρα στην ιστορία του Ρωσικού Στόλου με την πρυμναία σημαία του Αγίου Γεωργίου - "σε αναγνώριση των αξιέπαινων πράξεων των επικεφαλής, της γενναιότητας και θάρρους των Αξιωματικών και της ανδρείας των χαμηλότερων βαθμών...".

Οι λαοί της Ρωσίας και της Ελλάδας δεν ξέχασαν την ένδοξη ναυμαχία του Ναβαρίνου. Τεκμήριο είναι το ελληνικό Παράσημο του Σωτήρος. Στην ίδια αναγνώριση υπάρχει η αξιολόγηση της δραστηριότητας των επιβραβευομένων. Ήδη το 1830 ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος Ι. Α. Καποδίστριας γράφει σε επιστολή του προς τον Αντιναύαρχο Λ. Π. Χέιντεν: "Το Έθνος έσπευσε μέσω των αντιπροσώπων του να εκφράσει την επιθυμία για τη διατήρηση της μνήμης τόσων κατορθωμάτων και να αναγγείλει την ευγνωμοσύνη του. Η Εθνική Συνέλευση στο Άργος αποφάσισε να ανεγείρει μνημείο και να καθορίσει το Παράσημα Σωτήρος, και μου έδωσε το δικαίωμα να σας προσφέρω τα σήματά του της 1ης Τάξεως...".

Στις μέρες μας στην κεντρική πλατεία του Ναβαρίνου υψώνεται ένα μνημείο αφιερωμένο στους τρεις σύμμαχους Ναυάρχους, που τοποθετήθηκε εκεί στις αρχές του XX αιώνα. Κάτω από τις ανάγλυφες απεικονίσεις βρίσκονται τα επώνυμα των ναυάρχων Codrington, De Rigny, Heyden, και κάτω από κάθε επώνυμο η φράση: "Η Ελλάς Ευγνωμονούσα, 1827 - 1927".

Τις πράξεις των ηρώων Ναυάρχων τις θυμούνται εδώ, γι' αυτό στη βάση του μνημείου πάντα υπάρχουν φρέσκα λουλούδια. Οι ντόπιοι και οι τουρίστες, που επισκέπτονται το νησάκι Σφακτηρία σταματάνε μπροστά στο μεγαλειώδες μνημείο της ναυτικής δόξας. Εδώ επίσης, στην 45η επέτειο της ναυμαχίας του Ναβαρίνου, με τα χρήματα των ναυτών του Ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού τοποθετήθηκε ένα μνημείο στους πεσόντες Ρώσους ναύτες (στη ναυμαχία σκοτώθηκαν 59 άντρες και τραυματίστηκαν 141).

Στο κέντρο του μνημειακού συγκροτήματος, στο βωμό, υπάρχει μια μαρμάρινη πλάκα στην οποία αναγράφεται: "Στη μνήμη των απωλεσθέντων στη ναυμαχία του Ναβαρίνου στις 8 (20) Οκτώβρη 1827 και ενταφιασμένων εδώ κοντά". Τοποθετήθηκε από το διοικητή του αποσπάσματος της ακολουθίας της Αυτού Μεγαλειότητας του Αυτοκράτορα, Αντιναύαρχο Μπουτακόφ και τον Κυβερνήτη, τους Αξιωματικούς και το πλήρωμα του κλίππερ "Ζεέμτσουγκ" ( "Μαργαριτάρι"). Γύρω από την πλάκα οι ναύτες φύτεψαν κυπαρίσσια και κατασκεύασαν ξύλινο κάγκελο, που αντικαταστάθηκε από σιδερένιο το 1889, από το πλήρωμα της κανονιοφόρου "Τσερνομόρετς" (Μετ. Π. Στάμου - Μαύρη Θάλασσα). Η μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή και τα κυπαρίσσια διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα.

Το μνημείο αυτό επισκέπτονται τα πληρώματα των ρωσικών πολεμικών πλοίων κατά τη διάρκεια των ταξιδιών τους στην Ελλάδα και αποδίδουν χρέος τιμής στους πεσόντες. Ανακαινίζουν το συγκρότημα και πληρώνουν στους ντόπιους για τη συντήρησή του. Κοντά στο μνημείο ανεγέρθη η εκκλησία της Αναστάσεως του Κυρίου, όπου γίνονται λειτουργίες και μνημονεύονται οι πεσόντες. Το 1960 κοντά στη μαρμάρινη πλάκα τοποθετήθηκε και η στήλη, στην οποία απεικονίζεται η άγκυρα και το εθνόσημο της Σοβιετικής Ένωσης. Η επιγραφή πάνω στη στήλη γράφει ότι αυτή τοποθετήθηκε "...προς τιμή των Ρώσων ναυτών που απωλέστηκαν ηρωικά στη ναυμαχία του Ναβαρίνου".

Επιστήμονες, ερευνητές των αρχείων, ξεκίνησαν μελέτη με στόχο να συμπληρώσουν τη λίστα των απολεσθέντων και τραυματισθέντων στη ναυμαχία ναυτών (προς το παρόν επιβεβαιωμένα είναι μόνο τα 38 ονόματα), για να τοποθετήσουν την πλάκα με τα ονόματα τους στο νησί Σφακτηρία. Πιστεύω ότι αυτό είναι ο απαραίτητος φόρος τιμής των απογόνων. Θέλω να πιστέψω ότι το νησί Σφακτηρία θα επισκέπτονται και στο μέλλον τα ρωσικά πολεμικά πλοία, και τα πληρώματα τους θα αποδίδουν τιμές στους απολεσθέντες Ρώσους, που έλαβαν μέρος στην περίφημη ναυμαχία. Αυτό χωρίς αμφιβολία θα ξυπνάει την ιστορική μνήμη σ' αυτούς, την περηφάνια για την πατρίδα τους και το Πολεμικό Ναυτικό της, το σεβασμό στα κατορθώματα των ηρώων προγόνων τους, και θα βοηθάει στην πατριωτική αγωγή της νέας γενιάς των ναυτών του Π.Ν. της Ρωσίας.

Η ναυμαχία του Ναβαρίνου παραμένει ένα σημαντικό γεγονός της πολεμικής ναυτικής ιστορίας στη μνήμη όχι μόνο των Ρώσων και Ελλήνων, αλλά και των Άγγλων και Γάλλων. Κάθε καινούργια γενιά με ενδιαφέρον μελετά τη δύσκολη και αντιφατική ιστορία των χωρών και των λαών τους και προσπαθεί να τη μάθει και να την καταλάβει με παραδείγματα όπως το γεγονός αυτό, να λάβει υπ' όψη τη χρήσιμη, αλλά και την αρνητική ιστορική εμπειρία, για να μην επαναλάβει τα παλιά ιστορικά σφάλματα και να βαδίσει με σιγουριά στο μέλλον.

www.sa-snd.gr