Το γράμμα στον Αδαμάντιο Κοραή από τον Τόμας Τζέφερσον: “Είμαι και εγώ επικούρειος”.

«Η ισότητα μεταξύ των ανθρώπων και η ατομική ευδαιμονία αναγνωρίζονται τώρα ως οι μόνοι νόμιμοι αντικειμενικοί σκοποί μίας κυβερνήσεως».

Τόμας Τζέφερσον, γράμμα στον Αδαμάντιο Κοραή, 1823

Ο Τόμας Τζέφερσον, κατά την διάρκεια του πολιτικού του βίου, πάλεψε για την εφαρμογή των αξιών και των νόμων εκείνων που καθιστούν ένα κράτος ικανό να προσφέρει στους πολίτες την δυνατότητα επιδίωξης μιας ευτυχισμένης ζωής. Η παιδεία που είχε αποκτήσει μέσω των βιβλίων της κλασικής, ελληνιστικής και ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας και των άλλων φωτεινών διανοητών της εποχής του, ήταν οδηγός για την προσπάθεια αυτή. Πολλές από τις διδαχές του Επίκουρου ανιχνεύονται στις βασικές φιλοσοφικές του αρχές, οι οποίες αποτυπώθηκαν και στην πολιτική που άσκησε, όπως αυτές για την θέσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Η σχέση του με την πολιτική ήταν ιδιάζουσα. Ο Τζέφερσον ήταν περισσότερο φιλόσοφος που ήθελε να εφαρμόσει τις θέσεις του στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι, παρά ο πολιτικός με την κλασική έννοια του όρου. Σε μια επιστολή του, στον Τζον Άνταμς στις 28 Φεβρουαρίου 1796, μόλις τέσσερα χρόνια πριν την προεδρία του, γράφει:

«Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω, κύριε, για την αποστολή του βιβλίου του κυρίου Ντ’ Ιβερνουά (D’ Ivernois) σχετικά με την Γαλλική επανάσταση. Λαμβάνω με σεβασμό οτιδήποτε προέρχεται από αυτόν. Αλλά το βιβλίο αυτό είναι σχετικό με την πολιτική, ένα θέμα που δεν αγαπούσα ποτέ και τώρα το μισώ».

Επιπρόσθετα, η διαπίστωση ότι η σχέση του με την πολιτική ήταν ιδιαίτερη, φαίνεται από την οδηγία που άφησε λίγο πριν πεθάνει, να αναγράφεται στο μνήμα του ότι ήταν ο συντάκτης της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας, του Νόμου για την Θρησκευτική Ελευθερία, ο ιδρυτής του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια και τίποτε άλλο. Ήθελε να τον θυμούνται οι επόμενες γενιές για αυτά τα έργα του και όχι για το γεγονός ότι υπήρξε για δύο τετραετίες Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών.

Όμως και άλλα γεγονότα οδηγούν στο ίδιο συμπέρασμα. Ο Τζέφερσον, αν εξαιρέσουμε την εποχή της επανάστασης, δεν επιθύμησε ο ίδιος να ηγηθεί πολιτικής ομάδας ή να καταλάβει συγκεκριμένη πολιτική εξουσία. Τα πολιτικά αξιώματα που κατέλαβε, όπως του Κυβερνήτη της Βιρτζίνια, του Πρεσβευτή, του Γραμματέα του Κράτους ή ακόμη και του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, οφείλονταν στην έντονη πίεση των φίλων του, οι οποίοι αναγνώριζαν ότι ήταν άριστος για να ηγηθεί στην προσπάθεια σύστασης του νέου Κράτους. Ακόμη και στην προεκλογική εκστρατεία, που τον οδήγησε στο αξίωμα του Προέδρου, δεν συμμετείχε ο ίδιος. Το διάστημα αυτό παρέμενε στο Μοντιτσέλλο και τις απαιτούμενες προεκλογικές δράσεις είχαν αναλάβει άλλα στελέχη του κόμματός του.

Τρεις φορές επιχείρησε να αποσυρθεί από την πολιτική για να ασχοληθεί αναπόσπαστος με το κτήμα του, τα βιβλία, την φιλοσοφία, την συγγραφή και την οικογένειά του. Το κατάφερνε όμως για μικρά χρονικά διαστήματα, διότι κάθε φορά του ανέθεταν νέους κρατικούς ρόλους που, εξ αιτίας της αγάπης του για την Πατρίδα και τον Άνθρωπο, αναγκαζόταν να δεχθεί. Όπως όταν του πρότειναν να γίνει Κυβερνήτης της Βιρτζίνια, πρόξενος στο Παρίσι, Γραμματέας του Κράτους και Πρόεδρος τελικά των Ηνωμένων Πολιτειών.

Η ανάληψη των δημόσιων αξιωμάτων θυμίζει τις ανιδιοτελείς θέσεις περί πολιτικής του φιλόσοφου Επίκουρου, που τόσο πολύ ο ίδιος ο Τζέφερσον εκτιμούσε. Ο Ρωμαίος Σενέκας μας σώζει την σχετική θέση του Επίκουρου, που φαίνεται ότι ταιριάζει ακριβώς στην περίπτωση του Τόμας Τζέφερσον.


«Ο Επίκουρος είπε: ο σοφός δεν ασχολείται με την πολιτική,

εκτός αν συντρέχουν σοβαροί λόγοι».

Epicurus ait: Non accedet ad rem publicam sapiens,

nisi si quid intervenerit.

Σενέκας, Περί ησυχίας, 30.2

Ο Τζέφερσον, ως γνήσιος ανθρωπιστής επαναστάτης, ηγήθηκε της ανεξαρτησίας της χώρας του και έθεσε τις θεμελιώδεις αρχές για την δημιουργία των Ηνωμένων Πολιτειών αποτυπώνοντας τις στην περίφημη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας. Στην πορεία έδωσε μάχες για την εφαρμογή των αρχών αυτών. Η ιστορία τον δικαίωσε, εφόσον το ισχυρό κράτος των Ηνωμένων Πολιτειών δημιουργήθηκε πάνω σε αυτά τα ισχυρά θεμέλια για την θέσπιση των οποίων αγωνίστηκε ο ίδιος ως ηγέτης.

Σήμερα διαπιστώνουμε ότι η απόκλιση από αυτές τις αρχές έφερε την αστάθεια και την έλλειψη ευδαιμονίας σε ένα μεγάλο μέρος των πολιτών που αποτελούν την καρδιά αυτού του κράτους.

Βασικές πολιτικές απόψεις

Ο Τόμας Τζέφερσον ήταν πεπεισμένος ότι μια κοινωνία απαλλαγμένη από τα δεινά της θρησκείας (αλλά όχι της θρησκευτικής πίστης) και της καταδυνάστευσης του κεντρικού μηχανισμού εξουσίας μπορούσε να ικανοποιήσει τον άνθρωπο, αλλά και να του επιτρέψει να ανοίξει τα φτερά του και να πετάξει προς την πρόοδο και την ελευθερία. Κι αυτό διότι ο μηχανισμός εξουσίας επιβάλει αυθαίρετα ότι τον συμφέρει για την απλή και μόνο διατήρησή του, με σκοπό την ευτυχία των λίγων και «εκλεκτών». Κατά τον Τζέφερσον ο λαός θα έπρεπε να αποκτήσει ίσα δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις, μέσω δίκαιων νόμων που θα τον προστάτευαν και θα του πρόσφεραν επιπλέον την εγγύηση για μια ποιοτική ζωή με ασφάλεια. Σε μια επιστολή στον Τέιλορ στις 28 Μαΐου 1816 αναφέρει:

«Μπορούμε να πούμε στ’ αλήθεια και με νόημα ότι οι κυβερνήσεις είναι περισσότερο ή λιγότερο δημοκρατικές όταν έχουν στην σύνθεση τους περισσότερο ή λιγότερο το στοιχείο του εκλεγμένου λαού και του ελέγχου από αυτόν. Πιστεύω κι εγώ ότι η μάζα των πολιτών είναι ο ασφαλέστερος θεματοφύλακας των δικών τους δικαιωμάτων και ειδικότερα ότι τα κακά, που προέρχονται από τις πλάνες του λαού, είναι λιγότερο ζημιογόνα από εκείνα του εγωισμού των αντιπροσώπων τους, των πολιτικών. Είμαι φίλος στην σύνθεση μιας κυβέρνησης, η οποία έχει το μεγαλύτερο μέρος αυτού του συστατικού».

Για τον Τζέφερσον οι νόμοι πρέπει να είναι δίκαιοι προς όλους τους πολίτες ώστε να είναι εύρυθμη η λειτουργία της κοινωνίας. Η οικονομία πρέπει να είναι ελεύθερη, στηριγμένη στην ατομική ιδιοκτησία και στην αυτάρκεια των πολιτών. Όλοι έχουν δικαίωμα να παράγουν πλούτο, αλλά πρέπει να πληρώνουν τους ανάλογους και δίκαιους φόρους, ώστε να έχουν το δικαίωμα στην πολυτελή ζωή. Κανείς δεν θα ζει πια εις βάρος των υπολοίπων.

Σε μια επιστολή προς τον Αδαμάντιο Κοραή το 1823, ο Τόμας Τζέφερσον συνοψίζει τις αρχές για ένα επιτυχημένο κράτος, με βάση την εμπειρία του από την εφαρμογή τους. Οι συμβουλές αυτές απευθύνονται μέσω του Κοραή σε εκείνους που έχτιζαν το νέο Ελληνικό κράτος, μετά την επανάσταση της ανεξαρτησίας του 1821. Γράφει στην επιστολή αυτή τα εξής:

«Όπως προανέφερα, τα Συντάγματα των διαφόρων πολιτειών μας έχουν μεγαλύτερες ή μικρότερες διαφορές σε ορισμένα τους σημεία. Εντούτοις, όλα διέπονται από κάποιες γενικές αρχές, οι οποίες θεωρούνται απαραίτητες για την προστασία της ζωής, της ελευθερίας, της ιδιοκτησίας και της ασφαλείας του πολίτη, δηλαδή:

1. Ανεξιθρησκία, περιοριζόμενη μόνον εις ό,τι αφορά πράξεις που καταπατούν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των άλλων.
2. Προσωπική ελευθερία, που εξασφαλίζει κάθε πρόσωπο από φυλάκιση ή άλλο σωματικό περιορισμό, πέραν των προβλεπόμενων από τους νόμους του κράτους. Αυτό πραγματοποιείται με τον γνωστό νόμο του Habeas Corpus.[1]
3. Εκδίκαση των υποθέσεων από μεικτά ορκωτά δικαστήρια για την καλύτερη δυνατή εξασφάλιση της αξιοπρέπειας, της ιδιοκτησίας και της φήμης κάθε ατόμου.
4. Διασφάλιση του αποκλειστικού δικαιώματος των αντιπροσώπων του λαού να νομοθετούν και να ρυθμίζουν τα ζητήματα φορολογίας.
5. Ελευθερία του Τύπου, που υπόκειται σε υποχρέωση αποζημιώσεως μόνον σε περίπτωση προσβολής της προσωπικότητος. Ο Τύπος αποτελεί τον φοβερό επικριτή των δημοσίων λειτουργών, τους οποίους εγκαλεί ενώπιον του «δικαστηρίου» της κοινής γνώμης. Επιφέρει δε μεταρρυθμίσεις με ειρηνικά μέσα, οι οποίες σε διαφορετική περίπτωση θα μπορούσαν να συντελεστούν μόνον με επανάσταση. Επίσης, είναι το καλύτερο όργανο για την πνευματική εξύψωση του ατόμου και για την πρόοδό του ως λογικού, ηθικού και κοινωνικού όντος».

***

[1] Νόμος περί Προσωπικής Ασφάλειας (Habeas Corpus: να έχεις το σώμα σου). Πρόκειται για τον νόμο που προστατεύει τις ατομικές ελευθερίες και εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στην Αγγλία το 1679. Σύμφωνα με το νόμο αυτόν όταν μια αρχή έχει ως κρατούμενο έναν ύποπτο για κάποιο έγκλημα, υποχρεούται ή να τον παρουσιάσει εντός τριών ημερών στο αρμόδιο δικαστήριο ή να τον απελευθερώσει.

Παναγιώτης Παναγιωτόπουλος – Τόμας Τζέφερσον: “Είμαι και εγώ επικούρειος”, εκδόσεις 24 γράμματα

Αντικλείδι , https://antikleidi.com