Περί της ναυμαχίας στους Αιγός ποταμούς

Το 405 π. Χ., στους Αιγός ποταμούς ο Λύσανδρος, επικεφαλής των Σπαρτιατών καταναυμάχησε τον αθηναϊκό στόλο. Ακολούθησε ο αποκλεισμός και η συνθηκολόγηση της Αθήνας κα το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου. Όμως το καθεστώς των Τριάκοντα Τυράννων που επιβλήθηκε στην Αθήνα, διάρκεσε λίγους μήνες. Έτσι ο θρίαμβος της Σπάρτης αποδείχτηκε βραχύβιος. Το 394 π. Χ., ήρθε η ώρα των Αθηναίων να εκδικηθούν. Με επικεφαλής τον Κόνωνα, καταστρέψανε τον σπαρτιατικό στόλο στην Κνίδο.

Ιστορικό πλαίσιο

Κατά την τελευταία δεκαετία του 5ου αι. π.Χ., οι Αθηναίοι είχαν μεν καταφέρει να ανακάμψουν μετά την πανωλεθρία της Σικελικής εκστρατείας, ωστόσο δεν είχαν πλήρως ανακτήσει τον έλεγχο του Αιγαίου, αφού οι Σπαρτιάτες με επικεφαλής το Λύσανδρο είχαν ισχυροποιηθεί κατά πολύ στη θάλασσα με τα χρήματα του Κύρου1(φόροι – τέλη) 1[  Ο Κύρος τού προσέφερε εκείνο το χρόνο τις προσόδους της επικράτειάς του. Ο Λύσανδρος τον έπεισε, επίσης να δώσει τέσσερις οβολούς σε κάθε άντρα την ημέρα, έναν περισσότερο από ότι έδιναν οι Αθηναίοι, με αποτέλεσμα πολλοί μισθοφόροι να περάσουν στην πλευρά των Σπαρτιατών.] και τα πλοία των αποστατών συμμάχων των Αθηναίων. Ανάμεσα στις αποστάτριες πόλεις υπήρχαν και πολλές της Ιωνίας, οι οποίες ήθελαν να απαλλαγούν από την αθηναϊκή επικυριαρχία και τους φόρους που αυτή συνεπάγετο.

Οι Αθηναίοι διαισθανόμενοι ότι χωρίς συμμάχους ο πόλεμος ήταν χαμένος γι’ αυτούς, έκαναν μια τελευταία προσπάθεια να πάρουν πάλι υπό τον έλεγχό τους το Αιγαίο δημιουργώντας ένα στόλο που αριθμούσε τα 180 πλοία.2[ Πήραν ξυλεία και άλλα υλικά από τον Αρχέλαο, βασιλιά της Μακεδονίας, ενώ έλειωσαν τις χρυσές Νίκες (αφιερώματα στο ναό της Νίκης στην Ακρόπολη των Αθηνών].

Την ηγεσία του αθηναϊκού στόλου που βρισκόταν στη Σάμο την ανέθεσαν στον Κόνωνα (406 π.Χ.). Κατά τη διάρκεια του έτους ωστόσο, ο Κόνωνας στερήθηκε των υπηρεσιών ικανότατων στρατηγών, εκείνων που καταδικάστηκαν για τη ναυμαχία στις Αργινούσες.





Έτσι στα τέλη του καλοκαιριού του 405 π.Χ. βρέθηκε με συστρατηγούς τους Μένανδρο, Τυδέα, Κηφισόδοτο, Φιλοκλή και Αδείμαντο, όλοι περιορισμένων ικανοτήτων και αμφιβόλου ηθικής.3

Περιγραφή

Ο Λύσανδρος είχε τη βάση του στην Έφεσο και παρά τις αθηναϊκές προκλήσεις απέφευγε να εμπλακεί σε ναυμαχία, αφού στόχος του δεν ήταν μία απευθείας αναμέτρηση αλλά να αναγκάσει όσες περισσότερες πόλεις μπορούσε στην ανατολική πλευρά του Αιγαίου να εγκαταλείψουν τους Αθηναίους, αποκόπτοντας τους τελευταίους από εφόδια και χρήματα. Έτσι στην Καρία κατέλαβε τις Κεδρεές και υποδούλωσε τους κατοίκους της, ενώ σε άλλες πόλεις, όπως στη Μίλητο, η εξουσία πέρασε στα χέρια ολιγαρχικών. Τελικά κατευθύνθηκε προς τον Ελλήσποντο σε μια προσπάθεια να εμποδίσει την τροφοδοσία της Αθήνας με σιτάρι από τον Εύξεινο Πόντο και να θέσει υπό τον έλεγχό του τις πόλεις της περιοχής. Φτάνοντας στην Άβυδο [Η αρχαία Άβυδος (Nağara) βρίσκεται στην Τρωάδα, σε ένα ακρωτήριο στα στενά των Δαρδανελίων, 5 χλμ. βόρεια του σημερινού Çanakkale. Στην Αρχαιότητα γειτνίαζε στα βορειοανατολικά με την Αρίσβη και στα νοτιοδυτικά με τη Δάρδανο. Στα νότια και ανατολικά της εκτείνονταν οροσειρές. Απέναντι από την Άβυδο, στη Θρακική χερσόνησο, βρισκόταν η Σηστός. Οι δύο πόλεις συχνά εμφανίζονται μαζί στις φιλολογικές πηγές, καθώς εκεί γίνονταν οι αποβάσεις μεταξύ Ευρώπης και Ασίας.] παρέλαβε το πεζικό που είχε συγκεντρώσει ο επίσης Λακεδαιμόνιος στρατηγός Θώρακας και κατευθύνθηκε προς τη Λάμψακο προκειμένου να αρχίσει την πολιορκία της.

Ο Κόνων αφού επιτέθηκε στην αποστάτρια Χίο, κατευθύνθηκε προς ενίσχυση της Λαμψάκου, αλλά φτάνοντας στην πόλη Ελαιούντα, στην είσοδο του Ελλησπόντου, πληροφορήθηκε την κατάληψή της.

• Έτσι, οι Αθηναίοι, αφού ανεφοδιάστηκαν στη Σηστό στρατοπέδευσαν ακριβώς απέναντι από την κατειλημμένη πόλη, στους Αιγός Ποταμούς της θρακικής Χερσονήσου. Το αραξοβόλι του αθηναϊκού στόλου4 άλλοι ερευνητές το τοποθετούν στην εκβολή του ρεύματος Karakova Dere και άλλοι μεταξύ του σημερινού χωριού Sütlüce (παλαιό ελληνικό χωριό Γαλατά) και της εκβολής των Büyük Dere και Kozlu Dere. 

Η δεύτερη αυτή άποψη φαίνεται πιο ορθή, όχι μόνο διότι  η θέση βρίσκεται ακριβώς απέναντι από τη Λάμψακο και συνεπώς δεν θα χρειάζονταν οι Αθηναίοι να παλέψουν με το αντίθετο ρεύμα του Ελλησπόντου, κάτι που θα έπρεπε να πράξουν στην πρώτη περίπτωση, αλλά και τα ρεύματα Büyük Dere και Kozlu Dere ενώνονται λίγο πριν από την εκβολή τους στη θάλασσα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα σχήμα παρόμοιο με των κεράτων της αιγός (κατσίκα).5 

Επί τέσσερις μέρες ο Λύσανδρος έδινε εντολή σε κυβερνήτες και ναύτες να παίρνουν τις θέσεις τους στις τριήρεις από τα χαράματα ως να επρόκειτο να ναυμαχήσουν, και το πεζικό να παραμένει συντεταγμένο δίπλα στη θάλασσα. Οι Αθηναίοι μόλις ανέτελλε ο ήλιος παρατάσσονταν απέναντι από τους Σπαρτιάτες και τους προκαλούσαν, αλλά ο Λύσανδρος δεν έδινε εντολή στο στόλο του να βγει από το λιμάνι και να αρχίσει η ναυμαχία, τακτική που ολοένα αύξανε τον εκνευρισμό των Αθηναίων.

• Ο Λύσανδρος δεν είχε κανένα λόγο να βιαστεί, αφού και τρόφιμα είχε και ασφάλεια του παρείχαν τα τείχη της πόλης. Αντίθετα οι Αθηναίοι επιδίωκαν να αναμετρηθούν όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, αφού αναγκάζονταν να μεταφέρουν κάθε μέρα τρόφιμα από τη Σηστό, που απείχε 15 στάδια. 

Ούτε πάλι μπορούσαν να αποχωρήσουν αφήνοντας στους Σπαρτιάτες τον έλεγχο του Ελλησπόντου.

Τότε εμφανίστηκε ο Αλκιβιάδης, ο οποίος είχε καταφύγει στα αθηναϊκά οχυρά στη Χερσόνησο της Θράκης6 Του είχε αφαιρεθεί η αρχιστρατηγία μετά την ήττα στο Νότιο (408 π.Χ.), ενώ είχε κατηγορηθεί επίσης για απόπειρα επιβολής ολιγαρχίας και φιλολακωνισμό και τους συμβούλεψε να αγκυροβολήσουν στη Σηστό. Ωστόσο οι Αθηναίοι στρατηγοί, αρνήθηκαν να ακολουθήσουν τη γνώμη του, είτε λόγω του προτέρου βίου του είτε λόγω προσωπικών τους κινήτρων .7Για παράδειγμα ο πατέρας του Τυδέα, ο στρατηγός Λάμαχος, σκοτώθηκε στη Σικελική εκστρατεία, οπότε ο γιος του ήταν φυσικό να διάκειται εχθρικά προς τον Αλκιβιάδη που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αθηναϊκή πανωλεθρία του 413 π.Χ. Ο Φιλοκλής από την άλλη ανήκε στους δημοκρατικούς και ασφαλώς θα είχε συναναστραφεί ορισμένους από τους ορκισμένους εχθρούς του Αλκιβιάδη.   Εξάλλου από τη Σηστό θα ήταν αδύνατο να ελέγχουν τις κινήσεις τους εχθρικού στόλου .8 Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (13.105.3-4) αναφέρει ότι ο Αλκιβιάδης υποσχέθηκε να αντιμετωπίσει τους Σπαρτιάτες με το στρατό που του προσέφεραν οι ηγεμόνες των Θρακών, Μήδοκος και Σεύθης, εάν οι Αθηναίοι στρατηγοί τού παρέδιδαν την ηγεσία του στρατεύματος, πληροφορία που αναφέρει και ο σύγχρονός του Cornelius Nepos (Alc. 8), όχι όμως και ο Πλούταρχος ούτε ο σύγχρονος προς τα γεγονότα Ξενοφώντας.

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΝΟΜΙΣΜΑ ΑΙΓΟΣ ΠΟΤΑΜΟΙ 300 ΠΧ

Μόλις ξημέρωσε η πέμπτη ημέρα, οι Αθηναίοι, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, παρατάχθηκαν για μια ακόμη φορά απέναντι από τα σπαρτιατικά πλοία, τα οποία για μία ακόμη φορά δεν ενεπλάκησαν. Ο Λύσανδρος, ωστόσο, είχε δώσει εντολή στα πλοία που κατασκόπευαν τις κινήσεις των Αθηναίων, μόλις οι τελευταίοι κατεβάσουν πανιά, ξεμπαρκάρουν και διασκορπιστούν στις σκηνές τους για το δείπνο και να κοιμηθούν, να επιστρέψουν γρήγορα και στη μέση της απόστασης να σηκώσουν ασπίδα, σημάδι για τον υπόλοιπο στόλο.

• Μόλις ο Λύσανδρος είδε την ασπίδα διέταξε να αποπλεύσει ο στόλος και με όλη την ταχύτητα να πέσει πάνω στους Αθηναίους, οι οποίοι δεν κατάφεραν παρά τις φωνές του Κόνωνα να επανδρώσουν πλήρως τις τριήρεις, με αποτέλεσμα σε άλλες να βρίσκονται δύο σειρές κωπηλάτες και σε άλλες μία.

 Οι Σπαρτιάτες κατόρθωσαν να καταλάβουν όλα τα πλοία εκτός από μία μοίρα 8 πλοίων με επικεφαλής τον Κόνωνα –ο οποίος κατέφυγε στον Ευαγόρα, ηγεμόνα της Κύπρου, προκειμένου να αποφύγει την τιμωρία των συμπατριωτών του– και την Πάραλο, η οποία μετέφερε τα άσχημα νέα στην Αθήνα.9 Τα νέα έφτασαν στη Σπάρτη μετά από τρείς ημέρες μέσω του ληστή Θεόπομπου από τη Μίλητο, τον οποίο είχε στείλει ο Λύσανδρος.

Ο Λύσανδρος αποβίβασε το Θώρακα με το πεζικό, ο οποίος συνέλαβε τα περισσότερα πληρώματα, τα οποία μετέφερε στη Λάμψακο, ενώ τα υπόλοιπα κατέφυγαν σε οχυρά μέρη της Χερσονήσου. Ο Λύσανδρος ζήτησε από τους συμμάχους να αποφασίσουν για την τύχη των αιχμαλώτων. Εκείνοι αποφάσισαν το θάνατο των Αθηναίων αιχμαλώτων λόγω του ψηφίσματος της Αθήνας που προέβλεπε την κοπή του δεξιού χεριού όσων αποστατών πολεμούσαν με τους Σπαρτιάτες.

•  Ο μόνος που γλίτωσε ήταν ο Αδείμαντος που αντιτάχθηκε στο ψήφισμα. Τον δε Φιλοκλή που πέταξε στη θάλασσα τα πληρώματα ενός πλοίου από την Κόρινθο και ενός από την Άνδρο, τον εκτέλεσε ο Λυσίμαχος.

Την ίδια εκδοχή μάς μεταφέρει συνοπτικά ο ιστορικός Πολύαινος (1ος αι. μ.Χ.),10όπως και ο Πλούταρχος που γράφει κατά το 2ο αι. μ.Χ., με τη διαφορά ότι ο τελευταίος προσδιορίζει τον αριθμό των Αθηναίων εκτελεσθέντων σε 3.000. Προσθέτει επίσης ότι αστρονομικά φαινόμενα προοιώνισαν την ήττα των Αθηναίων.

Αντίθετα, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, ο οποίος γράφει περί τον 1ο αι. π.Χ., αναφέρει μια διαφορετική εκδοχή της μάχης. Ο Φιλοκλής, συγκεκριμένα, παρακίνησε τους άλλους στρατηγούς να επιτεθούν στον εχθρικό στόλο και όρμησε με 30 πλοία εναντίον του, χωρίς τα υπόλοιπα αθηναϊκά πλοία να είναι έτοιμα για μάχη.

• Το αποτέλεσμα ήταν ο Λύσανδρος αφού τον έτρεψε σε φυγή να πιάσει απροετοίμαστο και να καταστρέψει ολόκληρο τον αθηναϊκό στόλο, ενώ αποβίβασε στην ξηρά τον Ετεόνικο που κατάστρεψε το εχθρικό στρατόπεδο.

 Δε γνωρίζουμε την τύχη όσων συνέλαβε ο Λυσίμαχος πλην του Φιλοκλή, τον οποίον εκτέλεσε για τους ίδιους λόγους που αναφέρει ο Ξενοφώντας. Οι περισσότεροι, πάντως Αθηναίοι κατέφυγαν στη Σηστό, σύμφωνα με το Διόδωρο.

Προδοσία ή ανικανότητα;

Παλαιότερη βιβλιογραφία θεωρούσε ως περισσότερο ορθή την εκδοχή αυτή του Ξενοφώντα. Αντίθετα από το 1950 και εντεύθεν11[ Η αλλαγή αυτή οφείλεται στην υποστήριξη από ιστορικούς  μελετητές ότι πηγή του Διοδώρου για τα γεγονότα του τέλους του 5ου και των αρχών του 4ου αι. π.Χ. είναι ο άγνωστος ιστορικός του οποίου το κείμενο βρέθηκε στους παπύρους της Οξυρύγχου στην Αίγυπτο το 1908 και το 1934 και γι’ αυτό ονομάστηκαν «Ελληνικά Οξυρύγχια). Αυτός ο άγνωστος ιστορικός φαίνεται ότι βασίστηκε σε αθηναϊκές πηγές, ενώ ο Ξενοφώντας περισσότερο σε λακωνικές. Πρβ. Bruce, I.A.F., An Historical Commentary on the ‘Hellenica Oxyrhynchia’ (Cambridge 1967), σελ. 1-27.] όλο και περισσότεροι μελετητές προτιμούν τις εκδοχές του Διοδώρου από αυτές του Ξενοφώντα για τις ναυμαχίες στην Ιωνία (Νότιο, Κύζικος, Μυτιλήνη, Αιγός Ποταμοί).
Έτσι υποστηρίζουν ότι ο Φιλοκλής επανέλαβε το 405 π.Χ. το λάθος του Αντιόχου στη ναυμαχία στο Νότιο, το 408 π.Χ., και πως οι υπόλοιποι στρατηγοί δεν κινήθηκαν, με εξαίρεση τον Κόνωνα και ορισμένους τριήραρχους, επειδή είχαν δωροδοκηθεί από το Λυσίμαχο με τη μεσολάβηση του Αλκιβιάδη.

Δυστυχώς οι αναφορές άλλων αρχαίων συγγραφέων πολύ λίγα πράγματα μπορούν να προσθέσουν στο πρόβλημα.

• Είναι αλήθεια ότι ο Ξενοφώντας υπαινίσσεται κάποια προδοσία, υπόνοια που επαναλαμβάνει και ο Πλούταρχος, όχι όμως και ο Διόδωρος, ο οποίος μας παραδίδει την άλλη εκδοχή. Ο ρήτορας Λυσίας, από την άλλη, ο οποίος συμμετείχε στη μάχη, αναφέρει ότι ο Αλκιβιάδης και ο Αδείμαντος «προσπάθησαν να παραδώσουν τα πλοία στο Λύσανδρο», χωρίς να είναι εξακριβωμένο εάν αναφέρεται στην προσπάθεια του πρώτου να αφήσουν τη θέση τους και να γυρίσουν στη Σηστό ή σε δωροδοκία. 

Το βέβαιο είναι ότι την εποχή που γράφει ο Παυσανίας (στην τελευταία εικοσιπενταετία του 2ου αι. μ.Χ.) οι Αθηναίοι ισχυρίζονταν ότι ο Τυδέας, ο Αδείμαντος και άλλοι στρατηγοί είχαν δωροδοκηθεί,12 ωστόσο ουδείς μπορεί να αποκλείσει την περίπτωση να αποτελεί ο ισχυρισμός αυτός μια επινόηση των Αθηναίων που ήθελαν να αποδείξουν ότι έχασαν τον πόλεμο με ανέντιμο τρόπο.

Εάν υπήρχαν στοιχεία για κάτι τέτοιο ο Λυσίας, ο οποίος μετά την πτώση των τριάκοντα τυράννων στην Αθήνα καταφέρεται ονομαστικά εναντίον πολλών Αθηναίων που προσέφεραν κακές υπηρεσίες την πατρίδα τους κατά τη διάρκεια του πολέμου, και αναφέρεται συχνά στην ήττα αυτή στους δικανικούς του λόγους, θα διατύπωνε σαφείς κατηγορίες και δεν θα έμενε στο αόριστο «προσπάθησαν» για δύο όλα κι όλα πρόσωπα, εκ των οποίων μόνο ο ένας ήταν στρατηγός τότε.
Εξάλλου ο ίδιος σε άλλο σημείο αναφέρει «ότι τα πλοία χάθηκαν, είτε λόγω της κακίας του επικεφαλής είτε λόγω θεϊκού σχεδίου»,13κάτι που δείχνει ότι ούτε οι ίδιοι οι Αθηναίοι είχαν καταλήξει λίγα χρόνια μετά τη μάχη στα ακριβή αίτια της ήττας.
Εξάλλου εάν δεχτούμε ότι η εκδοχή του Ξενοφώντα είναι ακριβής, γιατί ο Λύσανδρος άφησε ζωντανό μόνο τον Αδείμαντο, την στιγμή που και άλλοι στρατηγοί είχαν δωροδοκηθεί σύμφωνα με την εκδοχή του Παυσανία;14

Εάν δεχτούμε από την άλλη την εκδοχή του Διοδώρου, ότι μόνο το Φιλοκλή εκτέλεσε, γιατί οι υπόλοιποι όταν γύρισαν στην Αθήνα δεν πέρασαν από δίκη μετά την πτώση των τριάκοντα τυράννων;

• Εκείνο που μπορεί να πει κανείς με ασφάλεια είναι ότι οι Αθηναίοι αδράνησαν και μεγάλο ρόλο σ’ αυτό έπαιξαν το χαμηλό ηθικό των ανδρών τους,15 η παρελκυστική τακτική του Λυσάνδρου και η ταχύτατη επίθεσή του. 
• Κωπηλατώντας με όλη τους τη δύναμη οι Σπαρτιάτες έφτασαν σε 10 έως 22 λεπτά στην απέναντι ακτή και εμβόλισαν τα αθηναϊκά καράβια. Ο χρόνος ήταν ελάχιστος για να τεθούν σε θέση μάχης τα αθηναϊκά πλοία, των οποίων τα πληρώματα είχαν διασκορπιστεί εδώ κι εκεί.16

Δε χρειαζόταν λοιπόν κανείς προδότης για να ηττηθούν οι Aθηναίοι, έφτανε η ανικανότητα των στρατηγών τους και η λιγοψυχιά τους.17 

Ο Κόνωνας και ορισμένοι τριήραρχοι, ανάμεσά τους ο Λυσίας και κάποιος Ερυξίμαχος,18 κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τα πληρώματά τους και δίνοντας σκληρή μάχη να διαφύγουν. Έτσι από τα 180 πλοία σώθηκαν τα οκτώ πλοία που κατέφυγαν με τον Κόνωνα στην Κύπρο και τα δώδεκα που έφτασαν μαζί με την Πάραλο στον Πειραιά.19 

Όσο για τον ελιγμό του Φιλοκλή, αυτός πιθανόν να είναι επινόηση του Διοδώρου που επαναλαμβάνει την περιγραφή του στη ναυμαχία στο Νότιο, αφού είναι μάλλον παράλογο οι Αθηναίοι να επανέλαβαν το ίδιο λάθος τρία χρόνια μετά.

Ο ΛΥΣΑΝΔΡΟΣ

Ποια όμως ήταν η τύχη των πληρωμάτων των αθηναϊκών πλοίων; Φαίνεται μάλλον απίθανο ένας στρατός που επιδόθηκε στη λεηλασία του στρατοπέδου να κατάφερε να αιχμαλωτίσει μέσα στις λίγες ώρες που απέμειναν μέχρι να σκοτεινιάσει όλους αυτούς που είχαν διασκορπιστεί στη Χερρόνησο για να τους μεταφέρει στη Λάμψακο, όπου, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, ο Λύσανδρος εκτέλεσε τους Αθηναίους.

•  Σίγουρα έπιασε αρκετούς, αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι εκτέλεσε κάποιους. Αλλά ακόμη κι αν το έπραξε είναι πολύ αμφίβολο ο αριθμός τους να έφτασε τους 3.000 που αναφέρει ο Πλούταρχος και αυξάνει σε 4.000 ο Παυσανίας, προσθέτοντας μάλιστα ότι τους άφησε άταφους, ενέργεια τελείως αδικαιολόγητη για αιχμαλώτους πολέμου,20 την οποία πολύ δύσκολα θα ανέχονταν οι κάτοικοι της Λαμψάκου μέσα στη ζέστη των πρώτων ημερών του Σεπτεμβρίου.

 Εξάλλου, το χωρίο του Λυσία, ο οποίος πήρε μέρος στη μάχη, «εάν κάποιος αυτούς που πέθαναν λυπάται ή ντρέπεται γι’ αυτούς που υποδούλωσαν οι εχθροί…» δεν αφήνει περιθώρια για εκτελέσεις.21
Γενικά, είναι προτιμότερο να αναζητήσουμε πίσω από αυτούς τους αριθμούς τις υπερβολές των Αθηναίων που ήθελαν έξι αιώνες μετά την ήττα τους να καταδείξουν την ποταπότητα των Λακεδαιμονίων, παρά να τους χρησιμοποιήσουμε ως πραγματικά στοιχεία.

Το πιθανότερο είναι ότι οι περισσότεροι κατέφυγαν στη Σηστό, όπως αναφέρει ο Διόδωρος, ή στα αθηναϊκά φρούρια της περιοχής, τους συνέλαβε ο Λύσανδρος, όταν κυρίευσε την περιοχή, και τους έστειλε πίσω στην πολιορκούμενη Αθήνα, ώστε να τελειώσουν πιο γρήγορα τα τρόφιμα στην πόλη.22

• Όσο για τα πλοία του τελευταίου μεγάλου στόλου που κατασκεύασε η Αθήνα, μάλλον καταστράφηκαν τα περισσότερα από το Λύσανδρο,23 ο οποίος δεν είχε τη δυνατότητα να τα επανδρώσει, αλλά ούτε είχαν πλέον αξία, αφού η έκβαση του Πελοποννησιακού πολέμου είχε ουσιαστικά κριθεί. Από το περίφημο αθηναϊκό ναυτικό δεν είχε πλέον απομείνει παρά μόνο η φήμη του.

Τέλος, ένα πολύ μεγάλο χρηματικό ποσό (1.500 ασημένια τάλαντα κατά το Διόδωρο) αποκόμισαν οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοί τους, προερχόμενο από το ταμείο του εχθρικού στόλου και την εκποίηση άλλων λαφύρων. Από την δεκάτη αυτών των χρημάτων προφανώς στήθηκαν τα αναθήματα και των μεν και των δε στους Δελφούς.24 Ανδριάντες του Λυσάνδρου αφιέρωσαν επίσης μετά τη νίκη οι Εφέσιοι στο ιερό της Αρτέμιδος και οι Σάμιοι στην Ολυμπία.25

Συνέπειες

Η ήττα αυτή οδήγησε στην άνευ όρων παράδοση της Αθήνας και λίγους μήνες μετά στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου που σήμανε το τέλος της αθηναϊκής ηγεμονίας και την αρχή της ηγεμονίας της Σπάρτης.

Οι νικητές θα διακηρύξουν την αυτονομία των ελληνικών πόλεων της Μικράς Ασίας, η επιβουλή της όμως από τους Πέρσες σατράπες θα αναγκάσει τους Σπαρτιάτες να εγκαταστήσουν φρουρές στις πόλεις και να κηρύξουν τον πόλεμο εναντίον τους.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΤΙ ΑΝΑΦΕΡΕΙ Ο ΔΙΟΔΩΡΟΣ 

Παραπομπές

1 Ο Κύρος τού προσέφερε εκείνο το χρόνο τις προσόδους της επικράτειάς του. Ο Λύσανδρος τον έπεισε, επίσης να δώσει τέσσερις οβολούς σε κάθε άντρα την ημέρα, έναν περισσότερο από ότι έδιναν οι Αθηναίοι, με αποτέλεσμα πολλοί μισθοφόροι να περάσουν στην πλευρά των Σπαρτιατών.

2 Πήραν ξυλεία και άλλα υλικά από τον Αρχέλαο, βασιλιά της Μακεδονίας, ενώ έλειωσαν τις χρυσές Νίκες (αφιερώματα στο ναό της Νίκης στην Ακρόπολη των Αθηνών).

3 Ο Μένανδρος είχε αποτύχει οικτρά σε δύο περιπτώσεις στη Σικελία. Kirchner, J., Prosopographia Attica (Berolini 1901-1903), αρ. 9857 (Μένανδρος), βλ. ακόμη αρ. 202 (Αδείμαντο), 8312 (Κηφισόδοτος), 13884 (Τυδεύς) και 14517 (Φιλοκλής). Βλ επίσης το χρησμό της Πυθίας που κατά το 2ο αι. μ.Χ. επικαλούνταν οι Αθηναίοι ως απόδειξη της προδοσίας των στρατηγών τους κατά τη μάχη στους Αιγός Ποταμούς:

«Και τότε ο Δίας ο πανίσχυρος που από ψηλά βροντάει

θα ρίξει στους Αθηναίους συμφορές βαρυστέναχτες,

μάχη και σκληρό αγώνα στα πολεμικά πλοία

που θα χάνονται με μέσα δολερά, εξαιτίας της φαυλότητας των αρχηγών»

Παυσ. 10.9.11, Παπαχατζής, Ν. (μτφρ.), Παυσανίου Ελλάδος περιήγησις 5, Βοιωτικά-Φωκικά (Αθήνα 1981).

4Έχει υποστηριχθεί ότι οι Αιγός Ποταμοί ήταν αρχαϊκός οικισμός (κώμη) που απέκτησε υπόσταση πόλης κατά τον ύστερο 4ο αι. π.Χ., βλ. Kahrstedt, U., Beiträge zur Geschichte der Thrakischen Chersones (Baden-Baden 1954), σελ. 20 σημ. 47 και σελ. 35, 38, χωρίς ωστόσο να αναφέρεται κάτι τέτοιο από τους σύγχρονους προς τα γεγονότα αρχαίους συγγραφείς. Μόνο ο Στράβωνας (7.55) αναφέρεται σε κατεστραμμένη κατά την εποχή του πολίχνη (μικρή πόλη).

5Η ακτή απέχει από την απέναντι ακτή γύρω στα 4 χλμ. αντί των 15 σταδίων=2,7 χλμ. που δίνει ο Ξενοφώντας, ωστόσο οι αποκλίσεις στις θαλάσσιες αποστάσεις που δίνουν οι αρχαίοι συγγραφείς δεν είναι κάτι το ασυνήθιστο. Εξάλλου καμία θέση στην ακτή απέναντι από τη Λάμψακο βρίσκεται σε απόσταση ίση με αυτή του Ξενοφώντα.

6Του είχε αφαιρεθεί η αρχιστρατηγία μετά την ήττα στο Νότιο (408 π.Χ.), ενώ είχε κατηγορηθεί επίσης για απόπειρα επιβολής ολιγαρχίας και φιλολακωνισμό.

7Για παράδειγμα ο πατέρας του Τυδέα, ο στρατηγός Λάμαχος, σκοτώθηκε στη Σικελική εκστρατεία, οπότε ο γιος του ήταν φυσικό να διάκειται εχθρικά προς τον Αλκιβιάδη που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην αθηναϊκή πανωλεθρία του 413 π.Χ. Ο Φιλοκλής από την άλλη ανήκε στους δημοκρατικούς και ασφαλώς θα είχε συναναστραφεί ορισμένους από τους ορκισμένους εχθρούς του Αλκιβιάδη.

8Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (13.105.3-4) αναφέρει ότι ο Αλκιβιάδης υποσχέθηκε να αντιμετωπίσει τους Σπαρτιάτες με το στρατό που του προσέφεραν οι ηγεμόνες των Θρακών, Μήδοκος και Σεύθης, εάν οι Αθηναίοι στρατηγοί τού παρέδιδαν την ηγεσία του στρατεύματος, πληροφορία που αναφέρει και ο σύγχρονός του Cornelius Nepos (Alc. 8), όχι όμως και ο Πλούταρχος ούτε ο σύγχρονος προς τα γεγονότα Ξενοφώντας.

9Τα νέα έφτασαν στη Σπάρτη μετά από τρείς ημέρες μέσω του ληστή Θεόπομπου από τη Μίλητο, τον οποίο είχε στείλει ο Λύσανδρος.

10Πολύαιν. 31.1 και 45.2.

11Η αλλαγή αυτή οφείλεται στην υποστήριξη από ιστορικούς  μελετητές ότι πηγή του Διοδώρου για τα γεγονότα του τέλους του 5ου και των αρχών του 4ου αι. π.Χ. είναι ο άγνωστος ιστορικός του οποίου το κείμενο βρέθηκε στους παπύρους της Οξυρύγχου στην Αίγυπτο το 1908 και το 1934 και γι’ αυτό ονομάστηκαν «Ελληνικά Οξυρύγχια). Αυτός ο άγνωστος ιστορικός φαίνεται ότι βασίστηκε σε αθηναϊκές πηγές, ενώ ο Ξενοφώντας περισσότερο σε λακωνικές. Πρβ. Bruce, I.A.F., An Historical Commentary on the ‘Hellenica Oxyrhynchia’ (Cambridge 1967), σελ. 1-27.

12Παυσ. 4.17.3 και 10.9.11.

13Λυσ. 2.58.

14Εκτός από το χρησμό της Πυθίας, που αναφέρθηκε νωρίτερα (βλ. υποσημ. 3), ο Παυσανίας αναφέρει έναν ακόμη, του μυθικού ποιητή και χρησμολόγου Μουσαίου, τον οποίο επικαλούνταν οι Αθηναίοι το 2ο αι. μ.Χ. «Άγρια καταιγίδα χτυπάει τους Αθηναίους / για την ποταπότητα των ηγεμόνων τους. Θα είναι όμως κάποια παρηγοριά / για την ήττα: δε θα ξεφύγουν την πόλη, αλλά θα τιμωρηθούν», Παυσ. 10.9.11, Παπαχατζής, Ν. (μτφρ.), Παυσανίου Ελλάδος περιήγησις 5: Βοιωτικά-Φωκικά (Αθήνα 1981).

15Δεν είναι άσχετο το γεγονός ότι ο στόλος επανδρώθηκε σε μεγάλο τμήμα από μετοίκους και απελεύθερους στους οποίους έδωσαν την πολιτεία των Πλαταιών.

16Πλέοντας με ταχύτητα 13.4 (21,3 χλμ.)-17 κόμβων (27 χλμ.) την ώρα, σύμφωνα με τους πιο αισιόδοξους υπολογισμούς, ή με 5,5 (8,74 χλμ.) και κατά διαστήματα με 8 κόμβους (12,7 χλμ.) την ώρα, σύμφωνα με τους πιο μετριοπαθείς.

17Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση του Ερατοσθένη, ενός από τους τριάκοντα  τυράννους, τον οποίον ο Λυσίας δεν κατηγορεί για προδοσία, αλλά διότιί εγκατέλειψε το πλοίο του και διέφυγε από το πεδίο της μάχης με τον Ιατροκλή, Λυσ. 19.16. Σε ολιγωρία των Αθηναίων αναφέρεται ο Cornelius Nepos Lys. 1. Προσθέτει δε ότι ο Κόνωνας απουσίαζε εκείνη τη στιγμή, κάτι που δεν παραδίδεται από άλλη πηγή, Corn. Nep. Con. 1, 2-3,

18Λυσίας στο Ryland Papyri 3, αρ. 489, σειρ. 100-104.

19Λυσ. 21.9-11.

20Λυσ. … Πλούτ., Αλκ. 37.3 και Λύσ. 13.1• Παυσ. 9.32.9.

21Λυσ. 14.39. Ο Wylie, G., “What really happened at Aegospotami?”, AC 55 (1986), σελ. 138, επικαλείται το θάνατο του Κριτοδήμου από τον αττικό δήμο της Αλωπεκής (Λυσ. 19.16-17), ωστόσο η μετάφραση του Lamb, W.R.M., (επιμ)., στο Lysias (έκδοση Loeb, London-New York 1930) που χρησιμοποιεί «αφού έγινε η ναυμαχία» δεν είναι ασφαλής. Το «ότε» στο χωρίο του Λυσία δεν μεταφράζεται αναγκαστικά με το «αφού», αλλά μπορεί να έχει κάλλιστα την έννοια του «όταν», «κατά τη διάρκεια».

22Διόδ. Σ. 13.106.7-8, πρβ. και Ξεν. 2.2.2.

23Πρβ. και Λυσ. 2.58 και 13.5.

24Παυσ. 10.9.7-10. Ανάμεσα στα αγάλματα των συμμάχων ήταν και του Θεόδαμου από την Κνίδο καθώς και του Κιμμέριου από την Έφεσο, έργα του γλύπτη Τισάνδρου.

25Παυσ. 6.3.14-16.

Ο ΧΩΡΟΣ ΤΩΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ TOΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ 411-404 π.Χ. ΕΛΛΗΣΠΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΠΟΝΤΙΣ

ΔΙΟΔΩΡΟΥ ΣΙΚΕΛΙΩΤΗ 13. 105 -107

105. Όταν οι στρατηγοί των Αθηναίων έμαθαν ότι οι Λακεδαιμόνιοι πολιορκούν με το σύνολο των δυνάμεων τους τη Λάμψακο, συγκέντρωσαν από παντού τριήρεις και κινήθηκαν εσπευσμένα εναντίον τους με εκατόν ογδό­ντα πλοία. Βρίσκοντας την πόλη να έχει ήδη αλωθεί, άρα­ξαν προσωρινά τα πλοία στους Αιγός ποταμούς και στη συνέχεια ανοίγονταν καθημερινά στο πέλαγος και προκα­λούσαν τους αντιπάλους σε ναυμαχία.

 Επειδή οι Πελοποννήσιοι δεν απαντούσαν στις προκλήσεις, οι Αθηναίοι δεν ήξεραν πώς να χειριστούν την κατάσταση, καθώς δεν μπο­ρούσαν να συντηρήσουν άλλο εκεί τις δυνάμεις τους. Τότε, έφτασε ο Αλκιβιάδης και τους είπε ότι ο Μήδοκος και ο Σεύθης, οι βασιλιάδες των Θρακών, ήταν φίλοι του κι είχαν συμφωνήσει να του δώσουν μεγάλη στρατιωτική δύναμη, αν σκόπευε να πολεμήσει μέχρι τέλους τους Λα­κεδαιμονίους· γι' αυτό τους ζητούσε να λάβει μέρος στη διοίκηση των δυνάμεων και τους υποσχέθηκε ένα από τα δύο, ή να αναγκάσει τους εχθρούς να ναυμαχήσουν ή να τους πολεμήσει στην ξηρά με τους Θράκες.
Αυτά τα έκανε ο Αλκιβιάδης επιθυμώντας να κατορθώσει ο ίδιος κάτι μεγάλο για την πατρίδα του και με τις ευεργεσίες του να κερδίσει την εύνοια του δήμου, όπως παλιά.
Οι στρατηγοί των Αθηναίων, όμως, θεωρώντας ότι σε περίπτωση απο­τυχίας θα επωμίζονταν αυτοί το βάρος, ενώ σε περίπτωση επιτυχίας τα επιτεύγματα θα τα απέδιδαν όλοι στον Αλκι­βιάδη, τον διέταξαν να φύγει γρήγορα και να μην ξαναπλη­σιάσει στο στρατόπεδο.

106. Καθώς οι αντίπαλοι δεν έλεγαν να ναυμαχήσουν, ενώ παράλληλα είχε πέσει σιτοδεία στο στρατόπεδο, ο Φιλοκλής, που ήταν διοικητής εκείνη την ημέρα, πρόστα­ξε τους άλλους τριηράρχους να επανδρώσουν τις τριήρεις και να τον ακολουθήσουν, ενώ αυτός έχοντας έτοιμα τριά­ντα πλοία απέπλευσε αμέσως. Μαθαίνοντας το ο Λύσαν­δρος από κάποιους αυτόμολους, ανοίχτηκε με όλα του τα πλοία, ανέκοψε τον Φιλοκλή και τον ανάγκασε να επιστρέ­ψει στα υπόλοιπα πλοία.
Καθώς οι τριήρεις των Αθηναίων δεν είχαν ακόμη επανδρωθεί, η απροσδόκητη εμφάνιση των εχθρών προκάλεσε γενική σύγχυση. Συνειδητοποιώντας ο Λύσανδρος την ταραχή των αντιπάλων, αποβίβασε αμέσως τον Ετεόνικο με τα τμήματα που ήταν εξασκημένα σε πεζομαχίες. Εκείνος εκμεταλλεύτηκε τάχιστα την ευκαι­ρία και κατέλαβε ένα μέρος του στρατοπέδου, ενώ ο ίδιος ο Λύσανδρος, με όλες τις τριήρεις αρματωμένες, επιτέθηκε και με σιδερένιες άρπαγες αποσπούσε τα προσορμισμένα πλοία.
Οι Αθηναίοι πανικόβλητοι από τον απροσδόκητο αιφνιδιασμό, καθώς ούτε ν' ανοιχτούν με τα πλοία στη θάλασσα μπορούσαν ούτε να δώσουν μάχη στην ξηρά, αφού άντεξαν για λίγο, κατατροπώθηκαν κι αμέσως άλλοι αφήνοντας τα πλοία κι άλλοι το στρατόπεδο το έβαλαν στα πόδια προς όποια κατεύθυνση ήλπιζε να σωθεί ο καθένας.

Από τις τριήρεις δέκα μόνο γλίτωσαν, εκ των οποίων μία είχε ο στρατηγός Κόνων που φοβούμενος την οργή του λαού απέκλεισε την επάνοδο του στην Αθήνα και κατέφυ­γε στον Ευαγόρα τον ηγέτη της Κύπρου, που ήταν φίλος του. Από τους στρατιώτες οι περισσότεροι που έφυγαν προς την ξηρά έφτασαν σώοι στη Σηστό.
 Ο Λύσανδρος αφού αιχμαλώτισε τα υπόλοιπα πλοία κι έπιασε ζωντανό τον στρατηγό Φιλοκλή, τον πήγε στη Λάμψακο και τον εκτέλεσε. Μετά απ' αυτά, έστειλε στη Λακεδαίμονα τους αγγελιοφόρους της νίκης με την ταχύτερη τριήρη, αφού στόλισε το πλοίο με τα πολυτελέστερα όπλα και λάφυρα. Βαδίζοντας και κατά των Αθηναίων που κατέφυγαν στη Σηστό, κατέλαβε την πόλη, αλλά άφησε τους Αθηναίους να φύγουν κατόπιν συμφωνίας.
Αμέσως μετά, έπλευσε στη Σάμο με το στράτευμα και την πολιόρκησε, ενώ έστειλε στη Σπάρτη τον Γύλιππο που είχε πολεμήσει με το ναυ­τικό στη Σικελία στο πλευρό των Συρακούσιων, για να μεταφέρει τα λάφυρα και μαζί μ' αυτά χίλια πεντακόσια ασημένια τάλαντα. Τα χρήματα ήταν τοποθετημένα σε σακούλια που είχαν όλα σκυτάλη που έφερε επιγραφή με το πλήθος των χρημάτων στο καθένα, ο Γύλιππος αγνοώντας τη σκυτάλη τα έλυσε κι αφαίρεσε τριακόσια τάλα­ντα.
Όταν μέσω της επιγραφής αποκαλύφθηκε η πράξη του από τους Εφόρους, έφυγε από τη χώρα και καταδι­κάστηκε σε θάνατο. Με παρόμοιο τρόπο είχε τύχει παλαιό­τερα να φύγει και ο πατέρας του Γύλιππου ο Κλέαρχος, διότι θεωρήθηκε ότι είχε χρηματιστεί από τον Περικλή για να μην εισβάλει στην Αττική και καταδικάστηκε σε θάνα­το, έτσι, έφυγε και πήγε στους Θούριους της Ιταλίας όπου έζησε. Αυτοί, λοιπόν, που θεωρούνταν άντρες ικανοί κατά τα άλλα, τέτοια έκαναν και ντροπιάστηκαν για όλη τους τη ζωή.

107. Μόλις έμαθαν οι Αθηναίοι την καταστροφή των δυ­νάμεων τους, εγκατέλειψαν την πολιτική της επικράτησης στη θάλασσα και ρίχτηκαν στην επισκευή των τειχών και στο φράξιμο των λιμανιών, περιμένοντας, όπως ήταν φυσι­κό, ότι θα πολιορκηθούν. Αμέσως, λοιπόν, οι βασιλείς των Λακεδαιμονίων, Άγις και Παυσανίας, εισέβαλαν στην Ατ­τική με μεγάλη στρατιωτική δύναμη και στρατοπέδευσαν έξω από τα τείχη, ενώ ο Λύσανδρος με περισσότερες από διακόσιες τριήρεις κατέπλευσε στον Πειραιά.
Οι Αθηναίοι, μολονότι τους είχαν βρει τόσο μεγάλες συμφορές, άντεχαν και επί αρκετό καιρό κρατούσαν την πόλη με ευκολία. Έτσι, οι Πελοποννήσιοι αποφάσισαν, επειδή η πολιορκία ήταν δύσκολη, να αποσύρουν τις δυνάμεις τους από την Ατ­τική και να βάλουν τα πλοία να περιπολούν από μακριά, ώστε να μην μεταφέρονται τρόφιμα στην Αθήνα.
Μόλις έγινε αυτό, οι Αθηναίοι βρέθηκαν σε φοβερή έλλειψη των πάντων αλλά κυρίως τροφίμων, γιατί αυτά έρχονταν πάντα διά θαλάσσης. Κάθε μέρα που περνούσε το κακό χειροτέ­ρευε και η πόλη γέμισε νεκρούς.
Έτσι, οι υπόλοιποι έστει­λαν πρέσβεις στους Λακεδαιμονίους και συνθηκολόγησαν, με τους όρους να γκρεμίσουν τα μακρά τείχη και τα τείχη του Πειραιά, να μη διατηρούν πάνω από δέκα πολεμικά πλοία, να αποσυρθούν από όλες τις πόλεις και να ακολου­θούν τους Λακεδαιμονίους στις πολιτικές και στρατιωτικές επιλογές τους.
Ο Πελοποννησιακός, λοιπόν, πόλεμος, που ήταν ο πιο μακρόχρονος απ' όσους ξέραμε, μ' αυτό τον τρόπο τελείωσε, αφού διήρκεσε είκοσι επτά χρόνια.

ΛΥΣΑΝΔΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ Guillaume Rouille(1518  1589)

Ο Σπαρτιάτης ναύαρχος. Εμπνευστής της συντριπτικής τελικής ήττας των Αθηνών στους Αιγός ποταμούς .Ανέλαβε το σπαρτιατικό στόλο γύρω στο 408 π.χ ως ναύαρχος και κατάφερε προσεγγίζοντας τους Πέρσες να τον ανασυγκροτήσει.

Το 407 π.χ εξήλθε νικητής στη ναυμαχία του Νοτίου. Αφού μεσολάβησε η ήττα του σπαρτιατικού στόλου στις Αργινούσες το 406 π.χ με ναύαρχο-όχι τον ίδιο- αλλά τον Καλλικρατίδα , οι Σπαρτιάτες “εξαναγκάστηκαν” να του αναθέσουν εκ νέου τη ναυαρχία ,αυτή τη φορά με την ιδιότητα του αποστολέα¹ Το σπαρτιατικό πολίτευμα δεν επέτρεπε τον επαναδιορισμό του ιδίου προσώπου ως ναυάρχου. Ο ναύαρχος , επειδή βρισκόταν μακριά ,συνήθως από τη Σπάρτη δεν ελεγχόταν λεπτομερώς και μπορούσε να “παίζει” σε πολιτικά παιχνίδια , όπως ο Λύσανδρος που κατάφερε να’ ναι ο πρωταγωνιστής της παράδοσης των Αθηνών , στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου.και με ναύαρχο τον Άρακο. Με ταχύτατες ενέργειες ανασυγκρότησε το στόλο –με τη βοήθεια εκ νέου των Περσών- και κατάφερε το τελικό πλήγμα στους Αθηναίους , στους Αιγός ποταμούς .Όλοι θαύμασαν τις ικανότητές του και τον τίμησαν – όχι στη Σπάρτη – σαν ημίθεο.5. Ο ανδριάς του τοποθετείται εις τα ιερά των Δελφών ,της Ολυμπίας,της Εφέσσου. Η Σάμος του ανεγείρει βωμούς και αντικαθιστά την εορτήν της Ήρας με την εορτήν του νέου θεού. G.CLOTZ "Ιστορία της Ελλάδος"εκδ.'ΑΚΡΙΤΑΣ"1955

Οι ατομικές του πρωτοβουλίες ,που γίνονταν πράξη πολιτική, του έδωσαν την ιδέα ν’ αλλάξει έως και το πολίτευμα της πατρίδας του και να γίνει ο ίδιος εκλεγμένος βασιλιάς . Οι ενέργειές του – πώς οδηγούσαν προς τα εκεί- έγιναν αντιληπτές . Σιγά ,σιγά οι δυο βασιλείς της Σπάρτης και οι 5 έφοροι τον παραγκώνισαν .

Το 395 π.χ σκοτώθηκε στη Βοιωτία σε μάχη , όπου είχε σταλεί ως αρχιστράτηγος σπαρτιατικού σώματος για να πολεμήσει τους Βοιωτούς². Σχετική αναφορά στο Λύσανδρο κάνει ο Παυσανίας στα “Λακωνικά” . Θεωρεί άστοχη την ενέργειά του να εμπλακεί σε πόλεμο με τους Βοιωτούς κρίνοντάς την βιαστική , αφού έπρεπε να περιμένει να έλθει και ο βασιλιάς Παυσανίας. Τον κατηγορεί ακόμη ότι Δε σεβάστηκε τον όρκο για την προστασία κάθε ελληνικής πόλης που συμμετείχε στα “Περσικά” και ότι με δική του ιδέα και του βασιλιά Άγιδος ξεριζώθηκε η Αθήνα .(βλ. σελ 49, 67 αντίστοιχου βιβλίου , εκδ. Κάκτος ).

 Ο Λύσανδρος χαρακτηρίζεται ως στρατιωτική ιδιοφυΐα με πολιτικές βλέψεις ,που δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει . Η λύση του-των 30 τυράννων στην Αθήνα – γρήγορα αποκηρύχτηκε- μέσω του βασιλιά Παυσανία – από τη Σπάρτη . 

Το σχέδιό του για μια αυστηρή και ελεγχόμενη από τον ίδιο σπαρτιατική αυτοκρατορία αντί της αθηναϊκής συνάντησε τους ενδοιασμούς πολλών πολιτειακών παραγόντων της Σπάρτης.^3,43. Antony Andrews , “Αρχαία Ελληνική Κοινωνία” σελ. 110 Εκδ. Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας. 4.<<Μετά την πτώσιν των Αθηνών,ο επιδέξιος και φιλόδοξος Λύσανδρος επέτυχε την εκ μέρους των συμπολιτών του αποδοχήν του σχεδίου το οποίον είχε πάντοτε,δηλ. να τοποθετήση την Σπάρτην επί κεφαλής των ελληνικών κρατών,επιφυλασσόμενος να μείνει ίδιος επί κεφαλής της Σπάρτης.Δεν αγνοεί όμως ότι αύτη δεν είναι καθόλου παρασκευασμένη δια να παίξη τον ρόλον τον οποίον της προορίζει.Η Σπάρτη κλείνει πάντοτε το ιδεώδες της εις τα όρια ενός στενού εγωισμού.Της ελλείπουν διαρκώς τα όργανα τα οποία είναι απαραίτητα δια την επιτυχίαν μεγάλων επιχειρήσεων.Δεν έχει αρκετούς ανθρώπους, μία κυβέρνησις σπαρασσόμενη από τον ανταγωνισμόν των εφόρων και των βασιλέων. Η κοινωνική διχόνοια είναι μόνιμος, οι όμοιοι,πλήρεις υπεροψίας, οι κατώτεροι αγανακτισμένοι ,οι περίοικοι αποκτώντες συνείδησιν του αριθμού των και της σημασίας των ,οι είλωτες αναζητούντες την ευκαιρίαν ν'αποτινάξουν τον ζυγόν.>>G.CLOTZ "Ιστορία της Ελλάδος"εκδ.'ΑΚΡΙΤΑΣ"1955

ΚΟΝΩΝ ΑΠΟ ΤΟΝ Guillaume Rouille(1518  1589)

Ο Αθηναίος Κόνων, γιος του Τιμόθεου,1 γεννήθηκε περί το 445 π.Χ. και καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια.2 Για τη ζωή του πριν από την ενηλικίωσή του δεν υπάρχουν στοιχεία. Η πληροφορία ότι σύζυγός του ήταν μια εταίρα από τη Θράκη3 δε θεωρείται βάσιμη. Πάντως απέκτησε ένα γιο, τον Τιμόθεο.4

Από το 414 έως το 407 π.Χ. συμμετείχε σε ναυτικές κυρίως επιχειρήσεις μικρής σημασίας.5 Την άνοιξη του επόμενου χρόνου ανέλαβε στη Σάμο την αρχηγία του στόλου μετά την απομάκρυνση του Αλκιβιάδη.6 Ηττήθηκε από τους Λακεδαιμονίους στη ναυμαχία της Μυτιλήνης και εγκλωβίστηκε εκεί, αλλά κατόρθωσε να ειδοποιήσει την Αθήνα.7

• Με τη νίκη του νέου αθηναϊκού στόλου στις Αργινούσες τον Αύγουστο του 406 π.Χ. τερματίστηκε ο αποκλεισμός του και έδρασε πάλι ως ανώτατος διοικητής στην περιοχή του ανατολικού Αιγαίου.8 Το 405 π.Χ. ο Κόνων ήταν συναρχηγός του στόλου στον Ελλήσποντο.

 Μετά την πανωλεθρία στους Αιγός Ποταμούς, το Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, διέφυγε με οχτώ πλοία στην Κύπρο και πέρασε τα επόμενα χρόνια στην αυλή του βασιλιά Ευαγόρα.9

Μετά τη νίκη στον Πελοποννησιακό πόλεμο η Σπάρτη και οι σύμμαχοί της μάχονταν με την Περσία για τις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας. Το 398 π.Χ. ο Κόνων προσέγγισε τους Πέρσες μέσω του υποτελούς τους Ευαγόρα και του Κτησία, γιατρού του βασιλιά Αρταξέρξη.

• Υποστηριζόμενος και από το σατράπη Φαρνάβαζο πρότεινε την ανάληψη ναυτικής δράσης για την αντιμετώπιση της σπαρτιατικής απειλής και διορίστηκε ναύαρχος του υπό κατασκευή ισχυρού περσικού στόλου.10 

Η πρώτη μεγάλη επιτυχία ήρθε το καλοκαίρι/φθινόπωρο του 396 π.Χ., όταν ο Κόνων ώθησε τους Ροδίους, συμμάχους της Σπάρτης έως τότε, να αλλάξουν στρατόπεδο.11 Στα τέλη του 395 π.Χ. συναντήθηκε προσωπικά με τον Αρταξέρξη και εξασφάλισε την ανανέωση της εμπιστοσύνης του βασιλιά μαζί με άφθονη χρηματοδότηση,12 ενώ στην Ελλάδα είχε ξεσπάσει ο Κορινθιακός πόλεμος.

• Στις αρχές Αυγούστου του 394 π.Χ. ο Κόνων με συνδιοικητή το Φαρνάβαζο συνέτριψε το σπαρτιατικό στόλο στην Κνίδο, κερδίζοντας οριστικά την κυριαρχία στη θάλασσα.13 Ακολούθως απέσπασαν από τη σπαρτιατική ηγεμονία πολλές πόλεις της Μικράς Ασίας και του ανατολικού Αιγαίου υποσχόμενοι ότι θα μείνουν αυτόνομες και αφρούρητες.14 

Ο Κόνων χαιρετίστηκε ως ελευθερωτής από κατοίκους της περιοχής. Στην Έφεσο στήθηκε άγαλμά του,15 ενώ οι Ερυθρές εξέδωσαν ψήφισμα προς τιμήν του.16

Μετά τον ανεπιτυχή αποκλεισμό της Αβύδου και της Σηστού ο Κόνων με το Φαρνάβαζο έφυγαν για τα νησιά του κεντρικού Αιγαίου και την ηπειρωτική Ελλάδα την άνοιξη του 393 π.Χ.17
Η δράση τους εκεί ήταν πολύ αποτελεσματική και στην Κόρινθο ο Κόνων έπεισε το σατράπη να του αφήσει το στόλο και χρήματα για την ανοικοδόμηση των Μακρών Τειχών της Αθήνας.18 Στη συνέχεια κατέπλευσε στον Πειραιά και προχώρησε στην ανοικοδόμηση μέσα σε γενικό ενθουσιασμό.19
 Η προσπάθειά του για σύναψη συμμαχίας και με τον τύραννο Διονύσιο των Συρακουσών δεν τελεσφόρησε, αλλά απέτρεψε την αποστολή ναυτικών ενισχύσεων στη Σπάρτη.20
Οι Αθηναίοι τίμησαν τον Κόνωνα με ατέλεια και ανδριάντα στην Ακρόπολη και την Αγορά.21

Το καλοκαίρι του 392 π.Χ. πήγε στις Σάρδεις για διαβουλεύσεις σχετικά με ένα σχέδιο ειρήνευσης που είχε υποβάλει στο σατράπη Τιρίβαζο ο Σπαρτιάτης απεσταλμένος Ανταλκίδας. Όμως ο Τιρίβαζος είχε πειστεί ότι η δραστηριότητά του δεν ήταν πλέον προς όφελος της Περσίας, αλλά μόνο της Αθήνας, και τον φυλάκισε.22 Κατά μια εκδοχή εκτελέστηκε, αλλά το πιθανότερο είναι ότι δραπέτευσε23 και σύντομα πέθανε στην Κύπρο από ασθένεια.24 Τάφηκε στο Δημόσιο Σήμα της Αθήνας.25

Στον Κόνωνα αποδόθηκαν εξαιρετικές τιμές από τους συμπολίτες και τους συμμάχους του. Στην αρχαία γραμματεία παρουσιάζεται ως επί τω πλείστον φιλόπατρις και ικανός ηγέτης που έθεσε τις βάσεις για την αναγέννηση της Αθήνας.
Κάποιες φορές βέβαια εκθειάζεται σε υπερβολικό βαθμό.26 Από την άλλη μεριά, ο φιλολάκωνας Ξενοφών εμφανίζει μια τάση μείωσης του Κόνωνος και υποβιβασμού του σε απλό υπηρέτη των περσικών συμφερόντων.27
 Ο Λυσίας παρέχει επίσης δείγματα των πολιτικών και ιδεολογικών του διαφορών με τον Κόνωνα.28
Ως ναύαρχος υπήρξε μάλλον μέτριος σε επίπεδο τακτικής.29 Ωστόσο, η αναμφισβήτητη στρατηγική και πολιτική του οξύνοια του επέτρεψαν να εκμεταλλευτεί, αλλά και να δημιουργήσει καταστάσεις μέσα από τις οποίες κατέστησε πάλι την Αθήνα υπολογίσιμη δύναμη.30

ΑΝΑΦΟΡΕΣ

1. Παυσ. 3.9.2, 8.52.4.

2. Σχετικά με την οικονομική του κατάσταση βλ. ενδεικτικά Ισοκρ., Υπέρ Αριστ. 40-41.

3. Αθήν. 13.577b.

4. Αθήν. 10.419c, 13.577b· Παυσ. 1.3.2, 1.24.3.

5. Θουκ. 7.31· Ξεν., Ελλ. 1.4.10· Διόδ. Σ. 13.48.

6. Ξεν., Ελλ. 1.5.16· Διόδ. Σ. 13.74.1-2.

7. Ξεν., Ελλ. 1.6.15-22· Διόδ. Σ. 13.77-79· Πολύαιν. 1.48.2,4.

8. Ξεν., Ελλ. 1.6.38· Διόδ. Σ. 13.100.6. Όλοι οι άλλοι στρατηγοί είχαν στο μεταξύ κατηγορηθεί γιατί δεν περισυνέλεξαν τους Αθηναίους νεκρούς και ναυαγούς στις Αργινούσες, βλ. Ξεν., Ελλ. 1.7.1· Διόδ. Σ. 13.101.5.

9. Ξεν., Ελλ. 2.1.20-30· Διόδ. Σ. 13.104, 106· Nep., Conon 1.2-3· Ισοκρ., Ευαγ. 52, Προς Φίλιππον 62.

10. Διόδ. Σ. 14.39.1-4· Πλούτ., Αρτξ. 21.1-4· Κτησ., Περσικά 63· Ισοκρ., Ευαγ. 55-56· Nep., Conon 2· Παυσ. 1.3.2, 3.9.2.

11. Διόδ. Σ. 14.79.4-8· Παυσ. 6.7.6.

12. Διόδ. Σ. 14.81.4-6· Nep., Conon 3.4-4.

13. Ξεν., Ελλ. 4.3.10-13· Διόδ. Σ. 14.83.4-7· Παυσ. 1.1.3, 6.3.16· Nep., Conon 4.4-5· Ισοκρ., Ευαγ. 56-57.

14. Ξεν., Ελλ. 4.8.1-3· Διόδ. Σ. 14.84.3-5.

15. Παυσ. 6.3.16.

16. Tod, M.N., Greek historical inscriptions (Oxford 1933), σελ. 108.

17. Ξεν., Ελλ. 4.8.3-7.

18. Ξεν., Ελλ. 4.8.7-10· Διόδ. Σ. 14.84.5.

19. Διόδ. Σ. 14.85.2-4· Παυσ. 1.2.2· Nep., Conon 4.5. Πιθανότατα η ανοικοδόμηση είχε ξεκινήσει νωρίτερα, βλ. Tulpin, C., The failings of Empire (Stuttgart 1993), σελ. 79.

20. Λυσ., Υπέρ Αριστ. 19-20. Όπως φαίνεται, σχεδίαζε έναν άξονα Συρακουσών-Αθήνας-Κύπρου που αποσκοπούσε στην απόλυτη θαλάσσια κυριαρχία.

21. Παυσ. 1.3.2, 1.24.3· Ισοκρ., Ευαγ. 57· Δημοσθ., Προς Λεπτίνην 70.

22. Ξεν., Ελλ. 4.8.12-16· Διόδ. Σ. 14.85.4· Nep., Conon 5.1-3.

23. Nep., Conon 5.3-4. Ίσως και να αφέθηκε ελεύθερος μετά την αποτυχία προσέγγισης Σπάρτης-Περσίας. Είναι πάντως περίεργο γιατί δεν επέστρεψε στην Αθήνα.

24. Λυσ., Υπέρ Αριστ. 39, 41.

25. Παυσ. 1.29.15.

26. Ισοκρ., Πανηγ. 142· Nep., Conon 2.

27. Tulpin, C., The failings of Empire (Stuttgart 1993), σελ. 79-80.

28. Λυσ. 59-60 και 63 όπου αποσιωπάται ο ρόλος του Κόνωνα στην ανοικοδόμηση των Τειχών και το επίτευγμα αποδίδεται στους άντρες που ανέτρεψαν τους Τριάκοντα, δηλαδή στο κίνημα του οποίου ηγετικό στέλεχος ήταν ο Θρασύβουλος. Για την αντιπαλότητα Κόνωνα-Θρασύβουλου βλ. Strauss, B.S., “Thrasybulus and Conon: A rivalry in Athens in the 390s”, AJP 105 (1984), σελ. 37-48.

29. Η δράση του κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο ήταν επουσιώδης έως ανεπιτυχής –χωρίς να έχει την αποκλειστική ευθύνη γι’ αυτό–, ενώ η νίκη στην Κνίδο επιτεύχθηκε εναντίον κατώτερου αριθμητικά στόλου και άπειρου ναυάρχου.

30. Ανάλυση της δεύτερης περιόδου δράσης του σε Seager, R., “Thrasybulus, Conon and Athenian imperialism”, JHS 87 (1967), ιδίως σελ. 95-108· Perlman, S., “Athenian imperial expansion in early fourth century”, CP 63 (1968), ιδίως σελ. 259-263· March, D.A., “Conon and the Great King’s fleet, 396-394”, Historia 46 (1997), σελ. 257-269. Επίσης γενικά CAH V, σελ. 488-495 (A. Andrewes), CAH VI , σελ. 72-76 (S. Hornblower) και σελ. 103-108 (R. Seager). 

      ΔΕΙΤΕ  ΕΠΙΣΗΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕ ΕΠΕΞΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΞΕΝΟΦΩΝΤΑ        ΣΕ ΗΛ. ΒΙΒΛΙΟ ΑΠΟ ΠΑΛΑΙΌΤΕΡΗ ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ

ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ