ΚΟΠΤΙΚΗ, Η ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Αρχαίο κοπτικό κείμενο

Συγχρόνως με την αρχαϊκή ιερογλυφική γραφή του ιερατείου, στο πρώτο μισό της πρώτης χιλιετίας π.Χ. αναπτύχθηκε μια άλλη γραφή στην Αίγυπτο.

Αυτή είχε μια απλή μορφή σε σύγκριση με την πολύπλοκη ιερή συμβολική γραφή.
Ονομάστηκε ‘δημώδης αιγυπτιακή’ , δηλαδή, δημοτική. Απέβαλε πολλά στοιχεία από την ιερογλυφική, απλούστευσε το σχήμα των συμβόλων και καθιερώθηκε σε κείμενα και νόμους που δεν αφορούσαν το ιερατικό κατεστημένο της αρχαίας Αιγύπτου.

Την γραφή αυτή που χρησιμοποίησε περίπου το ένα δέκατο της ιερογλυφικής την αναφέρει, ήδη, από τον πέμπτο αιώνα π.Χ. ο Ηρόδοτος:

«Αἰγύπτιοι ... διφασίοισι δὲ γράμμασι χρέωνται, καὶ τὰ μὲν αὐτῶν ἱρὰ τὰ δὲ δημοτικὰ καλέεται.» (Ηρόδοτος βιβλίο β΄, 36,4)
Από τη δημοτική αυτή γραφή προέρχεται η λεγόμενη κοπτική. Είναι συνέχεια της δημώδους αιγυπτιακής.

Νέοι ερευνητές, για τη γραφή αυτή, υποστηρίζουν πως η δημιουργία της οφείλεται στον εμβολιασμό της από την ελληνική γραφή, της προ των μηδικών πολέμων εποχής. Οφείλεται κυρίως στην επαφή των Αιγυπτίων με τους Έλληνες των ιωνικών πόλεων και των νησιών του Αιγαίου Πελάγους. Έτσι, δόθηκε ώθηση ώστε να απολοποιηθεί η ιερογλυφική και να ενσωματωθούν στη γραφή φωνητικά στοιχεία που βοηθούσαν στην κατανόηση των γραπτών κειμένων.

Με την κατάκτηση της Αιγύπτου από το Μέγα Αλέξανδρο άρχισε η μεγάλη αλλαγή στη γλωσσική μορφή της δημώδους γλώσσας των Αιγυπτίων.
Η δημιουργία του ελληνο-αιγυπτιακού βασιλείου από τον στρατηγό του Αλεξάνδρου, Πτολεμαίο, και η μακρόχρονη δυναστεία των απογόνων του, έπαιξαν κύριο ρόλο στη διαμόρφωση της δημοτικής αιγυπτιακής γραφής.

Η δημώδης αιγυπτιακή γραφή θεωρήθηκε πρωτόγονη σε σχέση με την ελληνική και αναθεωρήθηκε τελείως. Πάρα πολλά γραφικά σύμβολα καταργήθηκαν και καθιερώθηκαν τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου αφού προστέθηκαν άλλα επτά για να εξυπηρετήσουν τις προφορικές ιδιομορφίες της αιγυπτιακής γλώσσας.

Έτσι βλέπουμε πως η κοπτική γλώσσα προέρχεται καθαρά από τη δημώδη αιγυπτιακή.
Ο όρος ‘κοπτική γραφή’ προέρχεται από την ελληνική λέξη «Αιγύπτιοι» όπως ονομάζονταν ο γηγενής πληθυσμός της χώρας του Νείλου. Όταν κατέκτησαν οι Άραβες την χώρα αποβάλλοντας από την αναφερόμενη λέξη την αρχή και το τέλος –χάριν αραβικής συντομίας– αποκάλεσαν τους εντόπιους Γκίπτ, και από την εκλατινισμένη της μορφή προήλθε το «κόπτ», «Copt”, Κόπτες.

πάπυρος με κοπτικό κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης (οι βασιλείς)

Η κοπτική ήταν επίσημη γλώσσα της Αιγύπτου μέχρι τον 11ο αιώνα μ.Χ. οπότε αντικαταστάθηκε από την αραβική.
Σήμερα Κόπτες ονομάζονται οι ορθόδοξοι Αιγύπτιοι χριστιανοί.
Η κοπτική ως γλώσσα εμφανίζεται με πέντε διαλέκτους, που έχουν ονομασία από τον τόπο (πόλη) ομιλίας τους: Σαϊδική, Αχμιμική, Σιουτική, Φαγιουμική ή Βασμουρική και Μποχαϊρική (τα στοιχεία από τον αυστριακό συγγραφέα: Wolf Gang Kosack, “Lehrbuh des Koptischen” Graz, 1974.)

Η αυθεντικότερη ήταν η Σαϊδική με κέντρο την Άνω Αίγυπτο και ιδιαίτερα την περιοχή της Θηβαϊδος.
Έχουν μεταφραστεί σε αυτήν από τα ελληνικά: η Αγία Γραφή, ο Ποιμήν του Ερμά, ο Ιγνάτιος Αντιοχείας, το απόκρυφο ευαγγέλιο του Ιακώβου και το τέταρτο βιβλίο του Έσδρα, τα Ασκητικά του Μ. Αθανασίου, τα δογματικά έργα του Μ. Βασιλείου, Γρηγορίου του Θεολόγου, Κυρίλλου Αλεξανδρείας κ.α.
(Σχετική αναφορά του: Assfalg-Krüger, “Kleines Wörterbuch des Christlichen Oriens”, Wiesbaden 1975)

Στην Αχμιμική διάλεκτο, με κέντρο την πόλη Αχμίμ, μεταφράστηκε η Αγία Γραφή.
Στην Φαγιουμική ή Βασμουρική με κέντρο το Φαγιούμ και το Δέλτα σώζεται απόσπασμα από το απόκρυφο κείμενο της Αποκάλυψης του Μωυσέως καθώς και έργο σχετικό με τα πάθη του Χριστού.
Σημειώνεται πως η βασμουρική ήταν μια υποδιάλεκτος της μποχαϊρικής. Την μιλούσαν, πιθανόν, μόνον Έλληνες, που ζούσαν ανατολικά του Δέλτα. Αυτή χρησιμοποιούσε μόνον το ελληνικό αλφάβητο.
Η μποχαϊρική διάλεκτος εμφανίζεται μετά την αραβική κατάκτηση και είναι η λειτουργική γλώσσα της κοπτικής εκκλησίας μέχρι σήμερα.
Η κοπτική γλώσσα είναι μια σημαντική γλώσσα σήμερα, αν και δεν ομιλείται,γιατί σε αυτή είναι γραμμένα πολλά ελληνικά χειρόγραφα τα οποία ακόμη δεν έχουν δημοσιοποιηθεί.

Το κοπτικό αλφάβητο είναι το ελληνικό με επτά επιπλέον γράμματα

Γιώργος Εχέδωρος 26.9.09