«Το Δαχτυλίδι του Γύγη»

Έλσα Νικολαΐδου

Η Φιλοσοφία στην αρχαιότητα ήταν καθημερινή ενασχόληση για τους αρχαίους Έλληνες. Οι πολίτες της Αθήνας συναντιόντουσαν στην αγορά όπου αντάλασσαν τις απόψεις τους, συζητώντας ζητήματα που ακόμη και σήμερα απασχολούν τη σκέψη μας. Ο Πλάτωνας μέσω των μύθων έθεσε παγκόσμια ερωτήματα για τη φύση του ανθρώπου.

Ένα παράδειγμα συναντάμε στο δεύτερο βιβλίο της Πολιτείας, όπου στον μύθο «Το Δαχτυλίδι του Γύγη»,  τίθεται το μεγαλειώδες ερώτημα: Αν είμαστε αόρατοι και δεν αντιμετωπίζαμε τις συνέπειες των πράξεών μας, θα συμπεριφερόμασταν με τον ίδιο τρόπο; Με άλλα λόγια, είμαστε δίκαιοι και ηθικοί επειδή το έχουμε επιλέξει ή λόγω του φόβου μας για τιμωρία;Ο μύθος έχει ως εξής: Ο Γύγης, ένας βοσκός που δούλευε στον βασιλιά της Λυδίας, έβοσκε το κοπάδι του, όταν ένας σεισμός ράγισε το έδαφος. Σαστισμένος, πλησίασε να δει το ρήγμα που δημιουργήθηκε, ανακαλύπτοντας ένα χάλκινο άλογο, μέσα στο οποίο ήταν ένας νεκρός μεγαλύτερος από άνθρωπο, ο οποίος φορούσε στο χέρι του ένα χρυσό δαχτυλίδι. Ο Γύγης το πήρε, το φόρεσε και επέστρεψε στην παρέα των βοσκών. Καθισμένος με τους άλλους, άρχισε να παίζει με το δαχτυλίδι, γυρνώντας το δέσιμο στην παλάμη του, όταν συνειδητοποίησε ότι αυτό τον έκανε αόρατο και οι άλλοι μιλούσαν σαν να μην ήταν παρών. Στρέφοντάς το πάλι προς τα έξω γινόταν ορατός. Ο μύθος συνεχίζεται με τον Γύγη να πηγαίνει στον βασιλιά, να παίρνει τη γυναίκα του με το μέρος του και να σκοτώνουν τον βασιλιά μαζί.

 Ο Πλάτων μας καλεί να στοχαστούμε τη φύση της δικαιοσύνης. Πολύ περισσότερο όμως, μας δίνει απόλυτη ελευθερία στις πράξεις μας. Δεν πρόκειται να υπάρξει τιμωρία, δεν θα μας δει κανείς ούτε θα μας κρίνει ό,τι και αν αποφασίσουμε να πράξουμε. Αν είχαμε δύο τέτοια δαχτυλίδια, αναρωτιέται ο Πλάτων και δίναμε το ένα σ’ έναν δίκαιο άνθρωπο και το άλλο σ’ έναν άδικο θα συμπεριφέρονταν διαφορετικά;

Όταν ο άνθρωπος νιώσει απόλυτα ελεύθερος θα θέλει να δοκιμάσει τα όριά του, να ξεπεράσει τους περιορισμούς που τίθενται από την κοινωνία. Δεν χρειάζεται να κερδίσει το ΛΟΤTΟ ούτε να περιμένει τα Χριστούγεννα για να πάει ένα ταξίδι. Μπορεί να έχει ό,τι θέλει εδώ και τώρα.

Είναι ενδιαφέρον να θέσουμε το ίδιο ερώτημα στα παιδιά, αφού πρώτα αφηγηθούμε τον μύθο. Ακούγοντάς τον, ήδη αρχίζουν και βρίσκουν την ιδέα δελεαστική. Αν είχες ένα δαχτυλίδι που σε έκανε αόρατο τι θα έκανες; Η πρώτη σκέψη ενός παιδιού θα είναι να ξεσηκώσει το κατάστημα των παιχνιδιών, να μάθει από πριν τα θέματα των διαγωνισμάτων στο σχολείο, να φάει όσα γλυκά θέλει χωρίς να ρωτήσει, ακόμη και να εκδικηθεί τον φίλο που τον αδίκησε.

Γιατί σκεφτόμαστε εγωιστικά όταν μπορούμε να παρακάμψουμε τους ηθικούς φραγμούς; Και εδώ εισέρχεται ο ρόλος της Φιλοσοφίας για Παιδιά. Το αρχικό ερώτημα δεν είναι πλέον αρκετό. Πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, θα πρέπει να αναλογιστούμε τι θα γινόταν αν όλοι είμασταν κάτοχοι του δαχτυλιδιού. Γιατί συμπεριφερόμαστε με γνώμονα το δικό μας συμφέρον και όχι το γενικό καλό; Γιατί η πρώτη μας σκέψη είναι να αδικήσουμε και όχι να βοηθήσουμε τους άλλους; Τελικά, υπάρχει διαφορά μεταξύ του δίκαιου και του άδικου χωρίς ανταμοιβή και τιμωρία;

Και όμως. Υπάρχει το γενικότερο καλό, που υπερβαίνει εαυτούς, που αδυνατεί να πράξει την αδικία είτε είναι σε θέση είτε όχι, που αντιστέκεται στην ανισότητα, την προκατάληψη και τη μεροληψία. Αυτό είναι κάτι που διδάσκεται σε νεαρή ηλικία, χωρίς να έχει ανταμοιβή ο μαθητής. Γιατί ακόμη και η θετική συμπεριφορά είναι ένα ήθος, μία συνήθεια που με τα χρόνια δυναμώνει και οδηγεί στην ευδαιμονία των παιδιών, των πολιτών του μέλλοντος. Σε μια δίκαιη κοινωνία που θα ζήλευαν όλοι.


*Η δρ Έλσα Νικολαΐδου διδάσκει Φιλοσοφία στο σχολείο Med High

Φιλελεύθερος

Το δαχτυλίδι του Γύγη – ΠΛΑΤΩΝ, ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Ο Σωκράτης σε ένα διάλογο της Πολιτείας με τον Γλαύκωνα, αδερφό του Πλάτωνα, ισχυρίστηκε ότι η δικαιοσύνη πρέπει να επιδιώκεται όχι μόνο διότι αποφέρει οφέλη, αλλά και γιατί ως προς την ουσία της είναι κάτι καλό. Τότε του διηγήθηκε την ιστορία για κάποιον Γύγη.

Ο Γύγης ήταν πρόγονος του Λυδού. Ηταν βοσκός στην υπηρεσία του βασιλιά της Λυδίας και μια φορά, ύστερα από μια μεγάλη μπόρα και σεισμό, σκίστηκε η γη κ’ έγινε ένα χάσμα στο μέρος ακριβώς που έβοσκε. Αυτός από περιέργεια κατέβηκε μέσα, όπου βλέπει, καθώς διηγούνται, και άλλα θαυμάσια πράγματα κ’ ένα άλογο, που είχε στα πλευρά του κάτι παραθυράκια· σκύφτει λοιπόν και βλέπει μέσα από κει ένα νεκρό, μα, καθώς φαίνονταν, πολύ μεγαλύτερο από συνηθισμένο άνθρωπο και που τίποτε άλλο δε φορούσε παρά ένα χρυσό δαχτυλίδι στο χέρι, που του το πήρε και βγήκε έξω.




Όταν κατόπι μαζευτήκανε οι βοσκοί, όπως συνήθιζαν κάθε μήνα, να δώσουν αναφορά στο βασιλέα για τα κοπάδια του, ήρθε και κείνος με το δαχτυλίδι στο χέρι· καθώς λοιπόν κάθονταν με τους άλλους, έτυχε να στρέψη την πέτρα του δαχτυλιδιού από το μέσα μέρος κι αμέσως έγινε άφαντος στους άλλους, που βρίσκονταν εκεί κι άρχισαν να μιλούν γι’ αυτόν σα να ήταν φευγάτος. Εκείνος παραξενεύτηκε και ψηλαφητά γύρισε πάλι το δαχτυλίδι προς το έξω μέρος, κι αμέσως έγινε φανερός.Κι αφού το παρατήρησε αυτό, ξαναδοκίμαζε το δαχτυλίδι, αν έχη πραγματικώς αυτή τη δύναμη, όταν το στρέφη από τη μέσα μεριά να χάνεται από τα μάτια των άλλων, και όταν προς τα έξω να παρουσιάζεται πάλι· αφού το βεβαιώθηκε ενήργησε να πάη κι αυτός με τους άλλους βοσκούς, που ήταν να δώσουν τους λογαριασμούς στο βασιλέα, και κει τα κατάφερε να τα ψήση με τη βασίλισσα κι αφού μαζί οι δυο των σκοτώνουν το βασιλιά, παίρνει, αυτός το θρόνο.




Αν λοιπόν υπήρχαν δυο τέτοια δαχτυλίδια και φορούσε το ένα ο δίκαιος και το άλλο ο άδικος, κανείς δε θα βρίσκονταν, καθώς ήθελε φανή, με τόσο ατσαλένιο χαρακτήρα, που να διατηρηθή στη δικαιοσύνη και να έχη τη γενναιότητα να το κράτηση και να μη βάλη το χέρι του στα αγαθά των άλλων, ενώ θα είχε την εξουσία κι από την αγορά να παίρνη ό,τι ήθελε και μέσα στα ξένα σπίτια να μπαίνη και να έρχεται σε σχέσεις μ’ οποίον ήθελε, και να σκοτώνη τον ένα και να γλυτώνη τον άλλο από τη φυλακή, κι όλα τα πάντα να κάνη σα θεός μέσα στους ανθρώπους. Και γενικά τίποτα διαφορετικό δε θα ‘κανε από τον άλλο τον άδικο, αλλά κ’ οι δυο τους τον ίδιο το δρόμο θα ‘παιρναν.




Τίποτα λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξη καλύτερ’ απ’ αυτό το παράδειγμα, πως κανείς δεν είναι δίκαιος από ευχαρίστησή του, μα από ανάγκη, επειδή δεν είναι πράγμα αφ’ εαυτού του καλό, κι που κανείς νομίζει πως είναι ικανός να αδική, αδικεί. Γιατί κάθε άνθρωπος πιστεύει, και πολύ δίκαια, καθώς θα πουν όσοι υποστηρίζουν αυτό το λόγο, πως πολύ περισσότερο τον ωφελεί η αδικία παρά η δικαιοσύνη· κι αν κανείς, που έπαιρνε τέτοια εξουσία, δε θα ‘θελε ποτέ ν’ αδικήση μηδέ να βάλη χέρι σε ξένο πράγμα, θα τον περνούσαν για τον πιο κακομοιριασμένο και ανόητο όλοι όσοι έχουν αίσθηση· το πολύ να τον επαινούν στα φανερά και να γελούν έτσι ο ένας τον άλλο, από φόβο μην πάθουν τίποτα κ’ οι ίδιοι.




Πλάτων.




Πολιτεία. (Βιβλίο Β) 359d-360d




ellinikoarxeio.com