Μεγάλοι Κομνηνοί, οι αυτοκράτορες του Πόντου

Η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας είχε ζωή 258 χρόνια και στον θρόνο ανέβηκαν 19 αυτοκράτορες. Ο θρόνος ήταν κληρονομικός και από τα δύο γένη, οι τρεις είναι γυναίκες. Ο Αυτοκράτορας έχει απόλυτη εξουσία απορρέουσα από τον θεό και δεν περιορίζεται από κανέναν νόμο. Αντιμετωπίζουν όμως όλοι τους εσωτερικά μια αντιπολίτευση από τις παλιές οικογένειες της χώρας, πράγμα που οδήγησε πολλές φορές σε εμφύλιες διαμάχες.

Ο αυτοκράτορας φέρει τον τίτλο Μέγας Κομνηνός και τιτλοφορείται  «βασιλεύς πάσης Ανατολής, Ιβηρίας και Περατείας»  και φέρουν διακριτικό σύμβολο τον μονοκέφαλο αετό και όχι τον δικέφαλο των Βυζαντινών βασιλέων.

Προσωπογραφίες της Ειρήνης Παλαιολογίνας, του Αλεξίου Γ΄ Κομνηνού και της Θεοδώρας Καντακουζηνής στη Μονή Θεοσκεπάστου στα περίχωρα της Τραπεζούντας

Τον αυτοκράτορα προσφωνούν με τις εκφράσεις: Η αγία, θειοτάτη, υψηλοτάτη σου βασιλεία. Η αυλή του είναι πολυάριθμη και έχει λάμψη. Υπάρχουν  91 βαθμοί  και τίτλοι στην αυλή: Δεσπότης, πανσέβαστος, μέγας δούξ, μέγας στρατοπέδαρχος, παρακοιμώμενος, κοντόσταβλος, δομέστικος, πρωτοσπαθάριος.

Ο πρωτοβεστιάριος είχε την εποπτεία του αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου, ο Μέγας στρατοπέδαρχος ήταν ο αρχηγός του στρατού, ο μέγας δομέστικος είχε την ανώτατη πολιτική διοίκηση  και τέλος ο λογαριαστής ή λογοθέτης που ήταν κάτι σαν τον σημερινό πρωθυπουργό.

Σύγχρονη ελληνική  απόδοση του αετού του Πόντου
με σαφή προσδιορισμό ,να κοιτά ανατολικά

Ο Μεσάζων είναι ένα αξίωμα παρμένο από την ανατολή αντιστοιχούσε στον τίτλο του βεζίρη και διαβίβαζε τις αυτοκρατορικές εντολές σε όλους τους κρατικούς αξιωματούχους. Από τους Σελτζούκους πήραν τα αξιώματα εμίρ –τσαούς και τάτας που αντιστοιχούν στον αυλάρχη και αυλικό γραμματέα.

Τραπεζούντα Βυζαντινό θωράκιο. Σχέδιο αποτύπωσης του 1864

Οι Μεγάλοι Κομνηνοί φοράνε πορφυρένια κοντά στιβάλια (είδος μπότας, βενετική λέξη), στο κεφάλι φοράνε ψηλούς σκούφους γαρνιρισμένους με δορά κουναβιού και με λοφίο από φτερά γερανών, σε επίσημες τελετές έφεραν στο κεφάλι το αυτοκρατορικό διάδημα. Φοράνε την πορφύρα όπως και οι βυζαντινοί αυτοκράτορες. Αμέσως κάτω από τον αυτοκράτορα είναι ο «Δεσπότης» και είναι τις περισσότερες φορές στενός συγγενής του αυτοκράτορα . Αυτός φοράει  επίσης πορφυρά κοντά στιβάλια, αλλά χιτώνα τριανταφυλλί και λευκό σακάκι. Όλοι οι υπόλοιποι αυλικοί φοράνε κοντά  μαύρα στιβάλια.

ΟΤΙ ΑΠΈΜΕΙΝΕ ΑΠΌ ΤΟ ΠΑΛΆΤΙΟΝ ΤΩΝ ΚΟΜΝΗΝΏΝ -ΦΩΤ 19αι.

Ο Αυτοκράτορας κατοικεί στην εσωτερική ακρόπολη, εκεί είναι το παλάτι του, το θησαυροφυλάκιο, οι κατοικίες του προσωπικού της αυλής, τα αρχεία της αυτοκρατορίας και άλλα βοηθητικά κτήρια. Η θέση του είναι πολύ ασφαλής, γύρω από το φρούριο υπάρχουν βαθιές τάφροι σκαμμένες μέσα σε βράχους. Ψηλά και παχιά τείχη περιβάλλουν την ακρόπολη και πολεμικοί πύργοι σε σχήμα ακανόνιστου τετραγώνου που κατεβαίνουν μέχρι κάτω στη θάλασσα.

Τμήμα των βυζαντινών τειχών της Τραπεζούντας. 1906

Οι πύλες είναι σιδερόφρακτες και μια πολυτελής σκάλα οδηγεί στο παλάτι των Μεγάλων Κομνηνών. Η θέα είναι υπέροχη και ο αέρας μπαίνει από την θάλασσα και το βουνό. Η μεγάλη αίθουσα του θρόνου είναι πολύ εντυπωσιακή με το κατάλευκο μάρμαρο που καλύπτει το δάπεδο.

Τμήμα των βυζαντινών τειχών της Τραπεζούντας. 21ος αι.

Στην οροφή αστράφτει ο χρυσός και πολύχρωμα λουλούδια  και αστέρια διακοσμούν με γούστο τον ουράνιο θόλο.

Άποψη της Τραπεζούντας. 1717

Τους τεράστιους κάθετους τοίχους κοσμούν τα πορτρέτα όλων των Μεγάλων Κομνηνών με όλο το συγγενολόι τους και σύντομες επιγραφές για τα κατορθώματα τους εναντίον των αλλοφύλων. Πάνω ακριβώς από τη μεγάλη αυτή αίθουσα βρίσκεται το γραφείο του αυτοκράτορα. Εκεί διεκπεραιώνει τις κρατικές υποθέσεις και δέχεται τις ακροάσεις των ξένων πρεσβευτών.

Δάπεδο με μαρμαροθετήματα (opus sectile) στην Αγία Σοφία της Τραπεζούντας.

Ουσιαστικά είναι ένα απομονωμένο διαμέρισμα του οποίου η στέγη καταλήγει σε μορφή πυραμίδας και στηρίζεται σε τέσσερες κολόνες από κατάλευκο μάρμαρο. Σε μια άλλη στοά με περιστύλιο έδιναν τα συμπόσια  και λίγο πιο πέρα υπάρχει ένα τετράγωνο κτήριο, η βιβλιοθήκη, εκεί φυλάσσονται οι ρολοί των βιβλίων της αυτοκρατορικής βιβλιοθήκης.

Γλυπτός διάκοσμος της Αγίας Σοφίας της Τραπεζούντας.εκδ. 1864

Ο θερινός τόπος ξεκούρασης βρίσκεται στους γύρω λόφους στα παρχάρια. Εκεί μέσα σε ένα επίγειο παράδεισο ξεκουράζονται οι αυτοκράτορες και φιλοξενούν τους ξένους ηγέτες. Το τοπίο είναι πέραν κάθε φαντασίας. Ατέλειωτα δάση με βελανιδιές, κλήματα και κυπαρίσσια, λιόδεντρα μέσα σε αρδευόμενες κοιλάδες. Στο αυτοκρατορικό «παρχάρι» πηγαίνουν συχνά οι μονάρχες να διασκεδάσουν και να ξεκουραστούν.

Οι πριγκίπισσες της Τραπεζούντας ήταν φημισμένες για την ομορφιά τους σε όλη την Ασία και οι μνηστήρες πρίγκιπες έρχονταν από παντού: Κωνσταντινούπολη, Σερβία, Μυτιλήνη, Μεσοποταμία, Περσία .
Η ομορφότερη γυναίκα της εποχής της κατά γενική ομολογία ήταν η κόρη του Ιωάννη Δ’ η Δέσποινα που παντρεύτηκε τον Ουζούν Χασάν και έγινε Δέσποινα-Χατούν. Εξίσου όμορφη ήταν και η Ευδοκία, κόρη του Αλέξιου του Γ’, χήρα ενός τουρκομάνου ηγεμόνα με πολλά παιδιά .

Το εσωτερικό του παρεκκλησίου της Παναγίας Θεοσκεπάστου στην Τραπεζούντα. 1906

Η ομορφιά της ξετρέλανε τον αυτοκράτορα στην Κωνσταντινούπολη Ιωάννη Παλαιολόγο που παραβλέποντας τη μεγάλη του ηλικία και τους αφόρητους πόνους από την ποδάγρα, την άρπαξε από τον γιο του Μανουήλ και την κράτησε για τον εαυτό του.

Η Τραπεζούντα παραχωρήθηκε από τον Μωάμεθ Β’ στον γιο του Βαγιαζήτ και μετά στον Σελίμ, ο οποίος ονόμασε τον εαυτό του διάδοχο των Κομνηνών, βασιλέα του Πόντου, αυθέντη της Τραπεζούντας.-www.schooltime.gr

Γιώτα Ιωακειμίδου Φιλόλογος

ΦΩΤ ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

 «Σώπασε κυρά Δέσποινα και μη πολυδακρύζεις πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας θα 'ναι». 

Ο ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ για το ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ