Η ιστορία των βυζαντινών των ψηφιδωτών στην Κύπρο

Τα Ψηφιδωτά της νήσου Κύπρου

Χάρη στη γεωγραφική της θέση, η Κύπρος έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στις εμπορικές συναλλαγές, τόσο στη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή περίοδο όσο και από τους προϊστορικούς χρόνους .

Στην  Κύπρο, έχουν διατηρηθεί ψηφιδωτά διακοσμητικά τοίχου που χρονολογούνται από τον έκτο με έβδομο αιώνα , ξέφυγε από την εικονοκλαστική περίοδο, κυρίως λόγω της ανεξαρτησίας της Εκκλησίας της Κύπρου με αυτοκρατορικά διατάγματα σχετικά με την απαγόρευση των θρησκευτικών εικόνων.

Τα ψηφιδωτά της Κύπρου είναι μια σπάνια και πολύτιμη μαρτυρία της βυζαντινής προ-εικονομάχων, περιόδου  οι μαρτυρίες των οποίων έχουν περάσει σχεδόν χαθεί.

Το Παναγίας Κανακαριάς στη Λυθρανγκόμη 

Η εκκλησία βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του νησιού , και τα ψηφιδωτά της ήταν το αντικείμενο της αποκατάστασης μετά από σεισμό το 1941.

Παρά την περαιτέρω ζημιών που  συνέβη τον τελευταίο καιρό, δεν είναι δυνατόν να ανακατασκευάσει κάποιος την εμφάνιση του ψηφιδωτού  διακόσμου και μόνο , χάρη στα φωτογραφικά αποδεικτικά στοιχεία και τα θραύσματα του Μουσείου της Αρχιεπισκοπής στη Λευκωσία.

Στην αψίδα της εκκλησίας απεικονίζεται η Παναγία Βρεφοκρατούσα ένθρονη και περικλείεται σε ένα ελαφρύ αμύγδαλοειδες σχήμα που έχει  στο πλευρό τους  δύο αρχαγγέλους.

 Μια πλούσια ζώνη από γεωμετρικά και φυτικά μοτίβα  πλαισιώνουν τη σύνθεση.

Το θέμα της Παναγίας και του Βρέφους ώς
 ένθρονο αναφέρεται στο πέμπτο αιώνα, μετά τη Σύνοδο της Εφέσου το 431 όπου ανακηρύχθηκε η θεϊκή μητρότητα της Μαρίας, όπου ονομάζεται Θεοτόκος, ή Μητέρα του Θεού Πέρα από την μπάντα με γεωμετρικά και φυτικά μοτίβα, στην άκρη της αψίδας, μια μπάντα με μετάλλια που περιέχουν τις προτομές των αποστόλων , οι οποίες διαφέρουν μεταξύ τους λεπτομερώς στην φυσιογνωμία.

Το θέμα των προτομών των αποστόλων σε μετάλλια είναι ένα θέμα που υπάρχει στο San Vitale της Ραβέννας αλλά και στη Μονή του Σινά.



Η διακόσμηση χρονολογείται από τις αρχές της δεκαετίες του έκτου αιώνα , ίσως γίνονται αφιερώματα από τους πλοιάρχους της Κωνσταντινούπολης.

Η εκκλησία της Παναγίας της Αγγελόκτιστης στο Κίτι

Η εκκλησία βρίσκεται στο νότιο τμήμα του νησιού .Στην αψίδα είναι η αναπαράσταση στο χώρο της Βρεφοκρατούσας με τους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ.

Η Παναγία, στην κορυφή του οποίου βρίσκεται η επιγραφή «Αγία Μαρία»  και διαφαίνονται προς το θεατή, Η Παρθένος  φορώντας πορφυρό μανδύα πάνω από ένα μπλε πουκάμισο, ενώ ο Ιησούς  φοράει μια χρυσή ενδυμασία αρπάζει και κρατά ένα κύλινδρο.

Οι δύο αρχάγγελοι χαρακτηρίζονται από φτερά παγωνιού, ένα σύμβολο της αθανασίας(;)  κρατάνε  μια μακριά χρυσή ράβδο και μια σφαίρα με επάνω ένα σταυρό, τη χριστιανική εικόνα του Οικουμενισμού.

Μια μεγάλη διακοσμητική ζώνη γύρω από τη σύνθεση, με την αλληγορική παράσταση του Πηγή της Ζωής : Οι τούφες άκανθας που βασίζονται στην πραγματικότητα, τα σκάφη των οποίων οι πλευρές έχουν πάπιες, παπαγάλους και ελάφια, που συγκλίνουν προς το σταυρό στην κορυφή του τόξου.

Το θέμα είναι με βάση το εικονιστικό μεταγραφή του Ψαλμού 42 , του  IV-VI αιώνα:'' Καθώς η λαχτάρα ελάφια και τις πηγές υδάτων, έτσι λαχταρά η ψυχή μου για σένα, ω Θεέ.''Η διακόσμηση αυτής της υψηλότερης ποιότητας του στυλ και την κομψότητα στις πτυχώσεις, δίνεται στην πλήρη μορφή τον έκτο αιώνα .

Η εκκλησία της Παναγίας της Κυράς στη Λιβαδειά

Η μικρή εκκλησία βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του νησιού .Ως προς την αγιογράφηση ….Στο κέντρο της αψίδας, μόλις 2 μέτρα σε διάμετρο, τοποθέτησαν  στην Παρθένο να  προσεύχεται σε χρυσό φόντο, κατασκευασμένο από ύφασμα σε επικαλυπτόμενα ημικύκλια.

Στα δεξιά της αψίδας υπάρχουν ίχνη των παπουτσιών που ανήκουν, κατά πάσα πιθανότητα, σε αρχάγγελο, ο οποίος είχε να κάνει σε άλλη στάση στο αριστερό τοίχο.Αυτή η τρίτη εικόνα από ψηφιδωτό, δυστυχώς,  χαθεί εντελώς και είναι γνωστό μόνο μέσα από το φωτογραφικό αποδεικτικό στοιχείο, τοποθετείται δε στο πρώτο μισό του έβδομου αιώνα , που τονίζεται από την αφαίρεση του φόντου, στερείται κάθε φυσικό συμβολισμό.

ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ 

Βιβλιογραφία

· A. Iacobini, Εισαγωγή στη βυζαντινή τέχνη (IV-XV αιώνα) , του Πανεπιστημίου La Sapienza
· Paribeni , Εγκυκλοπαίδεια Μεσαιωνικής Τέχνης, « Κύπρος », τόμ. IV, Ρώμη, 1993?
· AHS Megaw , Μαθήματα πολιτισμού και της βυζαντινής τέχνης στη Ραβέννα, '' Παλαιό βυζαντινά ψηφιδωτά της Κύπρος'' , 1985.