27 Απριλίου 1941, οι Γερμανοί στην Αθήνα και η στάση του Αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου

Γράφει ο αντιναύαρχος ε.α Δρ Στυλιανός Πολίτης

Στις 27 Απριλίου 1941 τα γερμανικά στρατεύματα καταλαμβάνουν την πόλη της Αθήνας, γεγονός που σηματοδοτεί την έναρξη της γερμανικής κατοχής της χώρας. Αμέσως ξεκίνησε και η Εθνική Αντίσταση! Λίγοι όμως ξέρουν και δυστυχώς πολλοί αποφεύγουν να πουν ότι ο
Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος ήταν Αυτός που πραγματοποίησε την πρώτη αντιστασιακή πράξη και κήρυξε γενικά την έναρξη της Εθνικής Αντιστάσεως!

Ποιος όμως ήταν ο Χρύσανθος; Ο Χαρίλαος Φιλιππίδης, όπως ήταν το κοσμικό του όνομα, γεννήθηκε το 1881 στην Κομοτηνή. Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, συνέχισε τις σπουδές του στη Λοζάνη και τη Λειψία στο Κανονικό Δίκαιο και τη Γλωσσολογία. Το 1913, κληρικός ήδη από το 1903, εξελέγη Μητροπολίτης Τραπεζούντας. Τον Απρίλιο του 1916 και ενώ ο Ρωσοτουρκικός Πόλεμος βρισκόταν σε εξέλιξη, ηγήθηκε της εξεγέρσεως των Ποντίων και συντόνισε με επιτυχία τη συνεργασία τους με τα ρωσικά στρατεύματα που είχαν φθάσει στην Τραπεζούντα. Τον Ιούνιο του 1916 πανηγυρικά μέσα στο Μητροπολιτικό Ναό παρουσία Ρώσων Στρατηγών, ανακήρυξε τον Οπλαρχηγό Αντώνιο Χατζηελευθερίου ανώτατο στρατιωτικό διοικητή Ποντικών Δυνάμεων. Ακολούθησαν σφοδρές συγκρούσεις με τους Τούρκους και βαριά αντίποινα.

Μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο ο Χρύσανθος χρησιμοποιήθηκε σε σημαντικότατες εθνικές διπλωματικές αποστολές για την προβολή των δικαίων του αλύτρωτου Ελληνισμού, στις Συνδιασκέψεις των Παρισίων το 1919[1] και του Λονδίνου το 1921[2]. Στις 13 Δεκεμβρίου 1938, ο Χρύσανθος διορίστηκε με Βασιλικό Διάταγμα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος, αφού προηγήθηκε απόφαση του Συμβουλίου Επικρατείας που ακύρωνε την εκλογή του συνυποψηφίου του στις σχετικές εκλογές Μητροπολίτη Κορινθίας Δαμασκηνού και αφού ο Ιωάννης Μεταξάς είχε επαναφέρει το παλαιότερο καθεστώς εκλογής Αρχιεπισκόπου.

Δυστυχώς, μετά το βροντερό ΟΧΙ του Μεταξά και το Έπος των γενναίων μαχητών του 1940, ήρθε η επίθεση των Γερμανών και η κατάρρευση του μετώπου. Ενώ ο εχθρός προήλαυνε πια προς την Αθήνα, ο άξιος Ιεράρχης, σαν βράχος της Πατρίδας αλλά και της Ορθοδοξίας, περίμενε αγέρωχος τους κατακτητές.

Στις 27 Απριλίου Κυριακή των Βαΐων, ο Χρύσανθος πληροφορείται ότι οι Γερμανοί έχουν φθάσει στους Αμπελοκήπους. Σε λίγη ώρα προσκαλείται για να τελέσει δοξολογία στη Μητρόπολη Αθηνών. Με εμφανή τα σημεία της θλίψεως διώχνει και τον πρώτο και το δεύτερο αγγελιοφόρο. Περίπου στις 16.00 φθάνουν βλοσυροί στην Αρχιεπισκοπή ο Γερμανός Στρατηγός Georg Stumme του Β’ Σώματος Στρατού συνοδευόμενος από τον νέο Φρούραρχο Αθηνών. Ο Χρύσανθος τους δέχθηκε στην αίθουσα του Αρχιερατικού Θρόνου με «αθυμίαν και κατήφειαν».

Όταν μάλιστα οι Γερμανοί του ζήτησαν να ορκίσει την κατοχική κυβέρνηση, αρνήθηκε δηλώνοντας «Η Εθνική Κυβέρνηση την οποία εγώ ώρκισα, εξακολουθεί να υφίσταται και συνεχίζει τον πόλεμον».

Οι Γερμανοί φρονίμως ποιούντες δεν θέλησαν σε αυτή τη στιγμή να έρθουν σε σύγκρουση με τον Ιεράρχη. Προσπάθησαν να τον πείσουν να τηρήσει μια άλλη στάση και γι’ αυτό τον παρακάλεσαν να στείλει τουλάχιστον ένα Επίσκοπο για να φορτωθεί άλλος την κατακραυγή. Ο Χρύσανθος όμως ήταν ασυμβίβαστος, τήρησε σθεναρή στάση και για άλλη μια φορά αρνήθηκε λέγοντας «Αδυνατώ να δώσω εντολή σε οιονδήποτε και εν γνώσει των συνεπειών που με αναμένουν δεν δέχομαι την προτεινόμενη παραχώρησην. Εμμένω εις τας Αρχάς μου».

Η γερμανική κατοχή έπεσε βαριά στην Πατρίδα μας. Η Ελληνική ψυχή όμως του Αρχιεπισκόπου, διάπυρος από Χριστιανική Πίστη παρέμεινε στο ύψος της. Ο Αρχιεπίσκοπος άρχισε αμέσως να δημοσιεύει προκηρύξεις κατά των Γερμανών, καλώντας τους Έλληνες σε αντίσταση. Ξεκίνησε έτσι η Εθνική Αντίσταση με πρώτο το γενναίο Αρχιεπίσκοπο. Αυτές οι πράξεις Του ενέπνευσαν τη θέληση του Ελληνικού Λαού να μην υποκύψει και ήταν η αφετηρία της Εθνικής Αντιστάσεως σημαντικού μέρους της οποίας ο Χρύσανθος ήταν ηγέτης.

Πολύ σύντομα όμως στις 30 Απριλίου οι προκηρύξεις αυτές ήταν στα χέρια του Λοχαγού Dolger της Γκεστάπο. Οι Γερμανοί όμως όπως επισημαίνω παρακάτω, ήξεραν πολύ καλά τι έκαναν! Δεν θα συλλαμβάναν ποτέ το θρησκευτικό ηγέτη! Με την επίκληση τυπικών λόγων ακυρότητας της αναδείξεώς του σε Αρχιεπίσκοπο, ο Χρύσανθος εκθρονίσθηκε και αντικαταστάθηκε από το Μητροπολίτη Κορινθίας Δαμασκηνό.

Στο σημείο αυτό φρονώ ότι η διερεύνηση της βασιμότητας αυτών των λόγων ακυρότητας δεν είναι του παρόντος. Θα περιοριστώ όμως να αναφέρω ότι πάντα οι κατακτητές με παρόμοιες προφάσεις, δήθεν για να βάλουν τα πράγματα στη σωστή τους θέση, δηλαδή εκεί που τους βολεύουν, ανέθετουν κάθε είδους εξουσία σε persona grata ομοεθνείς των κατακτημένων.

Αυτό το παρατηρούμε στην Ιστορία πάρα πολλά χρόνια πριν μας το διδάξει ο Νικόλαος Μακιαβέλλι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Ρωμαίοι που τοποθέτησαν Βασιλιά τον Ηρώδη απόγονο του Ησαύ, σε αντικατάσταση του απογόνου του Ιακώβ που είχε υποκλέψει με δόλο σε εκτέλεση εντολών της μητέρας του Ρεβέκκας την ευλογία για τη διαδοχή, εκμεταλλευόμενος την τυφλότητα του γέροντα πατέρα τους Ισαάκ. Οι ίδιοι είχαν αναδείξει Αρχιερέα τον Άννα και μετά τον Ιωσήφ, αυτόν που οι Εβραίοι αποκαλούσαν υποτιμητικά «Καϊάφα», εκείνον που καταδίκασε τον Ιησού σε θάνατο.

Ο σεπτός Ιεράρχης συνήθιζε να λέγει «Προτιμώ ιπτάμενος ως αετός να πέσω ή έρπων να ζήσω».

Σε όλο μάλιστα το διάστημα της εχθρικής κατοχής πάμπτωχος και ενδεής, χωρίς σύνταξη ή άλλη πηγή εσόδων, δεν έπαψε την πατριωτική του δράση. Το μυστικό του καταφύγιο ήταν το Στρατηγείο των αντιστασιακών οργανώσεων και ο «ασύρματος του Δεσπότη» έστελνε στο συμμαχικό Στρατηγείο της Μέσης Ανατολής πληροφορίες και λάμβανε από εκεί συντονιστικές οδηγίες και διαταγές.

Μετά την απελευθέρωση, ο σεπτός γέροντας παραμένοντας πάμπτωχος και εγκαταλελειμμένος, όπως όλοι οι σημαντικοί άνδρες, έφυγε από τον κόσμο μας στις 28 Σεπτεμβρίου 1949, σε ηλικία 68 ετών. Κηδεύθηκε με χρήματα που συγκεντρώθηκαν από έρανο.

Σήμερα ο διπλάσιος σε μέγεθος και από αυτόν του Παλαιολόγου ανδριάντας εμπρός από τη Μητρόπολη Αθηνών δεν είναι βεβαίως του Χρύσανθου αλλά του αντικαταστάτου Του.

Αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να μας παραξενεύει ιδιαίτερα σήμερα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΤΩΝΑΚΕΑ Ν., Φως εις το Σκότος της Κατοχής, έκδοση Πελασγός, Αθήναι 1947.

ΜΑΚΙΑΒΕΛΛΙ Ν., Ο Ηγεμόνας, μετάφραση Κασωτάκη Μ., 17η έκδοση Πατάκη, Αθήνα 2005.

ΜΑΡΜΑΡΙΝΟΥ Ι., «Η Στάση του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσάνθου Έναντι των Γερμανών Κατακτητών», Στρατιωτική Επιθεώρηση, Μάϊος – Ιούνιος 2004.

ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ Ν., Η Δίκη του Χριστού, έκδοση Πέμπτη, Αθήναι 1973.

ΠΟΛΙΤΗ Σ., «Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας ως την Καταστροφή», Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 521, Νοέμβριος 2011.

Σημείωση: Το μικρό άρθρο μου συμπληρώθηκε με πληροφορίες που είχα από την γιαγιά μου κόρη του ιερέως Κωνσταντίνου Ζύμαρη από Κρήνη Μικράς Ασίας, φίλου και συλειτουργού του Χρυσάνθου.

[1] Η Συνδιάσκεψη ειρήνης των Παρισίων του 1919 οργανώθηκε από τις νικήτριες συμμαχικές δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ και των Η.Π.Α. στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου με σκοπό τη σύσταση της Κοινωνίας των Εθνών και για να τεθούν υπό διαπραγμάτευση οι συνθήκες ειρήνης. Μεταξύ αυτών και η Συνθήκη των Σεβρών στις 10 Αυγούστου 1920.

[2] Στη Διασυμμαχική Συνδιάσκεψη στο Λονδίνο το Φεβρουάριο του 1921, η Ελλάδα διαπίστωσε την υπαναχώρηση των Συμμάχων της στο μικρασιατικό ζήτημα και έκανε απεγνωσμένες προσπάθειες για να επιτύχει τη συμπαράσταση των συμμάχων για εξασφάλιση της ελληνικής κυριαρχίας στις περιοχές που είχε απελευθερώσει.