ΠΟΝΤΟΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΟΦΙΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΓΕΦΥΡΑ ΣΤΟΝ ΟΦΙ ΠΟΤΑΜΟ

Ο ποταμός Όφις-Solacli και η περιοχή που εξ αυτού έχει πάρει την ονομασία της, όπως πιθανόν και οι κάτοικοι του, βρίσκεται στη Β.A Τουρκία, 65 χλμ. ανατολικά της Τραπεζούντος. Πηγάζει από ψηλά και χιονισμένα βουνά-Soganli-Daglari 3.354 μ. -και εκβάλλει στον Εύξεινο Πόντο.


Επισκεπτόμενος το έτος 2000 την περιοχή, αναρωτήθηκα τι έκανε τους προγόνους μας 3.000 χρόνια πριν να εγκατασταθούν εκεί και από πού ήρθαν. Δύο βασικές θεωρίες υπάρχουν. Η πρώτη, η Ινδοευρωπαϊκή- υποστηρίζει ότι οι κάτοικοι της Μ. Ασίας και του Δυτικού ημισφαιρίου ήρθαν από τα κεντρικά υψίπεδα της Ασίας (Σιβηρία -Μογγολία -Ινδία κλπ.), αναζητώντας καλύτερες συνθήκες ζωής. Το ίδιο θα παρατηρούσε κανείς και σήμερα.

Η δεύτερη θεωρία, την οποία και η Ελληνική Ιστοριογραφία υποστηρίζει είναι ότι, αυτόχθονες Έλληνες από την Πελοπόννησο και την Αττική, αναζητώντας διέξοδο στις εμπορικές τους δραστηριότητες, όργωναν το Αιγαίο και τα παράλια της Μ. Ασίας ως τις πιο ανατολικές, αφιλόξενες ακτές της Μαύρης θάλασσας, του Άξενου Πόντου, ανταλλάσσοντας προϊόντα.

Στην περιοχή της Τραπεζούντας και της Αντιόχειας κατέληγαν οι σημαντικότεροι εμπορικοί δρόμοι των καραβανιών από την εσώτερη Κίνα και Περσία, μεταφέροντας περιζήτητα προϊόντα (μπαχαρικά, μεταξωτά, κλωστοϋφαντουργικά, κοσμήματα, μεταλλικά αντικείμενα των Ουραρτού της Β. Μεσοποταμίας), εκατοντάδες χρόνια πριν την ιστορική παρουσία της πόλεως των Τραπεζουντίων. Η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή καθυστερεί «δικαιολογημένα» αφού ό,τι έρχεται στο φως παρουσιάζει το Ελληνικό μεγαλείο.

Η αρχαιολογική ανασκαφή όμως στο Βάνι της Γεωργίας και στο Λευκαντί της Εύβοιας αποδεικνύουν αυτή την αμφίδρομη σχέση. Οτιδήποτε όμως οι Έλληνες πήραν από τους άλλους λαούς τεχνική, ιδέες, τέχνες το ανήγαγαν τελικά σε μία υψηλότερη τελειότητα όπως λέει και ο Πλάτων (Επινομις 987α).

Ο μύθος του Χρυσόμαλλου Δέρατος, της εκστρατείας των Αργοναυτών και ο όφις-δράκων που το φύλαγε, αψευδείς μάρτυρες των τοπωνυμίων της ευρύτερης περιοχής, ίσως έδωσε στην περιοχή μας το όνομα του, αφού ούτε ο ποταμός είναι οφιοειδής, ούτε η περιοχή έχει ή είχε πολλά φίδια, ούτε ο οφίτης λίθος των Ορφικών υπάρχει εκεί. Ίσως η υποψία της τελετουργικής λατρείας του φιδιού, όπως στην Αίγυπτο και αργότερα στην Ελλάδα, δια της έρευνας, αποδείξει την ύπαρξη των Γνωστικών-Οφιτών κατά πώς βεβαιώνει ο Ευσέβιος Καισαρείας στο πανάριο των αιρέσεων και το μαρτυρούν οι παρατηρήσεις στα ήθη και έθιμα των Ελλήνων αποίκων της περιοχής, αλλά και της μητροπολιτικής Ελλάδας, (πανσπερμία- παγκαρπία- τυλιγάδ- λατρεία των νεκρών, επιτύμβιες στήλες, όφις ποταμός στη Μαντινεία, όφις ποταμός ονομάζετο και ο Ορόντης της Β. Συρίας όπου έδρασαν και οι Οφίτες-Γνωστικοί των πρωτοχριστιανικών χρόνων κλπ.)

Ο Αρριανός-αυτοκρατορικός σύμβουλος του Αδριανού-επιθεώρησε τον Πόντο γύρω στα 137 μ.Χ. διερχόμενος την περιοχή, κατέγραψε τις περιπέτειες της πλεύσης από την Τραπεζούντα προς την Αθήνα του ανατολικού Πόντου, καταμετρώντας τις αποστάσεις, τα ονόματα, την ποιότητα του νερού αλλά και τα ονόματα των ποταμών μεταξύ αυτών πρώτος και τον Όφι, ορίζοντας τον ως το όριο της χώρας των Κόλχων από την θιαννική. Επειδή δε τα νερά των ποταμών είναι γλυκά, οι κάτοικοι των περιοχών αυτών, δηλ. και του Όφι, ποτίζουν τα ζώα τους στη θάλασσα, διότι πιστεύουν ότι αυτό είναι ωφελιμότερο των άλλων. Λίγο πιο κάτω (ο Αρριανός) περιγράφει την πέτρινη άγκυρα της Αργούς, την οποία οι κάτοικοι της περιοχής επιδεικνύουν με περηφάνια.

Και εμείς σήμερα, υπερασπιζόμενοι την ιστορική μας καταγωγή υπενθυμίζουμε ότι ο Όφις ποταμός εκβάλλει στην Αργοναυτική Κολχίδα, και ότι στην κοντινή περιοχή του Καυκάσου ο Αισχύλος τοποθετεί τον Προμηθέα ως δεσμώτη, ο Ευριπίδης στην Ταυρίδα την Ιφιγένεια και ο Απολλώνειος ο Ρόδιος την πατρίδα της Μήδειας. Και ο Μύθος διδάσκει δι’ αυτών την πρόοδο της αρχαίας τεχνικής με την κατεργασία δια του πυρός, την επιμονή στην ανθρωπιστική διδασκαλία ότι ο άνθρωπος προηγείται όλων των επί μέρους, όπως και την κακή χρήση αυτής της προτεραιότητας από τη μάγισσα Μήδεια. Τόπος ιστορίας και μύθου δεν παρέλειψε να τον περιγράψει και ο Στράβων (πεθ.44 μ.Χ._) καταμετρώντας τις φυλές της περιοχής. (Αχαιοί, Ζυγοί, Ηνίοχοι, Κερκέτες , Μόσχοι, Κόλχοι και από πάνω τους οι Φθειροφάγοι και οι Σοάνες κλπ. (Γεωγρ. 1 A'c497)

Ο Ηρόδοτος πάλι (Β 103-105) περιγράφει τους κατοίκους της Κολχίδας ως απογόνους και με τα χαρακτηριστικά και τις συνήθειες των Αιγυπτίων της στρατειάς του Φαραώ Σέσωστρι που έφθασε κατακτητής στις ανατολικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας, όπου και εγκατέστησε τμήματα του στρατού του. Οι Έλληνες όμως της περιοχής, όπως και σήμερα είναι φανερό, έχουν όλα τα χαρακτηριστικά της λευκής φυλής, αλλά και όσα αποδεικνύουν τη βιολογική και πολιτισμική τους ταυτότητα με τον ιστορικό ελληνικό χώρο.

Ενδιαφέρον για γλωσσολογική έρευνα παρουσιάζει η πληροφορία του Πλουτάρχου (40-120 μ.Χ.) στο περί Ίσιδος και Οσίριδος (29c-29d), ότι το όνομα του θεού Σέραπη προέρχεται από το σαίρειν=κοσμείν ή ότι το όνομα του «Σεράπιδος, ευφροσύνην αυτό δηλούν οίομαι και χαρμοσύνην, τεκμαιρόμενος ότι την εορτήν Αιγύπτιοι τα Χαρμόσυνα «Σαίρει» «καλούσι».

Τα δικά μας σέρεψον= καθάρισε μαζεύοντας σε σωρούς και «Σαίρει»=χαίρει=χαί-ρετε-χαρά, βοηθούν άραγε την έρευνα;

Οι Έλληνες άποικοι-έμποροι δεν βρίσκονταν σε φιλικό περιβάλλον εγκαθιστάμενοι στην Κολχίδα και στον Όφι. Ένα πλήθος από λαούς σε ημιάγρια και πολεμική κατάσταση κατά τις μαρτυρίες των αρχαίων πηγών τους περιέβαλαν μας βεβαιώνει ο μητρ. Χρύσανθος. Οι Δρίλοι ή Σάννοι ή Τζάνοι, οι Μάκρωνες, οι Μαχέλωνες οι Συδρείται, οι Λαζοί ή Λάζαι κλπ. είμαι μερικοί απ' αυτούς.

Μου φαίνεται όμως ότι η δύναμη του κέρδους, ο ελληνικός πολιτισμός, το θάρρος και η επίμονη εργασία βοήθησαν τους αποίκους να ριζώσουν ανάμεσα τους και τελικά να επικρατήσουν στην περιοχή. Ο Ελληνικός πολιτισμός μεγαλούργησε όταν το εμπόριο ήταν ελεύθερο από τα δεσμά της εξουσίας και της γραφειοκρατίας όπως τον 5ο π.Χ. αιώνα.

Αργότερα η προοδευτική αντικατάσταση τους από χριστιανούς εμπόρους και μοναχούς τον 4ο μ.Χ. αιώνα κατά πώς αναφέρει ο Αλβανίας Αναστάσιος, διέδωσαν το κήρυγμα του Ευαγγελίουτο οποίο κατά την παράδοση πρώτος ο Απόστολος Ανδρέας κήρυξε και ολοκλήρωσε το έργο του, ο βασιλιάς των Λαζών Τζάθος που επί Ιουστίνου (522 μ.Χ.) προσήλθε στο Χριστιανισμό, προβάλλοντας ως αίτημα την αναγνώριση της βασιλείας του στην περιοχή νότια του Όφι.

Την ίδια περίπου εποχή οι Πέρσες αμφισβητούν την κυριαρχία των Βυζαντινών στην ευρύτερη περιοχή του Όφεως και στη Λαζική προσπαθώντας για άλλη μία φορά να βρουν διέξοδο προς τη θάλασσα προαιώνια επιδίωξη των λαών της Μεσοποταμίας και της Περσίας, αφού μόνο με τον έλεγχο του ανατολικού Πόντου εξασφάλιζαν την απρόσκοπτη ροή των εμπορευμάτων στο δρόμο του μεταξιού που κατέληγε στα λιμάνια της Τραπεζούντος και της Ριζούντος. Με την ναυπήγηση δε πλοίων από την άφθονη ξυλεία της περιοχής την επέκταση της οικονομικής και στρατιωτικής του δύναμης δυτικότερα. Επί Ιουστινιανού η Βυζ. Αντίδραση ήταν αμυντικής τακτικής καθότι η Περσία ήταν η δεύτερη υπερδύναμη της εποχής. Προσεταιρίσθηκε ο Ιουστινιανός εξαγοράζοντας τους γείτονες των Οφιτών, Τζάνους, οι οποίοι ζούσαν ληστρικά και τους Λαζούς ανατολικώτερα οι οποίοι συνεργαζόμενοι, βοηθούσαν στα ακριτικά κάστρα στο πλευρό των Βυζαντινών.

Ο Προκόπιος, στην ιστορία των περσικών πολέμων, περιγράφει τις διπλωματικές και στρατιωτικές σχέσεις των Βυζαντινών και των τοπικών αρχόντων με τους Πέρσες, τις αντιθέσεις Λαζών και Ρωμαίων, καθώς και τις προσπάθειες των Περσών στη δύσβατη, απόκρημνη και δασώδη περιοχή των παραλίων της Κολχίδος.

Τον ίδιο δρόμο του πλούτου και του εμπορίου αργότερα, ήθελαν να ελέγξουν με τα αυτονομιστικά κινήματα τους και οι επαρχιακοί άρχοντες της Χαλδίας. Οι κάτοικοι της περιοχής και του Όφεως υπέφεραν απ' αυτές τις διεκδικήσεις, συνθλιβόμενοι ανάμεσα σε συμφέροντα και ραδιουργίες. Έτσι γίνεται πάντα!

Μετά την ήττα των Βυζαντινών στο Ματζικέρτ (1071) από τους πρώην συμμάχους τους Τούρκους, γέμισε η Μ. Ασία από βάρβαρες φυλές της κεντρικής Ασίας οι οποίες προοδευτικά έφθασαν χωρίς σοβαρή αντίσταση στη Σαμψούντα, -αφού το Βυζάντιο κατέρρεε από το εμφύλιο μίσος και την αποδιοργάνωση. Έτσι εκμεταλλευόμενοι τις συνθήκες, έγιναν οι τουρκικές φυλές συγκυρίαρχοι της Μ. Ασίας. Κενό στη Φύση και στην Ιστορία δεν υπάρχει.

Μαζί τους τον 11 ο αιώνα και οι Φράγκοι που μετά τέσσερεις σταυροφορίες, πήραν στα χέρια τους όλο το εμπόριο της αυτοκρατορίας. Η παρουσία των Βενετών και των Γενοβέζων στην Τραπεζούντα και στην ανατολική περιοχή ήταν απόρροια αυτής της κατάστασης, με αποτέλεσμα τον έλεγχο των εμπορικών δρόμων.

Στην Τραπεζούντα υπήρχε κάστρο τους, που αργότερα το χρησιμοποίησαν οι τερεμπέηδες, καθώς και συνοικία όπου κατοικούσαν, με έδρα του βάϊλου της Βενετίας.

Λίγο πριν την εποχή που οι Βενετοί επέβαλαν τη διπλωματική τους δύναμη στην αδύναμη αυτοκρατορία της Τραπεζούντας, η βασίλισσα Θάμαρ της ενωμένης Γεωργίας (1184-1212) επέβαλε την στρατιωτική της δύναμη προσαρτώντας τις ανατολικώτερες περιοχές του Πόντου, καθιστώντας φόρου υποτελείς τους λαούς, στους οποίους αργότερα επέβαλε τη θέληση της αφού με διαφόρους βασιλικούς γάμους είχε ενεργό ανάμειξη στα πολιτικά πράγματα της αυτοκρατορίας των Κομνηνών. Το 1346 και αργότερα εξ αιτίας των Γενοβέζικων και Βενετικών πλοίων μεταδόθηκε επιδημία πανώλης σε όλη την παραλία της Μ. Θάλασσας και στον Όφη, η οποία επεκτάθηκε ως τη Μασσαλία της Γαλλίας με χιλιάδες θύματα. Με την ανοχή δε των βυζαντινών αρχόντων εκτόπισαν 880 οικογένειες από την ευρύτερη περιοχή στη Σητεία της ανατολικής Κρήτης το 1411 για τον εποικισμό της, που επήλθε εξαιτίας της πειρατείας.

Η κυριαρχία όμως των Λατίνων στον ανατολικό Πόντο περιορίστηκε και εξαφανίστηκε αργότερα από την παρουσία νέου κατακτητή και κυρίαρχου της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντος, του Μωάμεθ Β' του Πορθητή (1461). Αλλά στον περιορισμό της εμπορικής αξίας της περιοχής συνετέλεσαν και οι εξερευνήσεις με τη χάραξη νέων δρόμων, που συνέβαλλαν στην εμπορική και οικονομική άνοδο των εθνών της Ευρώπης.

Στην Ιστορία του Πόντου δεν μελετήθηκε κατά τη γνώμη μου επαρκώς η Φράγκικη

περίοδος ούτε και η θρησκευτική συμπεριφορά των χριστιανών της περιοχής, ορθοδόξων και καθολικών απέναντι στον κοινό τους αντίπαλο, το Ισλάμ, το οποίο με την δράση των Μπεκτασινικών και σούφικων μυστικιστικών ταγμάτων, κατ' απομίμηση των ιπποτικών της Δύσης, αλώνιζαν ανενόχλητα τον Πόντο. Προηγούνταν της κατάκτησης, με σημαία τους την ανοχή στα ετερόδοξα δόγματα, την συγκριτική τους διδασκαλία και την καταγωγή από χριστιανικές ρίζες, αλλά κυρίως εκμεταλλευόμενοι την δυσαρέσκεια του λαού προς την ντόπια εξουσία και καταπίεση. Στην ευρύτερη περιοχή της Τραπεζούντος- Μαλάτειας- καταγράφηκαν την εποχή του Σουλεϊμάν του Κανουνί (Νομοθέτη 1520-1565) 1275 μοναστήρια και ασκητήρια (Zaviye) δερβίσηδων. Μόνο στην πόλη της Τραπεζούντος (1523) υπήρχαν 6 τεκέδες. (ΔΚΜΣ2σελ.121).

Εκτός αυτών η θέση των Ελλήνων κατοίκων της περιοχής ήταν πάντοτε δύσκολη, αφού όπως προείπαμε περιβάλλονταν ή κυριαρχούνταν από αλλογενείς και αλλόθρησκους λαούς, ήταν πάνω στο πέρασμα άλλων πολιτισμών, τόπος ακριτικός και χώρος απομόνωσης των θρησκευτικά, πολιτικά ή κοινωνικά αντιφρονούντων.

Θα παρατηρήσει κανείς ότι ανατολικότερα της Τραπεζούντος δεν υπάρχει κανένα διάσημο, μεγάλο και δραστήριο χριστιανικό θρησκευτικό ίδρυμα, ούτε παλιό, ούτε της νεώτερης εποχής, αλλά ούτε και του Ισλάμ, αποδεικνύοντας ότι οι λόγοι που προαναφέραμε έχουν βάση.

Στην τοπική παράδοση του Όφεως πάντως έχει καταγραφεί επιτυχής προσπάθεια δερβίσηδων από το Μαράς με τον βίαιο εξισλαμισμό του ιερέως Shatosh του χωριού άνω Ώκενας και του παπά Παύλου της κάτω Ώκενας. (ΔΚΜΣ12 σελ.47-70).

Οι πιέσεις που ασκούνταν στους κατοίκους της κοιλάδος του Όφεως, αλλά και των άλλων περιοχών ανάγκαζαν τον πληθυσμό σε μετοικεσία σε απρόσιτα και ερημικά μέρη. Το φαινόμενο της μετοικεσίας στα ενδότερα ήταν το πρώτο βήμα πριν την μετανάστευση σ' άλλες χώρες, όταν υπήρχε πίεση για εξισλαμισμούς ή η εφαρμογή ληστρικών φορολογικών αποφάσεων ιδίως σε περιόδους σπατάλης και πολέμων Έτσι γίνεται πάντα! Αυτοί δοξάζονται, εμείς πληρώνουμε τη δόξα τους με αίμα και πόνο. Οι επιτυχίες στον ηγέτη, τα λάθη στο λαό!!!

Όμως γενικά η Οθωμανική τακτική ήταν κατά των μαζικών εξισλαμισμών, καθότι έχανε σε φορολογικά έσοδα. Υπέρ όμως των ατομικών προσηλυτισμών υπηκόων που είχαν πολιτική ή κοινωνική επιρροή ή ήταν χρήσιμοι στις οθωμανικές επιδιώξεις. Κατά τον M.F. KOPRULU υπήρχαν προσήλυτοι μεταξύ των λογίων, των τεχνιτών και των μυστικιστών. Η μακρόχρονη κυρίως επαφή, η προνομιακή θέση των μουσουλμάνων στη διακυβέρνηση του κράτους και η επιθυμία απαλλαγής από τους φόρους ήταν οι κυριότερες αιτίες προσχώρησης στο Ισλάμ καθότι η επιθυμία για κοινωνική και οικονομική ισχύ απαιτούσε την πλήρη ταύτιση με το κρατούν καθεστώς. Πώς μοιάζουν οι εποχές αυτές με το σήμερα!!

Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σε δύο κυρίως σημεία εμφανίζονται μαζικοί εξισλαμισμοί και κρυπτοχριστιανισμός ταυτόχρονα. Στην περιοχή του Όφεως-Τόνιας και στην περιοχή Σπαθία της Αλβανίας.

Ας δούμε όμως την πορεία του εξισλαμισμού στον Όφι, όπως καταγράφεται στα φορολογικά κατάστιχα της εποχής 1486-1583.

Το 1486 (25 έτη μετά την κατάκτηση της Τραπεζούντας) υπήρχαν σ' όλη την περιοχή της Τραπεζούντας(Τ.828) 157 σπίτια μουσουλμάνων και εξ αυτών 15 στον Όφη.

54 έτη μετά την κατάκτηση της Τραπεζούντας (ΕΤΟΣ 1515) 60 ΟΙΚΙΣΜΟΙ-2601 (Η-ΑΝΕ)-51 ΜΟΥΣ-2% (ΤΤ52) 2550χριστ.98%

92 έτη μετά την κατάκτηση της Τραπεζούντας (ΕΤΟΣ 1553) 67 ΟΙΚΙΣΜΟΙ-3194 (η-ανε)-365 μουσ.11%

(MM 288) 2829χριστ.88%.

122 έτη μετά την κατάκτηση της Τραπεζούντας (ΕΤΟΣ 1583) 75 οικισμοί-4159 (Η-ΑΝΕ)-991 μουσ.24%3168χριστ.76%. Από τον κατάλογο των χωριών αναγνώρισα:

To Iskane Leka-Yiga Maki-Yiga Aleksi ivedo- Yiga Likos Mahurit-Yiga Korkot-Yiga Anahor- Oflare Kirinta-Zisno Makodano-Sisno Hakse-Kono Kuric.

Από την μελέτη των καταλόγων έχουμε σε 68 χρόνια 15 νέα χωριά-1558 νέα νοικοκυριά εκ των οποίων 940 νέα μουσουλμανικά. Δηλαδή το έτος 1583 πριν από τους γνωστούς εξισλαμισμούς του 17ου αιώνα ένα στα τρία νοικοκυριά του Όφεως ήταν μουσουλμάνοι.

Την πληθυσμιακή δε αύξηση κατά 60% θα μπορούσε κανείς, λανθασμένα βέβαια, να την αποδώσει σε περίοδο ευημερίας και δημογραφικής αύξησης. Τα ιστορικά γεγονότα της εποχής όπως, πόλεμοι με την Βενετία, την Γένοβα στην Κριμαία (1475), με τους Μαμελούκους στην Αίγυπτο (1491), κατάκτηση του Ντιγιαρμπακίρ (1516), κατάκτηση της Ταυρίδας και της Βαγδάτης (1534), Περσίας (1553-55), Α' Ρωσοτουρκικός πόλεμος (1569), προσάρτηση του Αζερμπαϊτζάν (1578) και άλλα πολεμικά γεγονότα βεβαιώνουν για το αντίθετο.

Το ορεινό, δύσβατο και ελάχιστο προς καλλιέργεια έδαφος δεν συμφωνεί με την ιδέα της ευημερίας. Οι κάτοικοι της περιοχής Όφεως ήταν φτωχοί και είναι έως σήμερα φτωχοί, ασχολούμενοι κυρίως με την κτηνοτροφία μεγάλων ζώων. Τα ανήσυχα και απαιτητικά άτομα οδηγούνταν πάντοτε στην ξενητιά.

Μπορούμε λοιπόν να υποστηρίξουμε έχοντας υπ' όψη μας και τη συνολικότερη πολιτική του Οθωμανικού κράτους ότι η αύξηση του πληθυσμού της κοιλάδας του 'Οφη επήλθε εξ αιτίας των αναγκαστικών μετοικεσιών-μεταναστεύσεων ολόκληρων χωριών ή φυλετικών κοινοτήτων με στόχο τον έλεγχο είτε των μετοικουμένων, είτε της περιοχής εγκατάστασης τους.

Στην περιοχή της Τραπεζούντος και του 'Οφη έχουμε βεβαιωμένη από τις πηγές μετακίνηση αιχμαλώτων-εξορίστων ή και συνεργαζομένων για τις στρατιωτικές ανάγκες Αλβανών όταν η Αλβανία κατελήφθη από τους Τούρκους το (1460) ένα χρόνο πριν την Τραπεζούντα. Όμως έχουμε μετοικεσίες Αλβανών και από την Πελοπόννησο προς τα νησιά και στη Σάμο και από εκεί προς τα ενδότερα και στον Όφη.

Οι κατάλογοι απογραφής του 1486 και του 1515 με τους εξόριστους (Surgun) στην Τραπεζούντα, τα τοπωνύμια Λέκκα και Σταυρί του 'Οφεως, τα ονόματα των τιμαρινιών -στην Τραπεζούντα και στον Όφη είναι αποδείξεις εκτός των άλλων.

Για τον καζά του Όφη ο M. TGOKBILGIN αναφέρει για τα έτη (1520-1524) ότι «ήταν μία περιοχή ζιαμετιού που κατά την χρονική αυτή περίοδο βρίσκονταν ως ελεύθερο τιμάριο στην κυριότητα του Χουσεϊν Σιγιάχ, σπαχή της Τραπεζούντας και του γιου του δημοσίου δούλου Χασάν από μεταβίβαση του σερασκέρη Ατματζά...Το εδώ τιμάριο του το είχε πάρει από μεταβίβαση του Ρουστέμ Τσελεμπή γιου του Ισκεντέρ Μπέη Μαζράκ» (Μαζαράκη) .Νωρίτερα γίνεται αναφορά για την Πελοποννησιακή προέλευση των Μαζαράκηδων. Σε άλλα έγγραφα γίνεται μνεία των ονομάτων Μόκρα και Μακρή(Δ.Κ.Μ.Σ.2).

Ενδιαφέρον έχουν οι φόροι, οι οποίοι καταγράφονται λεπτομερώς όπως και οι υποχρεώσεις μεταξύ των οποίων: 3 μέρες εργασία για τ' αμπέλια του σουλτάνου, φόρος λαχανόκηπου, φόρος τοποτηρησίας, φόρος δεκάτης, υποχρεωτικός σεβασμός στους τιμαριούχους και αρκετοί άλλοι που μετά το 1583 επεκτάθηκαν με άλλες διατάξεις και έγιναν απαιτητικότεροι και ληστρικότεροι.

Έτσι, όσο οι ράθυμοι και οι «σαμπούρηδες» περισσεύουν σε έναν τόπο τόσο φτωχότεροι γίνονται οι νοικοκυραίοι. Πώς μοιάζουν οι εποχές!.

Η διαρκής επέκταση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας επηρέασε αρνητικά ως προς τα πολιτικά και οικονομικά εκτός των άλλων περιοχών και την κοιλάδα του Όφεως.

Είναι κρίσιμη εποχή ανάμεσα στους τουρκοπερσικούς, στους ρωσοτουρκικούς πολέμους και στα επαναστατικά κινήματα των γενιτσάρων, των τζελαλήδων, των τζεπνί οι οποίοι ως ετερόδοξοι μουσουλμάνοι Αλεβί διεκδικούσαν και λεηλατούσαν όλους τους ορεινούς οικισμούς αναζητώντας βοσκότοπους, μεταξύ αυτών, κατά τον Ant.Bryer και στον Όφη, που με την τελική εγκατάσταση τους ανέτρεψαν τις δημογραφικές στατιστικές. Στη μουσουλμανική αύξηση συνετέλεσαν επίσης ο εύκολος προσηλυτισμός των Λαζών (το 1580), η προσχώρηση στο Ισλάμ των γειτονικών Αρμενίων του Heusin, καθώς και η εισβολή και εγκατάσταση Ατζάρων οι οποίοι είχαν πρό πολλού εξισλαμισθεί.

Αυτήν την ταραγμένη περίοδο, η Τουρχάν σουλτάνα διόρισε τον πρώην μπέηλερμπεη της Τραπεζούντος (1644)Αλβανό, Μεχμέτ Κιοπρουλού ως μεγάλο Βεζύρη με απόλυτες εξουσίες, και στόχο να ανασυντάξει την αυτοκρατορία οικονομικά και στρατιωτικά, πατάσσοντας την επανάσταση και την διαφθορά.

Τα κατάφερε χρησιμοποιώντας ως τοπικούς άρχοντες, ηγεμόνες-τιμαριούχους Αλβανούς σπαχήδες τους γνωστούς τερεμπέηδες οι οποίοι αφού αγόρασαν το φορολογικό δικαίωμα της, περιοχής, επέπεσαν με αγριότητα και λεηλάτησαν τα χριστιανικά νοικοκυριά σ' όλο τον Πόντο, εγκατεστημένοι κυρίως στις παραλιακές πόλεις.

Στον Όφη ήταν εγκατεστημένοι στο παραθαλάσσιο και παραποτάμιο χωριό Λέκκα με ήπιο κλίμα, πλούσια γεωργία, όπου είχαν εκτός των άλλων και τον έλεγχο του εφοδιασμού των πλοίων με πόσιμο νερό, (Λέκκα = όνομα αλβανικής φάρας-τοπωνύμιο της Αλβανίας-επώνυμο Πελοποννησιακό-χωριό στην Αλβανία στη Σάμο και στον Όφη).

Για την εγκατάσταση τους υπάρχει η μαρτυρία του φορολογικού καταλόγου 828/1483 και η εργασία της IRENE BELDICEANU-STEINHERR, την οποία θα δημοσιεύσω λίγο αργότερα στα Οφίτικα Νέα.

Κατά την Μαργαρίτα Πουτουρίδου, που μελέτησε και δημοσίευσε τα ντοκουμέντα της εποχής, διατάσσονται οι τοπικοί άρχοντες στον Όφη να συλλάβουν από τα χωριά Maurant, Leka, Zeno, Cafaruska, Sur, Zevaid, Melinoz, μία σειρά παρανόμων που εκτός του ότι πλιατσικολόγησαν τα υπάρχοντα των κατοίκων, πυρπόλησαν 200 σπίτια και βοηθητικούς χώρους, καθώς και 7 τζαμιά σε 15 χωριά, σκότωσαν 16 στρατιώτες, διακόρευσαν 18 παρθένες, βίασαν ένα μικρό κορίτσι 7 χρονών...και το κατάστιχο συνεχίζει την ανατριχιαστική περιγραφή του θανάτου με την πτώση από βράχο και τον πνιγμό στα νερά του ποταμού Όφη, γυναικών, όπως στην Αραπίτσα, προς αποφυγή του ατιμασμού.

Το 1688 άλλο έγγραφο περιγράφει τις ληστρικές επιδόσεις του Mytesellim Γιουσούφ.

Το 1676 ο Μουφέτης Μουσταφά Αγάς με την πρόφαση της καταδίωξης παρανό­μων, καταλήστεψε και αυτός τα χωριά του 'Οφη.

Η μελέτη συνεχίζει την παρουσίαση και άλλων τέτοιων φρικτών γεγονότων, που α­νάγκαζαν τους κατοίκους να υφίστανται τα δεινά μ' όποια πλευρά και αν συντάσσο­νταν ή με την σουλτανική δηλ. ή με την τοπική εξουσία.

Έτσι ο εξισλαμισμός ήταν πιο υποφερτή λύση αφού εξυπηρετούσε όλες τις πλευ­ρές. Εξασφάλιζε δηλ. την υποστήριξη των ακριτικών πληθυσμών στη μακροχρόνια δια­μάχη Ρωσίας-Τουρκίας, σε βάρος όμως των οικονομικών εσόδων, σταματούσε το ρεύ­μα των αθρόων μετοικεσιών προς την Χριστιανική Ρωσία η οποία, φυσικά τους εγκα­θιστούσε και αυτή ως αμυντικό ανάχωμα στην τουρκική διείσδυση, ενισχύονταν ο τουρκικός στρατός σε έμψυχο υλικό και ταυτόχρονα ισχυροποιούνταν το Ισλάμ.

Όλοι αυτοί οι λόγοι μετέτρεπαν έναν εχθρικά κείμενο λαό σε υποτακτικό φίλο.

Ο μαζικός εξισλαμισμός στον Όφη που αποτελεί ένα από τα λίγα παραδείγματα στη σύγχρονη ιστορία της Μ. Ασίας συνοδεύτηκε από τον απαγχονισμό του Πατριάρ­χη Παρθενίου του 3ου (1657) στην Πόλη με την κατηγορία της μηχανορραφίας υπέρ του Τσάρου. Την ίδια εποχή καταργήθηκε η Επισκοπή του Όφεως, με τις ανάλογες ε­πιπτώσεις στην απονομή της δικαιοσύνης στα χωριά, αφού τώρα πλέον ο κορανικός νόμος επιβάλλονταν από το Ισλαμικό Ιερατείο.

Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήταν η φυγή και εγκατάσταση των Οφιτών σε ο­ρεινά και απροσπέλαστα μέρη ή σε άλλες παρευξείνιες περιοχές. Έτσι δημιουργήθη­καν οι ορεινοί οικισμοί της άνω κοιλάδος του Όφη και ο οικισμός ΦΥΤΙΑΝΑ, πατρίδα ε­πισκόπων πατριαρχών και σημαντικών προσωπικοτήτων των γραμμάτων, με σπου­δαίο ρόλο στην προώθηση της Ελληνικής παιδείας (ΦΥΤΙΑΝΑ=η αδελφότητα των γενναίων=ahiyyat al fityan).

Όσοι αρνήθηκαν την εξωμοσία, 150 οικογένειες περίπου, υπέστησαν επί μέρους διωγμούς και κατατρεγμούς. Αυτοί ζούσαν στα χωριά Κρηνίτα, Ζησινό, Χαλτ, Γίγα, Κουρίτσ, Ζουρέλ και Λέκκα οι οποίοι πάλι ως εξόριστοι ανταλλαγέντες δημιούργησαν νέο οικισμό - Ν. Τραπεζούντα- και προόδευσαν.

Την εποχή των τερεμπέηδων, άρχισε και η μετοικεσία στο Ιάσιο της Ρουμανίας, ό­που ο Ελληνισμός μεγαλούργησε κάτω από την προστασία Φαναριώτικων οικογε­νειών, τιμαριούχων, και αυτών κυρίως των Υψηλάντιδων και Μαυροκορδάτων αλλά και άλλων Ελλήνων πριγκίπων.

Στο Ιάσιο, σύμφωνα με την πληροφορία του Αναστασίου Κωτίδη, τον οποίο και ευχαριστώ, ζούσαν οι οικογένειες Αλεξιάδη, Χαρίτογλου, Μεγαλόπουλου, Μαυρόπουλου, Κωτίδου, Ελευθεριάδου, Βαρδίκου, Βλαχίδη, Χατζηϊωαννίδη, Γιανταμίδη και Αλχαζίδη.

Οι συμπατριώτες μας αυτοί έμποροι στην πλειοψηφία τους, προστέθηκαν στην υ­πόλοιπη Ελληνική Κοινότητα, της οποίας η δράση χρονολογείται από τα τέλη του 15ου αιώνα. Το Ιάσιο εξ αιτίας των Ελλήνων προσφύγων έγινε ονομαστή πόλη με Α­καδημία, σχολεία, τυπογραφείο, περικαλλείς ναούς, μοναστήρια, αγορά με αξιόλογη ε­μπορική κίνηση με την Κεντρική Ευρώπη και τις παρευξείνιες χώρες.

Η φόρου υποτελής στο σουλτάνο Μολδαβία διοικήθηκε με σύνεση κυρίως από την οικογένεια των Υψηλαντών οι οποίοι προστάτευσαν την ελληνική παρουσία, ευνοώντας την εκπαίδευση και τον Ελληνικό πολιτισμό, προετοιμάζοντας μ αυτό τον τρόπο την επανίδρυση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Άλλωστε στην Εκκλησία των Τριών Ιεραρχών του Ιασίου ξεκίνησε η σπίθα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.

Στην άλλη πλευρά της Μαύρης Θάλασσας, η φυγή συνεχιζόταν με την εγκατάσταση στην κοιλάδα της Τσάλκας από το 1829, στο Κουμπάν μετά το 1830, στην Απχαζία (1869-1879) στην Ατζαρία (1878-1881), στο Κάρς (1878-1914) κ.α.

Οι μεταναστεύσεις αυτές γίνονταν χειμαρρώδεις την εποχή των ρωσοτουρκικών πολέμων μέχρι η φίλη Ρωσία να μεταβληθεί σε εχθρική αρκούδα, εξορίζοντας τους, στις παγωμένες στέπες, ως εχθρούς του λαού και καταναγκαστικούς εργάτες στα εργοστάσια και στα ορυχεία, με τα γνωστά αποτελέσματα. Χιλιάδες νεκροί!!

Σήμερα η αναγκαστική μετανάστευση επιβάλλεται στους εκεί πληθυσμούς με στόχο την διάλυση τους. Το χωριό εποίκων, Σαχίν-καγιά της 'Ιμβρου, τα χωριά Γιαματς-κιοϊ (Αγ. Νικόλαος), Σιπαχί (Αγ.Τριάδα)Τσαπίτσα (Δαυλός) της κατεχόμενης Κύπρου, πολλοί οικισμοί της Άγκυρας, της Κωνσταντινούπολης και αλλού, είναι αψευδείς μαρτυρίες.

Βιβλιογραφία

«Από τη χώρα του Χρυσόμαλλου Δέρατος. Θησαυροί της αρχαίας Κολχίδας». Συλλογικός Τόμος. ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ.

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ: 4ΤΟΜΟΙ «ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ»

«Η ΑΡΧΑΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»: Ν. ΠΑΠΑΧΑΤΖΗ. ΕΚΔ. ΑΘΗΝΩΝ.

ΑΡΡΙΑΝΟΣ: «Περίπλους του Ευξ.Πόντου» Μετ. Γ. Ράτττης Εκδ. ΖΗΤΡΟΣ.

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ. Αρχ. Πόντου 4-5

ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ: «Ιστορία των πολέμων» βιβλίο Β XV-XXX- βιβλίο A' ΧΙ-ΧΧΙΙΙ

«Η ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΑΝΑΤΟΛΗ ΚΑΙ Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΟΥ ΠΑΠΙΣΜΟΥ». Αριστ. Παπαδάκης Μ. ΙΕΤ

«Ο ΛΙΒΑΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΤΜΗΜΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΥΡΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΣΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 160Υ ΑΙΩΝ.

M.Tayyib. Gokbilgin Δελτ. Κεντρ. Μικρ. Σπ. Νο 2

«Η ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΟΥ ΟΦΕΩΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΚΑΙ Ο ΕΡΧΟΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ» Μαργ. Πουτουρίδου (Δ.ΚΜ.Σ.12σελ.47-70).

«ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΟΘΩΜ.ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ» Μ.F.KOPRULU-Εκδ.ΠΑΠΑΖΗΣΗ. ΥΔΡΑ Β -544



Ταπεινό κερί στη μνήμη του καθ. Βασίλη Αδαμίδη

Μεγαλόπουλος Ιωάννης



Γεωγραφικά στοιχεία

Ανατολικά της Τραπεζούντας και σε απόσταση 60 περίπου χιλιομέτρων από αυτήν, ανάμεσα στις επαρχίες των Σουρμένων και της Ριζούντας, βρίσκεται η επαρχία Όφεως. Το μήκος των ακτών της φτάνει γύρω στα 30 χιλιόμετρα. Έχει μέγιστο μήκος 120 χιλιόμετρα και μέγιστο πλάτος 100 χιλιόμετρα.

Το έδαφος της επαρχίας Όφεως είναι ορεινό. Ιδιαίτερα στο δυτικό τμήμα της υπάρχουν άφθονα δάση με ευρωπαϊκά, κυρίως, δέντρα: βελανιδιές, φτελιές, φιλλύρες, οξιές, έλατα, κλείθρες κ.α. Στις χαμηλότερες περιοχές αφθονούν καρποφόρα δέντρα. Συναντώνται ακόμα μεγάλες στεπώδεις εκτάσεις, που καλύπτονται από την πυκνότατη βελανοειδή χλόη, που θ’ αναφέρουμε παρακάτω, το κιρτίλ. Η χλόη αυτή είναι πάρα πολύ κατάλληλη για την κτηνοτροφία.

ΛΙΜΝΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΤΑΜΟ ΟΦΙ

Μέσα από τα δάση αυτά κυλά τα δροσερά νερά του ο ποταμός Όφις. Κανένας δεν ξέρει με σιγουριά, ποιος τον βάφτισε και γιατί τον έβαλε «Όφις». Ο Όφις σήμερα λέγεται Σουλανλού σού. Πηγάζει από το βουνό Υψήλ, κοντά στο ομώνυμο στα παλιότερα χρόνια χωριό Υψηλή. Προχωρώντας ο Όφις γίνεται όλο και πιο ορμητικός, γιατί στη διαδρομή του φιλοξενεί και τα νερά των παραποτάμων του Χαλτουζεν και Αλτσάκ Κλισέ. Και αφού φέρει βόλτα όλη σχεδόν την επαρχία, χαρίζει τα νερά του σε λιμνούλα κοντά στο Σεράχω και μετά ξεχύνεται ακάθεκτος προς τη θάλασσα, κοντά στο Σολακλί.

Άλλο ποτάμι της επαρχίας αυτής είναι ο Γάϊτας(στα τούρκικα Μακί ντερέ). Αυτός πηγάζει από το βουνό Μεσοράχ και χύνεται στη Μαύρη Θάλασσα κοντά σο Εσκί Παζάρ(Παλαιά Αγορά). Τρίτος κατά σειρά έρχεται ο Μπαλτατζί ντερέ. Πηγάζει από τα Γενητά και ενώνεται, προτού εκβάλλει στη θάλασσα, με τον Γάϊτα στη θέση Κουπούρια, λίγο πιο κάτω από το χωριό Χαστρικό.

Ο Καλοπόταμος είναι το φυσικό σύνορο ανάμεσα στις επαρχίες Όφι και Ριζούντας. Ξεχωρίζει για το σκοτεινό χρώμα του νερού του από το χώμα και την άμμο που παρασέρνει στο διάβα του. Η κοίτη του είναι γεμάτη από το γνωστό στην ορυκτολογία ένυδρο ορυκτό, τον οφίτη .

Ο ΟΦΙΣ ΠΟΤΑΜΟΣ

Σημειώνουμε ότι όλα τα ποτάμια της επαρχίας είναι ορμητικά και θορυβώδη από τα πολλά χαλίκια που κουβαλούν τα νερά τους, ύστερα από βροχές και δεν είναι δυνατόν να τα περάσει κανείς. Αντίθετα , το καλοκαίρι είναι διαβατά.


. Ηλία Ιω. Χατζηϊωαννίδη


ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ 2010 Μ.Χ.