Ηρόδοτος, ο πατήρ της ιστορίας

Ο Ηρόδοτος γεννήθηκε στην Αλικαρνασσό, στη νοτιοδυτική ακτή της Μικράς Ασίας, λίγο πριν από την εκστρατεία του Ξέρξη εναντίον των Ελλήνων (480-479 π.Χ.)

Ο Ηρόδοτος διατήρησε μεν διά βίου την κλίση του προς το δωρικό χαρακτήρα, το χαρακτήρα της δωρικής φυλής, αλλά γνώρισε και τον ιωνικό χαρακτήρα, χωρίς βεβαίως να γοητευτεί από αυτόν

Κατά κοινή παραδοχή, η ελληνική κλασικότητα έφθασε στο απόγειο της ακμής της με τις τραγωδίες του Σοφοκλή και τον Παρθενώνα.

Μάλιστα, η συνένωση ιωνικών και δωρικών στοιχείων στον ξακουστό ναό της
Ακρόπολης είναι ένα εύγλωττο σύμβολο για τις ιδιαίτερες συνθήκες κάτω από τις οποίες επιτεύχθηκε η ωρίμαση αυτή της κλασικότητας επί αττικού εδάφους.

Κοντά στην ώριμη τραγωδία του Σοφοκλή τοποθετείται το έργο του Ηροδότου, στο οποίο συνενώνονται ένα πλήθος από αρχαϊκά χαρακτηριστικά —καρπός της παράδοσης— και ποικιλόμορφα στοιχεία άμεσα σχετιζόμενα με τις συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτό διαμορφώθηκε.

Όσα γνωρίζουμε για τη ζωή του Ηροδότου προέρχονται κυρίως από το λεξικό της Σούδας ή συνάγονται έμμεσα από το ίδιο το έργο του.

Ο Ηρόδοτος γεννήθηκε στην Αλικαρνασσό, στη νοτιοδυτική ακτή της Μικράς Ασίας, λίγο πριν από την εκστρατεία του Ξέρξη εναντίον των Ελλήνων (480-479 π.Χ.).

Η Αλικαρνασσός, ως αποικία της Τροιζήνας, ήταν κατ’ αρχήν δωρική, αλλά ιωνικά στοιχεία πρέπει να είχαν διεισδύσει από νωρίς στην πόλη, όπως φανερώνουν επιγραφές του 5ου αιώνα π.Χ. σε ιωνική διάλεκτο.

Έτσι, ο Ηρόδοτος διατήρησε μεν διά βίου την κλίση του προς το δωρικό χαρακτήρα, το χαρακτήρα της δωρικής φυλής, αλλά γνώρισε και τον ιωνικό χαρακτήρα, χωρίς βεβαίως να γοητευτεί από αυτόν.

Η οικογένεια του Ηροδότου ήταν μια από τις σημαντικότερες της Αλικαρνασσού, δεν είναι όμως εξακριβωμένο αν οι γονείς του είχαν αριστοκρατική καταγωγή ή απλώς διέθεταν μεγάλη οικονομική άνεση.

Ο πατέρας του λεγόταν Λύξης και ένας θείος του, γνωστός επικός ποιητής, λεγόταν Πανύασσης.

Τα ονόματα αυτά των στενών συγγενών του υποδηλώνουν πολιτιστικές επιδράσεις της καρικής ενδοχώρας —οι Κάρες ήταν αρχαίος λαός της νοτιοδυτικής Μικράς Ασίας— και της Εγγύς Ανατολής.

Ο Ηρόδοτος απέκτησε το δικαίωμα του πολίτη των Θουρίων, γι’ αυτό και σε χειρόγραφα του έργου του αναφέρεται όχι μόνο ως Αλικαρνασσεύς αλλά και ως Θούριος

Το 444/443 π.Χ. ιδρύθηκε από τον Περικλή η πανελλήνια αποικία των Θουρίων, κοντά στα ερείπια της κατεστραμμένης Σύβαρης, στην Κάτω Ιταλία

Κατά τις πρώτες δεκαετίες της ζωής του Ηροδότου η Αλικαρνασσός ήταν υποταγμένη στους Κάρες.

Σημαντικότερη εκπρόσωπος της καρικής δικτατορίας που είχε εγκαθιδρυθεί στην πόλη ήταν η Αρτεμισία, μια γυναίκα σίγουρα όχι συνηθισμένη, που ακολούθησε πιστά τον Ξέρξη στην εκστρατεία του εναντίον των Ελλήνων.

Μετά την αίσια για τους Έλληνες έκβαση του αγώνα τους εναντίον των Περσών και την εμπέδωση της ελληνικής υπεροχής στο Αιγαίο, οι κάτοικοι της Αλικαρνασσού ξεσηκώθηκαν και επιχείρησαν να απαλλαγούν από την καρική κυριαρχία.

Στην προσπάθειά τους να ανατρέψουν τον τύραννο Λύγδαμη, το γιο της Αρτεμισίας, έχασε πιθανώς τη ζωή του ο Πανύασσης, ενώ ο Ηρόδοτος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του, ίσως εξόριστος.

Ο τόπος στον οποίον κατέφυγε ήταν η Σάμος, κάτι που σημαίνει ότι ήλθε εκ νέου σε επαφή με τον ιωνικό τρόπο ζωής.

Λίγον καιρό αργότερα ο Ηρόδοτος επέστρεψε στην πατρίδα του και έλαβε μέρος στην ανατροπή του Λύγδαμη.

Αυτό πρέπει να συνέβη όχι πολύ νωρίτερα από το 454 π.Χ., καθώς από αυτό το έτος η Αλικαρνασσός απαντά ως συμμαχική πόλη στους αττικούς φορολογικούς καταλόγους.

Το επόμενο σημείο αναφοράς για τη ζωή του Ηροδότου από χρονολογικής απόψεως είναι το 444/443 π.Χ., όταν ιδρύθηκε από τον Περικλή η πανελλήνια αποικία των Θουρίων, κοντά στα ερείπια της κατεστραμμένης Σύβαρης, στην Κάτω Ιταλία.

Στην ίδρυση της εν λόγω αποικίας συνέβαλαν εξέχουσες προσωπικότητες, όπως ο αρχιτέκτονας – πολεοδόμος Ιππόδαμος ο Μιλήσιος και ο σοφιστής Πρωταγόρας.

Ο Ηρόδοτος, ασχέτως τού εάν ήταν μέλος της πρώτης αποικιστικής αποστολής ή μετοίκησε εκεί αργότερα, απέκτησε το δικαίωμα του πολίτη των Θουρίων, γι’ αυτό και σε χειρόγραφα του έργου του αναφέρεται όχι μόνο ως Αλικαρνασσεύς αλλά και ως Θούριος.


Ηρόδοτος, pater historiae (Μέρος Γ’)

Ένα δεύτερο ταξίδι έδωσε τη δυνατότητα στον Ηρόδοτο να εξερευνήσει τη χώρα των Σκυθών, έχοντας προφανώς ως βάση του την Ολβία, στις βορειοδυτικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας

Η συνάντηση του Ηροδότου με την Αθήνα, την πόλη του Περικλή, το κέντρο της πνευματικής ζωής των Ελλήνων, στάθηκε αποφασιστικής σημασίας για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου και του συγγραφέα

Ανάμεσα στην ανατροπή του Λύγδαμη και την πολιτογράφηση στους Θουρίους έλαβαν χώρα τα ταξίδια του Ηροδότου, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη γέννηση του έργου του.

Ένα πρώτο μεγάλο ταξίδι τον έφερε επί ένα περίπου τετράμηνο στην Αίγυπτο, κι από εκεί στη Φοινίκη και τη Μεσοποταμία.

Ένα δεύτερο ταξίδι τού έδωσε τη δυνατότητα να εξερευνήσει τη χώρα των Σκυθών, έχοντας προφανώς ως βάση του την Ολβία, στις βορειοδυτικές ακτές της Μαύρης Θάλασσας (νυν νότια Ουκρανία).

Πέραν των ταξιδιών αυτών, που υποκινήθηκαν από τη φιλομάθειά του, την επιθυμία του να γνωρίσει ξένους τόπους, ο Ηρόδοτος, στα χρόνια πριν ή ίσως γύρω από την ίδρυση των Θουρίων, βρέθηκε στην Αθήνα, όπου έμελλε να περάσει σημαντικό μέρος της ζωής του και να τιμηθεί.

Η συνάντησή του με την πόλη του Περικλή, το κέντρο της πνευματικής ζωής των Ελλήνων, στάθηκε αποφασιστικής σημασίας για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου και του συγγραφέα.

Ο Ηρόδοτος ήλθε ασφαλώς σε επαφή με τον Πρωταγόρα και επηρεάστηκε βαθιά από τη σοφιστική, που είχε αρχίσει να αναστατώνει την πνευματική ζωή της Αθήνας.

Ακόμη μεγαλύτερη ήταν η επίδραση που άσκησε πάνω του η τραγωδία, εκείνο το ποιητικό είδος στο οποίο ενώθηκαν με θαυμαστό τρόπο όλες οι δυνάμεις της παράδοσης.

Στενός φίλος του υπήρξε ο Σοφοκλής, ο κορυφαίος των κορυφαίων της κλασικής τραγωδίας, ο οποίος έγραψε μάλιστα σε ηλικία πενήντα πέντε ετών μιαν Ωδή στον Ηρόδοτο.

Όσον αφορά τα τελευταία χρόνια της ζωής του Ηροδότου, δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα, ούτε καν εάν επέστρεψε από τους Θουρίους στην Αθήνα.

Πάντως, ο αρχαιότερος από τους έλληνες ιστοριογράφους ήταν ακόμη εν ζωή όταν ξέσπασε ο Πελοποννησιακός Πόλεμος (431-404 π.Χ.).

Εάν δεχτούμε την άποψη ότι ο Ηρόδοτος συνέχισε το συγγραφικό έργο του σχεδόν έως το τέλος της ζωής του, τότε πρέπει να τοποθετήσουμε το θάνατό του στην πρώτη περίοδο του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Βαγγέλης Στεργιόπουλος
https://www.in.gr/