Οι υγειονομικές υπηρεσίες του βυζαντινού στρατού

Μικρογραφία των χειρουργικών γραφών του γιατρού Νικέτα, Ελληνικό χειρόγραφο, 10ος-11ος.αιών.

Οι Βυζαντινοί είχαν συνειδητοποιήσει από πολύ νωρίς πως σε μια μάχη, τα αντισηπτικά και οι καθαροί επίδεσμοι, μπορούσαν να κάνουν την διαφορά μεταξύ νικητή και ηττημένου.

Ιωάννης Παγουλάτος- Νομικός, Δημοσιογράφος

Από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα, η αξία ενός στρατού καθορίζεται από τρία στοιχεία: την εκπαίδευση των ανδρών του, το δίκτυο ανεφοδιασμού του και το επίπεδο ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης που διαθέτει για τους τραυματίες του.
Κατά τον Μεσαίωνα, όλες οι χώρες φρόντιζαν για το πρώτο στοιχείο, αρκετές για το δεύτερο και ελάχιστες για το τρίτο.
Οι Βυζαντινοί είχαν συνειδητοποιήσει από πολύ νωρίς πως σε μια μάχη, τα αντισηπτικά και οι καθαροί επίδεσμοι, μπορούσαν να κάνουν την διαφορά μεταξύ νικητή και ηττημένου, όπως ακριβώς και τα καλοακονισμένα σπαθιά. Για τον λόγο αυτό είχαν οργανώσει το υγειονομικό τους εξίσου άρτια με τα μάχιμα σώματα του στρατού τους. Η περίθαλψη τραυματιών στο πεδίο της μάχης αποτελούσε έναν τομέα στον οποίο οι Βυζαντινοί βρίσκονταν πολύ μπροστά από τα σύγχρονά τους έθνη, έχοντας κληρονομήσει την μακρά ιατρική παράδοση των αρχαίων Ελλήνων και των Ρωμαίων.

Το πρώτο πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει το βυζαντινό σώμα υγειονομικού ήταν η απομάκρυνση και μεταφορά των πληγωμένων από το πεδίο της μάχης. Οι ελαφρά τραυματισμένοι ιππείς μπορούσαν να φθάσουν μόνοι τους προς τα μετόπισθεν, καβάλα στα άλογά τους, και να φροντίσουν γρήγορα τα τραύματά τους. Για τους πεζούς όμως και τους σοβαρά πληγωμένους αναβάτες, που είχαν πέσει από την σέλα τους, κάτι τέτοιο ήταν εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο.

Για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, οι Βυζαντινοί είχαν συστήσει μια ομάδα ειδικά εκπαιδευμένων έφιππων νοσοκόμων, οι οποίοι ήταν γνωστοί ως δαιπότατοι ή κρίβαντες. Αποστολή τους ήταν η μεταφορά των τραυματιών από το πεδίο της μάχης προς τα νοσοκομεία εκστρατείας. Οι άνδρες αυτοί είχαν πάντα μαζί τους ένα μεγάλο φλασκί με νερό, για την ενυδάτωση και αναζωογόνηση των πληγωμένων.
Ο δαιπότατος αφαιρούσε αρχικά από τον τραυματία την πανοπλία του, για να μπορεί να τον μεταφέρει ευκολότερα. Έπειτα, τον σήκωνε από το έδαφος και τον τοποθετούσε όρθιο επάνω στο άλογό του. Στην συνέχεια ανέβαινε και ο ίδιος ο δαιπότατος και καθόταν πίσω από τον πληγωμένο άνδρα, για να τον στηρίξει με το σώμα του, αν τυχόν κατέρρεε.

Στην αριστερή πλευρά της σέλας κάθε έφιππου νοσοκόμου υπήρχε πάντα και ένας τρίτος αναβολέας, αφού οι άλλοι δύο θα χρησιμοποιούνταν αναγκαστικά από τον τραυματία. Έτσι, ο δαιπότατος μπορούσε να ιππεύσει κι αυτός, αφού προηγουμένως θα είχε τοποθετήσει επάνω στο άλογο τον πληγωμένο στρατιώτη.

Τα κινητά νοσοκομεία εκστρατείας που προορίζονταν για τους άνδρες του ιππικού, βρίσκονταν τουλάχιστον δύο χιλιόμετρα μακριά από την πρώτη γραμμή.Αντίθετα, εκείνα που αναλάμβαναν την φροντίδα των πεζών στρατιωτών, στήνονταν πιο κοντά στο πεδίο της μάχης.
Τα νοσοκομεία εκστρατείας των Βυζαντινών ήταν επανδρωμένα με γιατρούς όλων των ειδικοτήτων, οι οποίοι θεωρούνταν από τους καλύτερους στον κόσμο, και ένα πλήθος νοσοκόμων, έτοιμων να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ανά πάσα στιγμή.
Κατά την διάρκεια των στρατιωτικών επιχειρήσεων, η εξεύρεση νέων αλόγων, εκπαιδευμένων ειδικά για πόλεμο, ήταν ακόμα πιο δύσκολη από την αντικατάσταση των νεκρών και βαριά τραυματισμένων στρατιωτών.
Έτσι, οι Βυζαντινοί διατηρούσαν πάντα στα νοσοκομεία εκστρατείας αρκετούς κτηνίατρους, οι οποίοι αναλάμβαναν να περιποιηθούν τα τραύματα των ίππων, των ημίονων και γενικά κάθε ζώου που συνέβαλλε με τον τρόπο του στην πολεμική προσπάθεια των ανθρώπων.

Χαρακτική που δείχνει τη μάχη της Νίκαιας (γνωστή επίσης και ως η πολιορκία της Νίκαιας) που πραγματοποιήθηκε από τις 14 Μαΐου έως τις 19 Ιουνίου 1097 κατά τη διάρκεια της πρώτης σταυροφορίας. Οι Σταυροφόροι και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία ένωσαν τις δυνάμεις τους και εκεί είναι που νίκησαν τους Τούρκους του Σουλτανάτου του Ρούμ. ».

• Οι γιατροί του βυζαντινού στρατού είχαν να αντιμετωπίσουν κάποια συγκεκριμένα πρότυπα τραύματος. Η πιο συνηθισμένη περίπτωση ήταν οι πληγές που οφείλονταν στην δράση των εχθρικών τόξων.

 Τα βέλη τους προξενούσαν πλήθος τραυμάτων στα φίλια τμήματα, όσο εκείνα προέλαυναν σχεδόν ακάλυπτα προς τις γραμμές του αντίπαλου στρατεύματος. Σε σύγκριση με τους πεζούς πολεμιστές, οι ιππείς υπέφεραν λιγότερο από τέτοιου είδους πληγές, λόγω της μεγαλύτερης ταχύτητας και ευελιξίας τους.
 Οι τοξότες του εχθρού δυσκολεύονταν να σημαδέψουν τους κινούμενους στόχους που αποτελούσαν τα άλογα και οι αναβάτες τους, και προτιμούσαν να στοχεύουν την αργή μάζα των πεζοπόρων τμημάτων.
Τα τραύματα από βέλη αντιμετωπίζονταν συνήθως με επιτυχία από τους Βυζαντινούς γιατρούς.

• Όταν οι γραμμές των δύο αντίπαλων στρατών συναντιούνταν, τότε ξεκινούσε η μάχη εκ του συστάδην. Τα τραύματα που προκαλούνταν σε αυτήν την φάση ήταν κυρίως κατάγματα και βαθιά σχισίματα στο σώμα και τα άκρα, καθώς οι στρατιώτες χρησιμοποιούσαν περισσότερο την κόψη παρά την αιχμή του σπαθιού τους.

Σε τέτοιες περιπτώσεις, τα πράγματα ήταν πιο δύσκολα από ό,τι στις πληγές από βέλη. Οι Βυζαντινοί γιατροί ήταν ειδικοί στο να ράβουν με μεγάλη επιδεξιότητα βαθιά σχισίματα και να περιποιούνται κατάγματα των άνω και κάτω άκρων. Όταν όμως επρόκειτο για σοβαρές βλάβες σε τένοντες, συνδέσμους και αρθρώσεις, η μόνη εφαρμόσιμη λύση παρέμενε ο ακρωτηριασμός.

•  Υπήρχε επίσης μια σειρά θεραπειών για βαθιά τραύματα στην περιοχή της κοιλιακής χώρας, οι οποίες όμως πολλές φορές αποδεικνύονταν ανεπαρκείς να σώσουν τον πληγωμένο στρατιώτη.

Το επίπεδο ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης σε καιρό εκστρατείας, επηρέαζε αποφασιστικά και την ψυχολογία των αντιμαχόμενων πλευρών. Οι Βυζαντινοί στρατιώτες, έβλεπαν ότι οι τραυματισμένοι σύντροφοί τους δεν εγκαταλείπονταν στο έδαφος, αλλά μεταφέρονταν συστηματικά από το πεδίο της μάχης προς τα μετόπισθεν.
Όσοι από αυτούς αποτελούσαν ελαφρές περιπτώσεις, επέστρεφαν γρήγορα στην πρώτη γραμμή, ύστερα από σύντομη φροντίδα των πληγών τους. Αντίθετα, οι λαοί εναντίον των οποίων πολεμούσαν συνήθως οι Βυζαντινοί, δεν διέθεταν οργανωμένο σύστημα φροντίδας για τους τραυματίες τους.

 Όσοι πολεμιστές τους έπεφταν πληγωμένοι στο έδαφος, αφήνονταν στην μοίρα τους, χωρίς να ασχολείται κάποιος μαζί τους, μέχρι να τελειώσει η μάχη. Αυτή η αντίθεση ανύψωνε θεαματικά το ηθικό των Βυζαντινών ενώ παράλληλα καταρράκωνε αποφασιστικά την ψυχολογία των αντιπάλων τους.

 Η σιγουριά της επαρκούς ιατρικής φροντίδας λειτουργούσε ως «δίχτυ ασφαλείας» για τους πολεμιστές της Κωνσταντινούπολης, οι οποίοι ένιωθαν ελεύθεροι να πάρουν πρωτοβουλίες στο πεδίο της μάχης.

Η γνώση ότι η μεταφορά και η περίθαλψη τραυματιών ήταν ανά πάσα στιγμή διαθέσιμη, ενθάρρυνε τους Βυζαντινούς στρατιώτες να επιχειρούν τολμηρότερες επιθετικές ενέργειες, ενώ τους βοηθούσε να μην χάνουν το θάρρος τους, όταν η κατάσταση γινόταν δυσχερέστερη.www.huffingtonpost.gr/