Οι Τσάμηδες ήταν Αλβανοί μουσουλμάνοι της Θεσπρωτίας, οι οποίοι εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή πληθυσμών με την Τουρκία το 1923, μόνο και μόνο γιατί δήλωναν Έλληνες και υπερήφανοι γι αυτό. Τα γεγονότα, ωστόσο, απέδειξαν το αντίθετο:
το καλοκαίρι του 1943 η Παραμυθιά και τα χωριά του κάμπου της περνούσαν άσχημες ώρες. Η περιοχή ζούσε την κορύφωση του δράματος με μία τριπλή κατοχή, των Γερμανών, των Ιταλών και των μουσουλμάνων Τσάμηδων, οι οποίοι έσπευσαν από την αρχή να συνεργαστούν με τους κατακτητές.
Η Γερμανική διοίκηση, με αφορμή το θάνατο έξι Γερμανών σε μάχη με το ΕΔΕΣ, αποφάσισε να σκοτώσει δεκαπλάσιο αριθμό Ελλήνων αμάχων (δηλαδή εξήντα), πράγμα που το έπραξε. Τη νύχτα της 27ης Σεπτεμβρίου 1943, κοντά στα μεσάνυχτα, ο τρόμος σκέπασε τα σοκάκια της κωμόπολης. Μεικτά αποσπάσματα Γερμανών και μουσουλμάνων Τσάμηδων, παραβιάζουν επιλεκτικά πόρτες χριστιανικών σπιτιών. Συλλαμβάνουν όσους βρίσκονται στις λίστες τους. Τα ιστορικά ντοκουμέντα που εντοπίστηκαν πριν από λίγα χρόνια, δείχνουν ότι την λίστα των μελλοθανάτων είχε συντάξει η ηγεσία των Τσάμηδων.
Οι πιο πολλοί από τους συλληφθέντες ήταν μεταξύ τους στενοί συγγενείς. Γονείς και παιδιά, αδέλφια, ανίψια και θείοι. Κατά τη διάρκεια της κράτησης, ανακοινώθηκε στους κρατουμένους η απόφαση των αρχών κατοχής να εκτελεστούν. Όπως εξιστόρησαν αργότερα οι τρεις από τους κρατούμενους που απελευθερώθηκαν την τελευταία στιγμή, οι τραγικές ώρες στο υπόγειο του σχολείου όπου κρατούνταν, λίγο πριν από τον θάνατο, κύλησαν σε κλίμα συναδέλφωσης και αξιοπρέπειας. Ο Νίκος Γιαννάκης, ένας 25χρονος γυμναστής έδινε κουράγιο στους συγκρατούμενούς του, τραγουδώντας τον «Γεροδήμο». Ο παπά-Βαγγέλης Τσαμάτος, κοντά στο ξημέρωμα, έψαλλε τη νεκρώσιμη ακολουθία.
Στις 29 Σεπτεμβρίου 1943, οι 49 πρόκριτοι της Παραμυθιάς εκτελέστηκαν λίγο έξω από την πόλη και τάφηκαν σε ομαδικό τάφο που άνοιξαν υπό την απειλή όπλου άμαχοι κάτοικοι των γύρω χωριών. Λίγες ημέρες πριν, άλλοι ένδεκα κάτοικοι της Παραμυθιάς και των γύρω χωριών εκτελέστηκαν συμπληρώνοντας έτσι την μοιραία και ντροπιαστική εξίσωση:
1 νεκρός στρατιώτης προς 10 αμάχους...
Το συγκλονιστικό μοιρολόι για την σφαγή της Παραμυθιάς, τραγουδά ο Στυλιανός Μπέλλος από την Κρυσταλλοπηγή Θεσπρωτίας.
Οι στίχοι:
Παραμυθιά, αϊ-χάι, γιατί φορείς τα μαύρα;
Οι Γερμανοί μου σκότωσαν
σαράντα εννιά καμάρια.
Τους πήραν απ' τα σπίτια τους,
χωρίς να πουν ούτε μια καληνύχτα.
«Παραμυθιά, γιατί φορείς τα μαύρα; Οι Γερμανοί μου σκότωσαν 49 καμάρια»
Εκδηλώσεις μνήμης για τους 49 εκτελεσθέντες προκρίτους της Παραμυθιάς, από τα ναζιστικά στρατεύματα πριν από 72 χρόνια, πραγματοποιούνται σήμερα στην μικρή πόλη της Θεσπρωτίας, η οποία μαζί με το Κομμένο, τη Μουσιωτίτσα και τους Λυγγιάδες, αποτελούν ιερούς τόπους μαρτυρίου, της νεότερης ιστορίας της Ηπείρου.
Ο Παναγιώτης Τσαμάτος, Καθηγητής Μαθηματικής Ανάλυσης στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, ο οποίος γεννήθηκε στη Παραμυθιά και έζησε στον απόηχο και την σκιά της οδυνηρής εκτέλεσης, έκανε την δική του έρευνα, κατέγραψε μαρτυρίες και καταστάσεις εκείνη της σκοτεινής εποχής για να διασωθούν σε ένα βιβλίο, το «Εν Παραμυθία τη 29-9-1943», ως ντοκουμέντα της θυσίας. Οι αναφορές του καθηγητή, για τον ζοφερό Σεπτέμβρη στην γενέτειρα του είναι αποκαλυπτικές.
“Παραμυθιά, γιατί φορείς τα μαύρα;
Οι Γερμανοί μου σκότωσαν 49 καμάρια.
Εσκότωσαν 49 μαζί με τους παπάδες.
Κλαίνε μανάδες και παιδιά γυναίκες κι αδερφάδες”
Το χρονικό της σφαγής
Το καλοκαίρι του 1943, η Παραμυθιά και τα χωριά του κάμπου της, περνούσαν δύσκολες ώρες. Η περιοχή ζούσε την κορύφωση του δράματος, που είχε αρχίσει την άνοιξη του 1941, για την επικράτηση του άξονα στην Ελλάδα. Η Θεσπρωτία, ζούσε μία τριπλή κατοχή, των Γερμανών, των Ιταλών και των μουσουλμάνων που αυτοαποκαλούνταν Τσάμηδες και συντάχτηκαν με τους κατακτητές.
Την Παρασκευή 24 Σεπτεμβρίου του 1943, στην τοποθεσία Σκάλα, σκοτώθηκαν 6 Γερμανοί σε μάχη με αντάρτες. Η αφορμή πια είχε δοθεί. Στα γραφεία της Κομμαντατούρας, οι λογαριασμοί είχαν γίνει. Ένας προς δέκα. Οι ανακοινώσεις του Γερμανού φρουράρχου της Παραμυθιάς το έλεγαν καθαρά: «…δια κάθε δολοφονία ή τραυματισμόν Γερμανού στρατιώτου, θα εκτελούνται 10 χριστιανοί Έλληνες πολίτες εκ Παραμυθίας και των πέριξ χωριών».
Την νύχτα της 27ης Σεπτεμβρίου 1943, κοντά στα μεσάνυχτα, ο τρόμος πλάκωσε τα σοκάκια της κωμόπολης. Μεικτά αποσπάσματα Γερμανών και μουσουλμάνων Τσάμηδων, παραβιάζουν επιλεκτικά πόρτες χριστιανικών σπιτιών. Η καλοστημένη επιχείρηση τέλειωσε μέσα σε λίγη ώρα. Οι συλληφθέντες, που ήταν οι επιφανείς της μικρής κοινωνίας, οι δάσκαλοι, ο παπάς, ο γιατρός, οι έμποροι, οι τεχνίτες, οι δημόσιοι υπάλληλοι, οδηγούνται στο υπόγειο του δημοτικού σχολείου και κρατούνται για 30 ώρες.
Ο Μίκης Θεοδωράκης στο μνημείο.
Από μικρό παιδί ο κ. Τσαμάτος, θυμάται το μοιρολόι της γιαγιάς του. «Το όνομα του παπά-Βαγγέλη Τσαμάτου, ήταν στην λίστα γραμμένο από καρό. Όταν τον πήραν μεσάνυχτα από το σπίτι του, μαζί με τον γιο του τον Νικόλα, η παπαδιά έτρεξε ξοπίσω, για να του δώσει μια μάλλινη φανέλα.
Εκείνος, βέβαιος για το ταξίδι που κινούσε της είπε: «Άσε τη φανέλα παπαδιά. Εκεί που πάω δεν θα μου χρειαστεί». Μόνο το πετραχήλι του, αυτό πήρε μαζί του». Οι πιο πολλοί από τους συλληφθέντες, ήταν μεταξύ τους στενοί συγγενείς. Γονείς και παιδιά, αδέλφια, ανίψια και θείοι.
Η οικογένεια του Βασίλη Τσούλα, είχε το «θλιβερό προνόμιο», να χάσει τρία αδέλφια, τον Γάκη, τον Θόδωρο και τον Κώτσιο. Ανάμεσα στους μελλοθάνατους βρίσκονταν και δύο έφηβοι, ο Σπύρος Μπάρμας και ο Γιώργος Σωτηρίου, με τους πατεράδες τους. Κατά την διάρκεια της κράτησης, ανακοινώθηκε στους κρατουμένους η απόφαση των αρχών κατοχής, για την εκτέλεσή τους.
Όπως εξιστόρησαν αργότερα οι τρεις από τους κρατούμενους που απελευθερώθηκαν την τελευταία στιγμή, οι τραγικές ώρες στο υπόγειο του σχολείου, λίγο πριν τον θάνατο, κύλησαν σε κλίμα συναδέλφωσης και αξιοπρέπειας. Ο Νίκος Γιαννάκης, ένας 25χρονος γυμναστής έδινε κουράγιο στους συγκρατούμενούς του, τραγουδώντας τον «Γεροδήμο».
Ανακομιδή οστών των 49 Προκρίτων.
Ο παπά-Βαγγέλης Τσαμάτος, κοντά στο ξημέρωμα, έψαλλε την νεκρώσιμη ακολουθία. Το χάραμα, πάνοπλοι Γερμανοί μαζί και με τους συνεργούς τους, οδήγησαν τους κρατούμενους λίγο έξω από την κωμόπολη σε ένα χωράφι.
Εκεί, την προηγούμενη μέρα, όμηροι από τα χωριά του κάμπου είχαν ανοίξει ομαδικούς τάφους. Πριν δώσει το πρόσταγμα ο αξιωματικός του αποσπάσματος, απελευθέρωσε τρεις από τους κρατούμενους, γιατί έκρινε πως θα του ήταν χρήσιμοι για ξυλουργικές εργασίες στο γερμανικό γραφείο διοίκησης και έμειναν 49 μελλοθάνατοι. Ο Γιάννης Μπαζιάκος και ο Κώστας Τσίλης, προσπάθησαν να αποδράσουν από το απόσπασμα την τελευταία στιγμή. Λίγο πιο πέρα, τους εκτέλεσαν οι συνεργάτες των Ναζί.
Το σημείωμα του Νικόλα Μάνου προς την γυναίκα του από την φυλακή του σχολείου Βούλγαρη, λίγη ώρα πριν την εκτέλεση.
Ο κ. Παναγιώτης Τσαμάτος, αναφέρει πως λίγες μέρες νωρίτερα, από τα χωριά της Παραμυθιάς, είχαν συλληφθεί και εκτελέστηκαν στην συνέχεια 11 πολίτες έξω από το σχολείο. Μαζί με τους προκρίτους, οι εκτελεσθέντες έφταναν τους εξήντα, «για να λυθεί σωστά, η εξίσωση της ντροπής», συμπληρώνει ο καθηγητής.
Play Video
Εκεί, στον τόπο που εκτελέστηκαν, στο μνημείο που έχει στηθεί, είναι γραμμένα τα ονόματά τους:
1) Τσαμάτος Π. Ευάγγελος, ιερέας, 1879.
2) Αλιγιάννης Φ. Δημήτριος, χαλκουργός, 1876.
3) Αλιγιάννης Δ. Ιωάννης, παντοπώλης, 1918.
4) Αλιγιάννης Φ. Κωνσταντίνος, χαλκουργός, 1878.
5) Αλιγιάννης Κ. Σωτήριος, παντοπώλης, 1907.
6) Αποστολίδης Π. Απόστολος, υποδηματοποιός, 1898.
7) Βαλασκάκης Σ. Ελευθέριος, ιατρός. 1913.
8) Γιαννάκης Ι. Νικόλαος, καθηγητής Γυμναστικής, 1918.
9) Δρίμιζας Δ. Χαράλαμπος, ράφτης, 1894.
10) Ευαγγέλου Ε. Ευθύμιος, καφεπώλης, 1888.
11) Ζιάγκος Γ. Κωνσταντίνος, ιδιωτικός υπάλληλος, 1899.
12) Κακούρης Α. Περικλής, διδάσκαλος, 1906.
13) Κατσούλης Α. Κων/νος, διδάσκαλος.
14) Κλήμης Θ. Δημήτριος, σαγματοποιός, 1909.
15) Κοτζαλέρης Ε. Εμμανουήλ, διευθυντής Αγροτικής Τραπέζης.
16) Κουρσούμης Θ. Κων/νος, καφεπώλης.
17) Κωνσταντίνου Ι. Κων/νος, σιδηρουργός, 1909.
18) Κωνσταντίνου Ι. Παναγιώτης, σιδηρουργός, 1918.
19) Μάνος Π. Νικόλαος, εστιάτορας, 1890.
20) Μαρέτας Ν. Γεώργιος, εστιάτορας, 1900.
21) Μαρέτης Γ. Ανδρέας, ωρολογοποιός, 1895.
22) Μητσιώνης Α. Ιωάννης, συντηρητής ραπτομηχανών, 1890.
23) Μουσελίμης Σ. Γεώργιος, ράφτης, 1897.
24) Μουσελίμης Π. Σταύρος, ιδιωτικός υπάλληλος, 1894.
25) Μπαζάκος Θ. Ιωάννης, διδάσκαλος, 1909.
26) Μπάρμπας Γ. Νικόλαος, υφασματέμπορος, 1900.
27) Μπάρμπας Ν. Σπυρίδων, μαθητής, γιος του Μπάρμπα Γ. Νικολάου, 1927.
28) Νάστος Χ. Ευάγγλεος, παντοπώλης, 1884.
29) Πάκος Γ. Πάκος, αγροκτηματίας, 1906.
30) Παπαθανασίου Χ. Βασίλειος, καφεπώλης, 1895.
31) Πάσχος Π. Γεώργιος, παντοπώλης, 1897.
32) Πάσχος Δ. Λεωνίδας, δερματέμπορας, 1897.
33) Ράπτης Δ. Αθανάσιος, παντοπώλης, 1880.
34) Ρίγγας Γ. Αθανάσιος, παντοπώλης, 1878.
35) Σιαμάς Π. Γεώργιος, ταχυδρομικός υπάλληλος, 1894.
36) Σιωμόπουλος Β. Κωνσταντίνος, γυμνασιάρχης, 1888.
37) Σπυρομήτσιος Π. Σπυρίδων, υποδηματοποιός, 1892.
38) Στρουγγάρης Α. Ανδρέας, παντοπώλης, 1911.
39) Σωτηρίου Χ. Κων/νος, αγωγιάτης, 1887 (γιος και πατέρας από το Γαρδίκι που διέμεναν στην Παραμυθιά στα σπίτια των αδερφών Τσούλα).
41) Τζώης Δ. Κων/νος, βιβλιοπώλης, 1898.
42) Τσαμάτος Ε. Νικόλαος, ράφτης, 1903.
43) Τσίλης Δ. Κωνσταντίνος, αγωγιάτης, 1911.
44) Τσούλας Β. Γεώργιος, ζαχαροπλάστης, 1898.
45) Τσούλας Β. Θεόδωρος, υποδηματοποιός, 1907.
46) Τσούλας Β. Κων/νος, υποδηματοποιός, 1902.
47) Φάτσιος Γ. Θωμάς, μυλωνάς, 1885.
48) Φείδης Θ. Αριστοφάνης, ιδιωτικός υπάλληλος.
49) Χρυσοχόου Κ. Απόστολος, συνταξιούχος σχολάρχης, 1882
Οι μαθητές του 1ου Νηπιαγωγείου Παραμυθιάς τιμούν την μνήμη των 49 Προκρίτων
Με τον δικό τους τρόπο, οι μαθητές και οι μαθήτριες του 1ου Νηπιαγωγείου Παραμυθιάς, τιμούν την μνήμη των 49 Προκρίτων που εκτελέστηκαν από τις κατοχικές δυνάμεις με την συνεργασία των αυτοαποκαλουμενων Τσάμηδων. Στα πλαίσια εργασίας τους κατασκεύασαν φαναράκια, αναγράφοντας μηνύματα ειρήνης.
Πηγή: paramythia-online
0 Σχόλια
Σχόλια που περιέχουν υβριστικούς χαρακτηρισμούς όχι μόνο για το ιστολόγιο, θα διαγράφονται αμέσως.
EmojiΣχόλια που περιέχουν εμπάθεια σε ό,τι δεν σας αρέσει επειδή έτσι μάθατε ότι έτσι είναι τα πράματα, θα διαγράφονται για έναν εποικοδομητικό διάλογο και όχι να επικρατήσει η αρλουμπολογία, αμαθών και ημιμαθών.
Επίσης σχόλια που έχουν οποιεσδήποτε κομματικές προτροπές και κομματικοπολιτική προπαγάνδα, είναι ανεπιθύμητα.