ΦΥΓΗ ΚΑΙ ΔΙΑΣΠΟΡΑ META TO 1453

Πίνακας του Γύζη "το παιδομάζωμα"

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η ακράτητη επιθυμία των κατοίκων να φύγουν από τα δεινά ( κακοδιοίκηση, παιδομάζωμα, σκληρότητα, αδικίες κλπ) τους σπρώχνει προς δύση και ανατολή, έτσι βλέπουμε ερήμωση οικισμών , η φυγή αυτή γίνεται πιο έντονη από τα 1400 και μετά.

Μετά την άλωση οι άρχοντες που γλίτωσαν από τους Τούρκους καταφεύγουν προς τις βενετοκρατούμενες περιοχές και περνούν τις ημέρες τους φτωχοί σκυθρωποί, άδοξοι, περιφρονημένοι γενικά δυστυχισμένοι «θέαμα πάσιν ελεεινόν κα δακρύων όντως άξιον» όπως λέει χαρακτηριστικά ο Σχολάριος . Έτσι διαπιστώνουν ότι θα ήταν προτιμότερος ένας ένδοξος θάνατος στην πατρική γη παρά ο αργός στα ξένα.
Πολλοί στρατεύονται σαν μισθοφόροι και περιπλανώνται σε χώρες της Δύσης θυμούνται μεγαλεία , θρηνολογούν, ζητιανεύουν συντάξεις πραγματοποιούν ύποπτες συμφωνίες με τους Τούρκους κάποτε επιστρέφουν στην οθωμανική αυτοκρατορία.

ΠΡΟΣ ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΟΥΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ

Συνηθισμένη ήταν η φυγή των πληθυσμών της Πελοποννήσου μετά το 1460 στις κοντινές βενετοκρατούμενες περιοχές και κυρίως το Ναύπλιο, εκεί ύστερα από 7 χρόνια παραμονής γινόντουσαν πολίτες (τζιταδίνου). Την εποχή αυτή γίνηκε η χάραξη των δρόμων του Ναυπλίου και το πολεοδομικό του σχέδιο .
Άλλοι τόποι προορισμού ήταν η Μεθώνη και η Κέρκυρα στις πόλεις αυτές δημιουργείται μωσαϊκό από κατοίκους Έλληνες, γύφτοι, Αρβανίτες, Φράγκοι, κλπ αυτή την εικόνα μας δίνει ο Μάζαρις στο σχετικό σατιρικό του κείμενο.

ΠΡΟΣ ΙΤΑΛΙΑ

Η Βενετική κυβέρνηση επί πολλούς αιώνες περιθάλπει Έλληνες από την Πελοπόννησο, την Κρήτη και την Κύπρο και τους εγκαθιστά σε πόλεις της Ιταλίας όπως οι Pazanzo και Pola, όπου εκεί γίνονται επιμειξίες και συγχωνεύονται από τους ντόπιους, στα 1589 στην Pola, ιδρύεται ορθόδοξη εκκλησία.

Ο Γεώργιος Καστριώτης (Σκεντέρμπεης)

Στην Ιταλία δεν πάνε μόνο οι εύποροι αλλά και απλοί άνθρωποι και κυρίως μετά τον θάνατο του Σκερτέμπεη (Γεώργιος Καστριώτης) και κυρίως από την Ήπειρο, Αλβανία πολλοί πάνε και προς τα Ιόνια νησιά που κτίζουν νέα χωριά.
Λόγιοι και πολεμιστές με τις οικογένειές τους όπως οι Ελληνοαλβανοί Δημ Ρερές, Νικ Μπιντέριος Λάσκαρης, Κων Μαζρέκιος Καστριώτης κλπ ακόμα και οι συγγενείς του Καστριώτη κατέφυγαν στην Ιταλία.

Η προτίμηση των φυγάδων είναι προς την Καλαβρία, Παλέρμο, Μεσσήνη που ζούσαν πάντα Ελληνικοί πληθυσμοί αλλά υπήρχαν και εκατοντάδες ορθοδόξων μοναχών σε πάμπολλες μονές.
Οι Ελληνοαλβανικοί εποικισμοί στην Ιταλία είναι περίπλοκη υπόθεση και υπάρχουν ελάχιστε ειδήσεις για αυτές. Ο δε διαχωρισμός τους από τους ξένους είναι σχεδόν αδύνατος, οι άνθρωποι αυτοί σιγά σιγά άρχισαν να αποβάλουν την γλώσσα, τα ήθη και το ορθόδοξο δόγμα και να αφομοιώνονται με τους Ιταλούς. 

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε τις διαπραγματεύσεις της Άννας Νοταρά στα 1472 με 1474 με την πολιτεία της Σιένας για την εγκατάσταση Ελλήνων (Χειμαριώτες και Μανιάτες) στο Montacuto di Maremma της Τοσκάνης, στην εποχή των Μεδίκων που όμως ναυάγησαν την τελευταία στιγμή.
Αξιόλογο κέντρο των Ελλήνων είναι η Νεάπολη, είναι γνωστό ότι στα 1487 υπηρετούσαν στον στρατό του βασιλιά Φερδινάνδου Α 5000 ορθόδοξοι Αλβανοί, Ηπειρώτες και άλλοι Έλληνες, στα 1518 κτίζεται η εκκλησία των Αγ Πέτρου και Παύλου με πρωτοβουλία του Θωμά γιου του Δημητρίου Ασάνη από τον βασιλικό οίκο των Παλαιολόγων.

Στα 1534 με την εύνοια του Καρόλου Ε ιδρύθηκαν νέοι εποικισμοί νότια του βασιλείου της Νεάπολης, καθώς και αργότερα επί Φιλίππου Β, επί του Βουρβώνου Καρόλου Γ στο στρατό του δημιουργήθηκε το «Βασιλικό Μακεδονικό σύνταγμα» και παραχώρησε στους πρόσφυγες γαίες στο Abruzzo και δημιουργήθηκε ελληνοθόδοξη επισκοπή και ένα κολλέγιο.

Στα 1744 21 κάτοικοι (17 άνδρες, 3 γυναίκες και ένας ιερέας) του χωριού Πικέρνη εγκαταστάθηκαν στο χωριό Badessa της Abruzzo και εκεί έφτιαξαν εκκλησία και έβαλαν την Παναγιά την Κρεμιζόβα που μετέφεραν από το χωριό τους, αξιόλογο είναι ότι οι απόγονοι αυτών των κατοίκων στα 1875 ζήτησαν γαίες και να εγκατασταθούν στο Ελληνικό κράτος! Το ίδιο ζήτησαν και τα Ελληνικά χωριά μεταξύ Μπρίντεζι και Lecce. Βέβαια οι Ελληνικές κυβερνήσεις τότε δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν αποικιακά προβλήματα.

Ο Βασιλιάς Φερδινάνδος Δ (1751 με 1825) ίδρυσε στην Σικελία ελληνορθόδοξη επισκοπή και παραχώρησε γαίες και προνόμια.
Στο 15ο αιώνα ο διαπρεπής Ελληνικής καταγωγής γιατρός Antonio Galateo που μιλούσε με ευχέρεια τα Ελληνικά, διαβεβαίωνε ότι στα νιάτα οι κάτοικοι της Καλλίπολης μιλούσαν Ελληνικά.
Το ίδιο και ο Ascanio Pesio για τους κατοίκους της Καλημέρας, του Maglie, του Mantano και του Capo di Lauca .

`Ο Καλαβρός γεωγράφος Barri έλεγε ότι η εκκλησία Rossano στην Calabria Citeriore είχε διατηρήσει την Ελληνική γλώσσα και το ορθόδοξο δόγμα ως τα 1600 και ότι οι κάτοικοι που βρισκόταν στον απώτατο μεσημβρινό μιλούσαν Ελληνικά.
Και πριν ένα αιώνα ο Biondelli έγραφε ότι στην Καλαβρία στην πόλη , στα βουνά στην περιοχή Celso κατοικούσαν μερικές χιλιάδες Έλληνες καθώς και στην περιοχή Reggioικρές πόλεις Bova, Αμυγδαλιά, Λευκόπετρα, Αγάθα, και στα χωριά Misoripha, Cardetum και Πεντεδάκτυλον, υπήρχαν άλλες 18.000 σκορπισμένοι κατά μικρούς ή μεγάλους οικισμούς σε διάφορα σημεία της Terra d Otranto και ακολουθούσαν το ορθόδοξο δόγμα.

ΠΡΟΣ ΣΙΚΕΛΛΙΑ

Στην Σικελία καταφεύγουν πολλοί από την Πελοπόννησο και ιδρύουν πάμπολλα χωρία όπως το Piana de Greci στο Παλέρμο, στην πόλη αυτή υπήρχαν στα 1583 ορθόδοξοι ναοί που αναγνώριζαν σαν κεφαλή τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, υπό την προστασία του βασιλιά της Ισπανίας παρά την δυσαρέσκεια του Πάπα. Ο Gerlach στα 1575 μνημονεύει και Έλληνες που ζούσαν στην Κορσική που υπάγονται στο Πατριαρχείο. Εκεί φτάνει στα 1676 μεγάλο στρώμα Μανιατών που επικάθισε σε παλαιότερο Ελληνικό.


"Το παραμύθι της γιαγιάς" του Γύζη.

ΑΛΒΑΝΟΙ ΣΤΗ ΣΙΚΕΛΙΑ

Τους πρώτους Ελληνό Αλβανούς ο Biondelli τους κατατάσσει με την εξής χρονολογική σειρά :

Της Contessa του Mezzojuso
Palazzo Adriano
Piana de Greci

Για την πρώτη περίπτωση έχουμε αρκετές γνώσεις από έρευνα του Onofrio Buccola. Έτσι πολλοί Ελληνοαλβανοί πρόσφυγες εγκατεστημένοι σε διάφορα μέρη της Σικελίας συγκεντρώθηκαν στο Mezzojuso στην περιοχή της Βαρωνίας της μονής του Αγ Ιωάννου των Ερημιτών και ανακαίνισαν την παλαιά εκκλησία της S Maria που λειτουργούσε κατά το ορθόδοξο δόγμα και εκεί εγκαταστάθηκαν μόνιμα στα 1501, στα μέσε του 17ου αιώνα ιδρύθηκε ορθόδοξο μοναστήρι που επανδρώθηκε με μοναχούς από την Κρήτη, εκεί στα 1669 λειτουργούσε και σχολή δοκίμων μοναχών. Με αυτό σαν πυρήνα δημιουργήθηκαν σχολεία στο Mezzojuso και διατηρήθηκε το γλωσσικό ιδίωμα και ο ορθόδοξος χαρακτήρας.
Συγκεκριμένα την ημέρα της Πεντηκοστής με μάτια δακρυσμένα ανέβαιναν στην κορυφή του λόφου Bringa και βλέποντας προς την ανατολή τραγουδούσαν με πάθος στην γλώσσα τους:

«Όμορφε Μοριά, από την στιγμή που σε άφησα , δεν σε έχω ξαναδεί. Εκεί μένει ο αφέντης πατέρας μου και η σεβαστή μητέρα μου, εκεί ο παππούς και ο αδελφός μου. Όμορφε Μοριά, από τότε που σε άφησα, δεν σε έχω ξαναδεί.»

ΠΡΟΣ ΒΕΝΕΤΙΑ



Μετά τα 1400 καταπλέουν πλήθος πρόσφυγες με τις οικογένειές τους που αναζητούν ασφαλές καταφύγιο: Έμποροι, ναυτικοί, στρατιώτες στην υπηρεσία της Βενετικής δημοκρατίας, όλοι αυτοί αποτελούν πυρήνες της μετέπειτα ελληνικής παροικίας.
Το ρεύμα αυτό μεγαλώνει μετά από κάθε οθωμανική κατάληψη. Ο μόνιμος πληθυσμός των Ελλήνων ανερχόταν σε 15.000 και μερικές φορές έφτανε σε 20.000 ή και παραπάνω. Οι πάροικοι ιδρύουν σωματείο και αδελφότητα και με τις συνδρομές βοηθούν τους φτωχούς πρόσφυγες περιθάλπουν και κάνουν κάθε αγαθοεργία.

Ένα από τα μελήματα είναι το κτίσιμο ορθόδοξης εκκλησίας στα 1539 ο πρόεδρος της αδελφότητας Μανουήλ Κατακουζηνός δραστηριοποιείται και στα 1573 εγκαινιάζουν την όμορφη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου έργο του Vittorio Alessandro με καλοδουλεμένα κέδρινα ερμάρια, με στασίδια , τέμπλο ασημένιες καντήλες , μπρούτζινα κηροπήγια.
Οι δωρητές δεν ήταν απόγονοι των μεγάλων οικογενειών του Βυζαντίου ή των λογίων, αλλά απλοί άνθρωποι του λαού, πλοίαρχοι, ράφτες, κλπ την ταπεινή καταγωγή μαρτυρούν και τα επίθετα Ανυφαντής, Βαρέλης, Καλαπόδας, Χαλασιάρης, Παγίδας κλπ στα βιβλία της αδελφότητας συναντάμε και Ιταλικά ονόματα όπως πχ Manolli Buchallano, Vassili Contelli, Zorzi Falier, Matio Floca, Marco Lonzi, Zorzi Matarangga κα που ανήκουν σε εξελληνισμένους Ιταλούς.


"Αρραβωνιασματα" του Γύζη.

ΠΡΟΣ ΙΒΗΡΙΑ, ΓΕΩΡΓΙΑ, ΚΑΥΚΑΣΟ, ΑΖΟΦΙΚΗ

Από τον Πόντο κυρίως (αυτοκρατορία Τραπεζούντας) μετά την πτώση της στα 1490 όπως αναφέρει ο Γεωργιανός ιστορικός Ιοσσελιάνη, κατέφυγαν στη Ιβηρία και Γεωργία και μετά την προέλαση των Τούρκων στον Καύκασο προς τα ενδότερα, που ιδρύσαν την αρχιεπισκοπή Αχτάλας που διατηρήθηκε μέχρι τα 1827, εκεί πήγαν να συλλέξουν εράνους οι δύο οικουμενικοί Πατριάρχες Ιωακείμ Α (1498) και ο Θεόκλητος Β (!585) .
Την εποχή αυτή κατέφευγαν ακόμα και στους Τατάρους της Κριμαίας, που αργότερα στα 1777 μεταφέρθηκαν στην περιοχή Μαριούπολης στην Αζοφική. Μερικοί έχασαν την γλώσσα τους και άρχισαν να μιλούν Ταταρικά (χωριό Μάγκους), χωρίς όμως να συγχωνευτεί από τους Τάταρους.

ΦΥΓΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ

Η φυγή αυτή δεν πραγματοποιήθηκε κατά οικογένειες αλλά κατά ομάδες και σπάνια κατά άτομα.
Αν εξαιρέσουμε τις πόλεις εκείνες που ήταν στρατηγικές πχ Θεσσαλονίκη ή χάρης τα προνόμια τους πχ Ιωάννινα , Τίρναβο, Γαλατά κλπ παρατηρείται πραγματικό ξερίζωμα των πληθυσμών, φαινόμενο που παρουσιάζεται και στην Μ Ασία και στις περιοχές του Αίμου και στο Αιγαίο. Αυτό ήταν μια πολιτική των Οθωμανών με σκοπό την υπεροχή του μουσουλμανικού στοιχείου μεταξύ των ετών 1520 με 1530 σύμφωνα με τον Baekan. Έτσι βλέπουμε:

Ανδριανούπολη : 2.228 μουσουλμανικές οικογένειες 522 χριστιανικές
Προύσα : 6.165 μουσουλμανικές οικογένειες 69 Χριστιανικές
Άγκυρα : 2.399 μουσουλμανικές οικογένειες 277 Χριστιανικές.
Τοκάτη : 818 μουσουλμανικές οικογένειες 701 Χριστιανικές.
Σκόπια : 630 μουσουλμανικές οικογένειες 200 Χριστιανικές.
Σόφια: 471 μουσουλμανικές οικογένειες 238 Χριστιανικές.
Θεσσαλονίκη : 1.299 μουσουλμανικές οικογένειες 989 Χριστιανικές 2.645 Εβραϊκές.
Σέρρες : 671 μουσουλμανικές οικογένειες 357 Χριστιανικές.
Τρίκαλα : 301 μουσουλμανικές οικογένειες 343 Χριστιανικές.
Λάρισα : 693 μουσουλμανικές οικογένειες 75 Χριστιανικές κλπ

Εξαίρεση αποτελούσαν οι πόλεις :

Αθήνα : 11 μουσουλμανικές οικογένειες 2.286 Χριστιανικές.
Σεβάστεια: 261 μουσουλμανικές οικογένειες 750 Χριστιανικές.

Πρέπει να σημειωθεί ότι οι μετακινήσεις συνεχίστηκαν επί αιώνες. Οι μετακινήσεις αυτές είναι γνωστές από προφορικές παραδόσεις και καταγράφτηκαν αργότερα.


"Το κρυφό σχολείο" του Γύζη

ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟ

Στην Πελοπόννησο η τουρκική εισβολή το πρώτο μισό του 15ου αιώνα προκάλεσε μεγάλα κενά στα πεδινά μέρη και αραίωση των μεγάλων αστικών κέντρων. Οι πληθυσμοί φεύγουν από τα κράσπεδα των δρόμων για να μην υποφέρουν από τα Τουρκικά στρατεύματα ή τους Τούρκους υπαλλήλους.
Έτσι χωριά και κωμοπόλεις που βρίσκονται επί των συγκοινωνιακών οδών εγκαταλείπονται και ερημώνουν, ενώ δημιουργούνται άλλα σε ασφαλέστερους τόπους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι μετατοπίσεις των χωριών Αγ Ιωάννης και Αγ Νικόλαος της περιοχής Ζαγοριών. 

Τα βουνά γίνονται τόποι που πρέπει να θρέψουν όχι μόνο τους αραιούς πληθυσμούς των, αλλά και άλλους που καταφεύγουν από τα πεδινά .
Οι κάτοικοι που ήθελαν να αποφύγουν τα επακόλουθα της συχνής διάβασης των Τούρκων από τα μέρη τους, τις περιοχές αυτές ονόμαζαν «Τουρκοδρόμια».
Η διάρθρωση της Ελληνικής χερσονήσου με τα φυσικά της άσυλα, τα ορεινά και άγονα μέρη , με τις χερσονήσους και τα νησιά, έσωσαν ένα μεγάλο τμήμα του Ελληνικού πληθυσμού από την καταπίεση των Τούρκων και από τον φυσικό και ηθικό αφανισμό. 

Γι αυτό ο Κοσμάς ο Αιτωλός ονόμασε ευλογημένα τα ψηλά βουνά και μακαρίζει εκείνους που ζουν σε αυτά, ενώ προφήτευε φοβερά για όσους ζούσαν στα πεδινά.
Οι ορεινοί όγκοι της Πίνδου, ο Όλυμπος , το Πήλιο, η Όρθυς, κλπ έγιναν οι προστάτες οι προστάτες των πλησιέστερων πληθυσμών. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι το Καταφυγίου των Πιερίων (είναι ενδεικτικό ότι αυτή η ονομασία συναντάται σε πολλά μέρη της Ελλάδος), οι κάτοικοί του λοιπόν ζούσαν σε έφορο χωριό που ονομαζόταν Ποδάρι στον Αλιάκμονα, αλλά επειδή καταπιεζόταν από τους Τούρκους αποσύρθηκε στις απόκρημνες και δασωμένες πλαγιές του Φλάμπουρου που ήταν οι στάνες τους. Έκοψαν το μεγάλο δάσος των βελανιδιών και πεύκων και ίδρυσαν το χωριό τους, έτσι απαλλάχθηκαν από την παρουσία των Τουρκικών αρχών.

Παρόμοια ήταν η ιστορία πολλών χωριών όπως η Σιάτιστα, η Γαλατινή, το Μπλάτσι, η Κλεισούρα, το Βαγάτσικο, το Κωσταράζι, η Σέλιτσα, η Μοσχόπολη κα.


Λύτρας "Τα κάλαντα"

Πληροφορία έχουμε για το γεγονός αυτό από τον Εβλιά Τσελεμπή ότι προς Β της λίμνης του Λαγκαδά δεν συναντούσε κανείς τίποτα, μόνο σε ορισμένα σημεία έβρισκε κατεστραμένα χωριά και ερειπωμένους τοίχους σπιτιών που άνηκαν σε «ληστρικούς» πληθυσμούς (χαιντουτ) Έλληνες, Βουλγάρους και Βλάχους που είχαν καταφύγει στα βουνά.

Έτσι όχι μόνο οι κάτοικοι της Θράκης και Μακεδονίας, αλλά και της Θεσσαλίας αποσύρονται στους ορεινούς όγκους και εγκαθίστανται γιουρούκοι Τούρκοι στις εύφορες πεδιάδες. Τους γιουρούκους της Θεσσαλίας είχε εγκαταστήσει ο Τουραχάν μπέης, σαν μέτρο για τον μεγάλο αριθμό των Χριστιανικών χωριών και κάστρων γύρω από την Λάρισα.

Οι μεγαλοκτηματίες όσοι δεν γίνηκαν μουσουλμάνοι έφυγαν σιγά σιγά αφού πρώτα εξουθενώθηκαν οικονομικά προς τα ορεινά. Οι Τούρκοι αυτοί με το πέρασμα των αιώνων χάνουν τις πολεμικές τους αρετές και στον 19ο αιώνα αναφέρονται σαν ειρηνικοί γεωργοί.

Στον 19ο αιώνα η Θεσσαλία έχει κατακλυσθεί από τούρκους μετριούνται 27 τζαμιά, σε ανώμαλες περιόδους ο Τουρκικός πληθυσμός μεταφέρεται στα Τρίκαλα για σιγουριά, Τουρκόπολη είναι και τα Φάρσαλα (Τσατάλτζα).

Βλάχοι στις αρχές του αιώνα
ΒΛΑΧΟΙ

Η συμπίεση βλάχικων πληθυσμών στην οροσειρά της Πίνδου δημιουργούν συνοικισμούς από μεγάλες πατριαρχικές οικογένειες (φάρες) οι οποίες δημιουργού ένα χωριό, ο υπερπληθυσμός τους βρίσκει διέξοδο προς άλλους ορεινούς όγκους και τον Όλυμπο, έτσι έχουμε βλάχικους πληθυσμούς στα χωριά: Νεοχώριο, Φτέρη, Μηλιά, Βλαχολιβαδιό, Κοκκινοπλού που ήρθαν από τα βουνά της Πίνδου, αξιοπιστία σε αυτό δημιουργεί οι ομοιότητες στα ονόματα, την γλώσσα, την προφορά, τα ήθη και έθιμα κλπ των βλάχων του ολύμπου και της Πίνδου (Σαμαρίνας κλ).

ΗΠΕΙΡΟΣ

Και στην Ήπειρο παρατηρείται καταφυγή σε απόμερα οχυρά όπως από την Παλαιά πάργα στην Νέα κατά την έναρξη των Τουρκικών επιδρομών, στις περιοχές αυτές επικρατούσε μεγάλη αναταραχή και αναρχία, οι κάτοικοι συνοικίζονται σε χωριά το ένα κοντά στο άλλο σε ορεινά μέρη και ζουν από την κτηνοτροφία. Το φαινόμενο αυτό παρουσιάζουν τα χωριά γύρω από τον Τσαμαντά : Σωτήρας, Λίντιζδα, Γριάζδανη, Μαλτζιάνη, Πόβλα, Αχούρια, Φατίρι, Μπαμπούρι, Λειά, Γλούστα, Λίστα, Ζίτσα, Κρετζούνιστα κλπ Ο τρόπος αυτός οικισμού έχει να κάνει με την μορφολογία του εδάφους.
Όχι μόνο τα βουνά αλλά και μικρές αποκομμένες από τους δρόμους χερσόνησοι χρησιμοποιούνται για οικισμό πχ η Πάργα

ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ

ΟΙ συμπιεσμένοι κάτοικοι πχ η Χαλκιδική που απομονώνεται από την άλλη Μακεδονία με τον ορεινό όγκο του Χολομώντα. Περιγράφοντας την ορεινή αυτή περιοχή ο περιηγητής Cousinery λέγει ότι στις εποχές των επαναστάσεων και των κατακτήσεων τα δάση έγιναν άσυλα των κατοίκων.
Αυτά λοιπόν εμπόδισαν την μετανάστευση και την διαρροή τους και διατήρησαν έμεικτες τις παλαιές οικογένειες που είχαν καταφύγει εκεί. Αυτά διατήρησαν την καθαρότητα του γένους των Γι αυτό οι πληθυσμοί αυτοί ήταν υπερήφανοι για την ελληνική τους καταγωγή.
Η ορεινή περιοχή του Χολομώντα καταλήγει σε ακόμα πιο ασφαλή καταφύγια στις τρεις χερσονήσους της Κασσάνδρας, Σιθωνίας και του Αγίου Όρους. Οι χερσόνησοι αυτοί φαίνεται ότι έγιναν καταφύγια κατά καιρούς ταλαιπωρημένων από εχθρικές επιδρομές των πληθυσμών . Δες ένα δημοτικό τραγούδι:

Κανείς δεν την επάτησε την ξακουστή Κασσάνδρα
Μόν ο Λοπούτ την πάτησε , μόν ο Λοπούτ την πήρε.

Ιερά Μονή Οσίου Ιωάννου του Θεριστού στο Bivongi της Καλαβρίας.

ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Οι χερσόνησοι της Θεσσαλομαγνησίσα, της Μάνης που προστατεύονται από τον Ταΰγετο και το Πήλιο χρησιμοποιήθηκαν σαν καταφύγια .
Η χερσόνησοι της Θεσσαλομαγνησίσα αρχίζει από το Τσάγεζι ήταν απομονωμένη ως τα τελευταία χρόνια του Βυζαντίου και άργησε πολύ να πατήσει εκεί ο κατακτητής , ομοίως ασφάλεια παρουσίαζε η κοιλάδα των Τεμπών, οι κάτοικοι εδώ γνώριζαν την τέχνη της υφαντικής και της βαφής κόκκινων νημάτων, κατέφυγαν σιγά σιγά στις βόρειες πλαγιές της Όσσας και συνοίκισαν τα Αμπελάκια που άκμασαν κατά τον 17ο και 18ο αιώνα, νότια του Κισσάβου αναπτύσονται η Αγιά που επιδόθηκαν στην βιοτεχνία των βαμβακερών υφασμάτων (αλατζάδων, ζουναριών, σερβετών κλπ) που έστελναν στην Σμύρνη, Κωνσταντινούπολη και με την συνεργασία των Αμπελακιωτών στην Αυστρία και Γερμανία. Λένε ότι η Αγιά μεγάλωσε μεταξύ 1665 και 1680 τον καιρό που κατάστρεψαν οι Τούρκοι το Βαθύρεμα , όπου γεννήθηκε ο Αγ Συμεών, ο κτίτωρ της μονής Φλαμουρίου.

Σε περίοδο ακμής φαίνεται ότι βρίσκεται το Τσάγεζι και παρατηρείται συρροή πληθυσμού, εκεί κτίστηκαν δύο μαναστήρια της Παναγιάς και του Αγ Δημητρίου που οχυρώθηκαν για να αντιμετωπιστούν οι Πειρατές.
Πρόσφυγες από την Εύβοια και την Φθιώτιδα συνοικίζουν τον Πλάτανο και χωριά του Πηλίου, μερικά από τα χωριά αυτά αναπτύχθηκαν γύρω από μοναστήρια και πήραν το όνομά τους Αγ Ονούφριος, Αγ Λαυρέντιος κλπ .
Η Δημητριάς κατοικείται ως τα τέλη του 16ου αιώνα 

 
ΜΑΝΗ

Χαρακτηριστικές είναι οι παρατηρήσεις του Chasteaurenault στα 1916 που τις έστειλε στον Λουδοβίκο ΙΓ :

«....η χώρα αυτή μπορεί ναμεταβληθεί προς μεγάλη πόλιν, παραδόξως κειμένην και πολυάνθρωπον, οριζομένη αφ ενός υπό της Θαλάσσης και προς την οποίαν φέρουσιν ολίγαι μόνον πάροδοι από της Καλαμάτας άχρι της Πασσάβας, των δύο άκρων ρης Μάνης. Η χώρα αυτή περιέχει 700 περίπου πόλεις και χωριά και πλείστα μοναστήρια...»

Απ ότι καταλαβαίνεις ο αριθμός των πόλεων και των χωριών είναι υπερβολικός, πάντως άλλες πληροφορίες του 1672 κατεβάζουν τα χωριά σε 300 και τις κωμοπόλεις σε 60.
Γεγονός είναι ότι η περιοχή ήταν πυκνοκατοικημένη στο εσωτερικό. Φαίνεται ότι μετά το 1460 πολλές οικογένειες (αρχοντικές και μη) του Μυστρά και των γύρω πόλεων κατέφυγαν.
Στις ανατολικές και δυτικές υπώρειες του Ταΰγετου ιδρύθηκαν νέοι οικισμοί και αναμείχθηκαν με τους Αλβανούς και τους Αλβανοβλάχους εποίκους, ε αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ο πολεμικός λαός των Μανιατών.
Τα παράλια είναι άδεια κατά τις αρχές του 16ου αιώνα (1512) και έδιναν την εντύπωση στους ταξιδιώτες ερήμων περιοχών . Η δε φτώχια των κατοίκων ήταν πασιφανής

ΕΥΒΟΙΑ

Και η περιοχή αυτή ήταν μια μορφή απόμερης χερσονήσου, χωρίς όμως να έχει την ασφάλεια των άλλων, και εδώ παρατηρήθηκε καταφυγή κατοίκων προς τα ορεινά μέρη, όπου ζούσαν σαν ποιμένες και φυσικά ελεύθεροι, διατηρώντας την καθαρότητα της γλώσσας και της φυλετικής καταγωγής.

ΑΚΑΡΝΑΝΙΑ

Η περιοχή αυτή επεκτείνεται στο τρίγωνο Αμβρακικός, όχθες Αχελώου. Τα Άγραφα , ο Ασπροπόταμος, οι άγριες περιοχές του Βάλτου και Ξηρόμερου ήταν αξιόλογο άσυλο Ελληνικών πληθυσμών, όσων δεν είχαν καταφύγει στα Επτάνησα.

ΒΑΛΤΟΣ

Πληροφορίες μας δίνει ο Γάλλος αρχαιολόγος L Heuzey στα 1856, δες μερικά συμπεράσματά του:
«Τα φτωχικά χωριά του Βάλτου είναι χωμένα μέσα σε πυκνά δάση και απρόσιτες θέσεις , όπου φτάνει κανείς ακολουθώντας μυστικά και επικίνδυνα μονοπάτια. Αποτελούνται από καλύβες την μια μακριά από την άλλη και είναι έτσι τοποθετημένες που μπορεί κανείς να περάσει δίπλα τους χωρίς να τις αντιληφθεί. Μόνο το λάλημα των πετεινών και ο καπνός που ανεβαίνει από τα φυλλώματα μαρτυρεί την παρουσία ανθρώπων. Στο βάθος αυτών των δασών νοιώθει κανείς απομονωμένος, νομίζει ότι έχει περιπλανηθεί και έχει χαθεί, γιατί δεν έχει μπρος του ανοικτό ορίζοντα και σημεία προσανατολισμού. Τα μάτια του δεν μπορούν να δουν πιο μακριά από μερικά μέτρα. Η πυκνή και απέραντη σκιά και η ερημιά του δάσους είναι κακοί σύμβουλοι. Πιο κακοί και από την νύκτα: του ξυπνούν σκοτεινές ορμές και τον σπρώχνουν προς το κακό , γιατί του υπόσχονται απόλυτη μυστικότητα και του προσφέρουν ασφαλές καταφύγιο».

Οι Βαλτινοί είναι πράγματι λύκοι και αγρίμια, όπως τους ονομάζουν οι γείτονές τους Ξηρομερίτες. Οι νέοι σιωπηλοί, τολμηροί, δυνατοί, σκληροτράχηλοι, με ιδανικό τους να γίνουν κλέφτες, πρώτυπό τους ο Χρίστος Μηλιόνης, στόχος τους το αρματολίκι:
Γρήγορα το αρματολίκη
Ότι ερχόμαστε σαν λύκοι.

Οι Τούρκοι φρόντιζαν να μη τους ενοχλούν. Τους είχαν οργανώσει σε αρματολικά σώματα και τους είχαν αναθέσει την φύλαξη ορεινών περιοχών από την Ήπειρο μέχρι τα Άγραφα. Συχνά οι Βαλτινοί εξεγείροντο όταν καθυστερούσε η μισθοδοσία ή όταν οι Βενετοί τους παρακινούσαν. Και δεν δίσταζαν να κινηθούν διότι τα μέρη τους ήταν ασφαλή, μάταια οι Αλβανοί μισθοφόροι των Τούρκων προσπαθούσαν να εισδύσουν . 

Οι κάτοικοι έβαζαν φωτιά στις φτωχικές τους κατοικίες και έτρεχαν να σωθούν, οι εχθροί είχαν να κάνουν με έναν αόρατο εχθρό, που παρακολουθούσε κάθε τους κίνηση και φανερωνόταν ξαφνικά τους σε επίκαιρες θέσεις για να τους αφανίσει.

Η κατάσταση αυτή ήταν συνηθισμένη στον Βάλτο και οι κάτοικοι ζούσαν πάντα με το όπλο στο χέρι και περιφρονούσαν τις αγροτικές εργασίες που τις θεωρούσαν κατάλληλες για ραγιάδες. Βέβαια δεν είχαν καν τα στοιχειώδη μέσα διατροφής και υποσιτιζόντουσαν και θεριζόντουσαν από ελώδεις πυρετούς.

ΞΗΡΟΜΕΡΟ

Οι κάτοικοι του Ξηρομέρου ήταν ηρεμότεροι, ωστόσο ήταν υπερήφανοι, πολεμικοί, γενναιόψυχοι και ανήσυχοι . Τα χαρακτηριστικά τους ήταν ευγενικά , η κορμοστασιά του ψηλή και οι τρόποι τους αφελείς. Όπως και οι Βαλτινοί επί 400 χρόνια έζησαν με το όπλο στο χέρι και ήταν αρματολοί και κλέφτες. Στο Ξηρόμερο κάθε χρόνο γινόταν η συνάντηση των κλέφτικων ομάδων που κατέβαιναν από τον Ζυγό, την Κ Αιτωλία, τον Βάλτο και τα Άγραφα. Οι κλέφτες του Ξηρομέρου λημέριαζαν στο χωριό Βάρνακα, σαν ασφάλεια βέβαια είχαν και τα Ιόνια νησιά που αν χρειαζόταν μπορούσαν να περάσουν. Γι αυτό οι καπετάνιοι του Ξηρομέρου είχαν σπίτια κοντά στην θάλασσα.
Τα χωριά της Ακαρνανίας δεχόντουσαν επιρροές από την Ιταλική γλώσσα .
Επείσης είναι γνωστή η καταφυγή Αλβανών κλπ πληθυσμών στην Κέρκυρα

Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΑΓΟΝΑ ΜΕΡΗ

Οι πληθυσμοί έμεναν για μεγάλο χρονικό διάστημα στα ορεινά διότι ο κίνδυνος δεν ήταν περαστικός, έτσι πολλοί οικισμοί είναι νεώτεροι μετά τον 14ο αιώνα και είναι κτισμένες στις υπώρειες και πλαγιές των βουνών, σε αποστάσει μιας μέχρι τρεις ώρες μακριά από την θάλασσα, η παράμετρος της συγκοινωνίας είναι κάτι που δεν απασχολεί τους κατοίκους, αυτό που πρωτεύει είναι η απομόνωση.

Έτσι αυτά που πρέπει να εξασφαλίσουν οι φυγάδες είναι η ΑΣΦΑΛΕΙΑ και το ΝΕΡΟ και μετά έρχονται οι γαίες που πολλές φορές δημιουργούνται με μεταφορά χώματος, τα δάση, τα λιβάδια.
Οι δυσκολίες των κατοίκων τους κάνει ευρηματικούς και δυνατούς, τα μέρη τους γίνονται με τον χρόνο πυρήνες γεωργικοκτηνοτροφικών και βιοτεχνικών επαγγελμάτων και αναπτύσσεται κάποιο μικρό εμπόριο.

Δημιουργούνται νέα ήθη και έθιμα εκ του τρόπου ζωής, έτσι πεδινοί πληθυσμοί μετατρέπονται σε ορεινοί ή ποιμενικοί σε ναυτικοί κοκ οι νέες συνθήκες τους αναγκάζουν σε μεταναστεύσεις μέχρι την Σμύρνη , την Αλεξάνδρεια , το Άγιο Όρος ή και την Μ Ασία προκειμένου πχ να βρουν δάση για την υλοτόμησή τους και μετά να βρουν τόπους που θα είναι δεκτά τα προϊόντα της υλοτομίας τους για να αγοραστούν.

Στους ορεινούς πληθυσμούς η φτώχεια επιβάλει λιτότητα τροφής και ενδυμάτων, η κατάσταση αυτή δημιουργεί ανταρσίες και ορμητικές καθόδους απελπισμένων ραγιάδων.
Έτσι παρατηρείται το παράδοξο τα πεδινά να έχουν αραιό πληθυσμό και τα ορεινά πυκνό! Πχ η Τσακωνιά πριν το 1668 απλωνόταν σε πολύ πιο μεγάλη έκταση από την σημερινή, συμπεριελάμβανε και χωριά της Λακωνικής πεδιάδας. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται σε όλη την Βαλκανική.

Ο απομονωτισμός αυτός των κατοίκων σε περιοχές δύσβατες δημιούργησε τον ΠΑΡΤΙΚΟΥΛΑΡΙΣΜΟ και δημιούργησε οπιστοδρόμιση
Στα βουνά δημιουργήθηκε ένα ζωηρό έθνος, ανυπότακτο, αποφασιστηκό εν αντιθέσει με τους κολίγους των Τούρκων στους κάμπους.
«Στις χώρες δκλάβοι ζουν, στους κάμπους με τους Τούρκους.
Χώρες, λαγκάδια κι ερημιές έχουν τα παλικάρια.
Παρά με Τούρκους , με θεριά καλύτερα να ζούμε.»

Οι περιηγητές μιλούν υποτιμητικά για τους Έλληνες των πεδινών .
Μετά την παρακμή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τα τέλη του 16ου μια αρχές του 17ου αιώνα παρουσιάζεται μια νέα μάστιγα οι επιδρομές και οι λεηλασίες των Αλβανικών και Ελληνικών ληστρικών ομάδων στην Ήπειρο, τα Ζαγοροχώρια πολλά έπαθαν, αλλά και οι αυθαιρεσίες των τουρκικών καταδιωκτικών αποσπασμάτων, την εποχή αυτή έχουμε και ανταρσίες Πασάδων και άλλων τυραννίσκων. Έτσι πολλοί ορεινοί πληθυσμοί απελπισμένοι εξισλαμίζονται ή ξενιτεύονται, η νέα αυτή φυγή από τα ορεινά γίνεται επιτακτική διότι ο πληθυσμός έχει αυξηθεί από τις γεννήσεις ή από την συρροή Ελλήνων από άλλες περιοχές.

O Άγιος Γεωργιος στην Βενετία (Το 1511, οι Έλληνες της Γαληνονάτης ζήτησαν από το Συμβούλιο των Δέκα την άδεια ν' αγοράσουν οικόπεδο στην πόλη, ώστε να χτίσουν εκκλησία. Ο Δόγης Leonardo Loredan ενέκρινε το 1514, "στο όνομα του Αγίου Γεωργίου, για να τελούν τη θεία λειτουργία κατά τον ελληνικό τρόπο και να έχουν κοιμητήριο για τους νεκρούς των", με την προϋπόθεση της συναίνεσης του Πάπα, πράγμα που έγινε.

Ο Άη Γιώργης είναι ο παλαιότερος και λαμπρότερος ορθόδοξος Ναός της Δύσης, μονόκλιτος με τρούλο, αναγεννησιακής επιρροής. Το τέμπλο φιλοτέχνησε ο εξέχων Κρητικός αγιογράφος Μιχαήλ Δαμασκηνός.)

Παρά λοιπόν τον εξισλαμισμό βλέπει κανείς ότι οι Τούρκοι είναι μειονότητα κατά τα μέσα του 16ου αιώνα. Ο καθηγητής Omer Lutfi Barkan στηριζόμενος στην απογραφή του σουλτάνου Σουλεϊμάν Α που έγινε μεταξύ 1520 και 1538 μας δίνει τον πιο κάτω πίνακα :
    Μουσουλμανικές... …..Χριστιανικές..... Εβραικές….Σύνολο οικογένειες

Πασά...............66.684 .............183.512.........2.998................253.194
Τσιρμέν...........12.686..............1.578..........-............................14.264
Βιζέ (Βιζύης)...12.193..............9.467..........-............................21.660
Καλλίπολης.......5.001..............3.901............23.........................8.925
Ρόδος, Κως........1.121..............5.191..........-..............................6.312
Μυτιλήνη.............332..............7.327..........-...............................7.659
Ιωάννινα..............613.............32.097..........-.............................32.710
Καρλελί..................7..............11.395..........-.............................11.402
Τρίκακα.........12.347..............57.671...........387........................70.405
Ευβοίας...............663..............33.671..........-............................33.728
Μοριάς.............1.065..............49.412...........464......................50.941

Στα 1502 ο Βαγιαζίτ θέλοντας να αντιμετωπίσει την εναντίον της Οθωμανικής δυναστείας προπαγάνδα των σχιιτών ανάμεσα στους Τουρκομάνους της Ανατολής διέταξε καιμεταφέρθηκαν ένα μέρος των Τουρκομάνων Σχιιτών (κιζιλμπασήδων) από την περιοχή Τεκέ και Χαμότ στην Μεθώνη και Κιρώνη.

ΑΓΡΑΦΑ
Στα 1520 τα Άγραφα είχαν 332 οικογένειες και ήταν χάσι του Φερχάτ πασά με εισόδημα 48.994 ακτσέδες καθώς και η περιοχή Ασπροποτάμου αποτελούν σημαντικές αφετηρίες αποδημιών.
Η φτώχεια αναγκάζει πολλές οικογένειες να κατέβουν προς την Λάρισα (οι περισσότεροι Λαρισινοί είναι αγραφιώτες και Ραψανιώτες), αλλά κατευθύνονται και προς την Κοζάνη και την Θεσσαλονίκη.
Τον Οκτώβριο του 1605 είναι πολλοί Αγραφιώτες στην Θεσσαλονίκη (στα Τούρκικα έγραφε «Σκούρτα») και είναι σε καλή οικονομική κατάσταση ώστε πληρώνουν 70.000 άσπρα κάθε χρόνο τα μισά δηλαδή άσπρα που έπρεπε να καταβάλουν οι Χριστιανοί της πόλης (153.280 άσπρα) για τα έξοδα των 69 πυροβολητών του φρουρίου της.

Έχουν εγκατασταθεί δε έξω από την Θεσσαλονίκη στο Ασβεστοχώρι (Κιρέτς κιοι) , η περιοχή κατά μήκος του ρυακιού ονομάστηκε Βλάχικος Λάκκος και είναι βιοτέχνες, ράφτες, βαφείς, κοσμηματοποιοί, υποδηματοποιοί κλπ υπερέχουν των ντόπιων και τους ονομάζουν περιφρονητικά Παιζάνους.

Οι Αγραφιώτες έφτασαν μέχρι την Προποντίδα και συνοίκισαν και χωριά στην Μ Ασία, αλλά και στην Φιλιππούπολη, όπου έρχονται και άλλοι Έλληνες από την Ήπειρο και την Μοσχόπολη.
Αντανάκλαση της ευμάρειας τους είναι οι όμορφες εκκλησίες των Αγράφων , του Ασπροπόταμου και γενικά της Πίνδου που κτίστηκαν τον 17ο και 18ο αιώνα. Και εκφράζουν την σχέση από τις χώρες που είχαν αποδημήσει οι κτήτορες (πχ Ρουμανία).
Είναι πιθανό αγραφιώτες να εγκαταστάθηκαν και στο χωριό Καστανιά της Σάμου, αν και θεωρούνται Ηπειρώτες οι πρώτοι κάτοικοι.

Στα Άγραφα ανπτύχθηκε το δημοτικό τραγούδι σε σχέση με την ξενιτιά
«Το ποιά χει άντρα στην ξενιτειά και γιον ξενιτεμένο;
Πες της να μην τους καρτερεί , να μην τους περιμένει.
Ξήντα καράβια βούλιαξαν, και τους επήρε μέσα.
Γέμις η θάλασσα πανιά κι οι άκρες παλληκάρια»

ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΕΣ

Από την Ήπειρο και την Αλβανία ξεκινούσαν ομάδες φτωχών και πεινασμένων ανδρών προς αναζήτηση εργασίας, και με στόχο να συντηρήσουν τις οικογένειές τους.
Οι κάτοικοι του Τσαμαντά μισθώνονταν σαν βοσκοί και αγωγιάτες στην μουσουλμανική Κονίσπολή τριγύριζαν σαν καζαντζήδες και καλαϊτζήδες στα χωριά Νίβιτσα κοντά στο Δέλβινο , μερικοί πήγαιναν και στην Θεσσαλία , την Μακεδονία και άλλα μεγάλα κέντρα της αυτοκρατορίας.
Πολλοί Βορειοηπειρότες και Αρβανιτόβλαχοι έμεναν μόνιμα στην Ανατολική Ρωμυλία και μερικοί στην καρδία της Βουλγαρίας στο Αρμπανάσι. Ο Σουλεϊμάν μπέης τους είχε απολάξει από τους φόρους και μερικοί εγκαταστάθηκαν στο Τίρνοβο. 

Ο Belon πηγαίνοντας προς την Κωνσταντινούπολη επί της Εγνατίας οδού συναντά μεγάλες ομάδες από «Αλβανούς» χωρικούς ή εργάτες που επέστρεφαν στην πατρίδα τους («Οι Ηπειρώται λέγονταν στην Τουρκία και Αρβανίται ως γνώσται της αλβανικής γλώσσης....» όπως λέει και η Κ Μυρτίλου – Αποστολίδη στο βιβλίο της Στενίμαχος Αθήναι 1929 σ 34 και περιφρονητικά σε στιγμές οργής από τους άλλους Έλληνες μέχρι και τα τελευταία ακόμη χρόνια, η ίδια σύγχυση υπήρχε ανάμεσα στα ηπειρωτικά και ιλλυρικά φύλα στην αρχαιότητα).

Αυτοί οι άνθρωποι ήταν πολύ φτωχοί , πάντα ξυπόλυτοι, σκληροί δουλευτάδες και οικονόμοι. Με τις οικονομίες τους συντηρούσαν τις οικογένειές τους τον χειμώνα. Ο Belon λέει σχετικά « ...μου θυμίζουν τους κατοίκους της Σαβοΐας που περνούν τον χειμώνα στην Ιταλία ως ξυλοκόποι και της Λομβαρδίας που πηγαίνουν στην Γερμανία , Γαλλία, Φλάνδρα, Δανία και σε άλλες μακρινές χώρες καθαρίζοντας καπνοδόχους, οι απόδημοι αυτοί ήταν Χριστιανοί ορθόδοξοι και μιλούσαν μια γλώσσα που σε ορισμένα σημεία διέφερα από την Ελληνική, αλλά μιλούσαν και τα Ελληνικά» ότι ήταν βορειοηπειρόται φαίνεται από το χωρίο του Belon «Αν λάβη κανείς υπ όψη την σύγχυση που επικρατούσε ως τα τελευταία χρόνια ανάμεσα στις Αλβανίτης και Ηπειρώτης καταλαβαίνει πολύ καλά ότι οι περισσότεροι από τους παραπάνω εργάτες ήταν βορειοπειρώτες Έλληνες».
Πολλοί κτίστες προέρχοντο από την Αλβανία , την Δ Μακεδονία και την Ήπειρο από τα λεγόμενα μαστοροχώρια και κατά τον Belon είχαν ένα ιδίωμα μια συνθηματική γλώσσα των κτιστών (κουδαρίτικα).

Μερικοί από αυτούς τους εργάτες αν έβρισκαν ευνοϊκές συνθήκες παρέμεναν στον τόπο που επιλέγανε και μετακαλούσαν και τις οικογένειές τους ή παντρευόντουσαν εκεί και δημιουργούσαν οικογένεια. Πχ στα Λακκοβίκια του Παγγαίου στα τέλη του 19ου αιώνα αναφέρονται ξένες οικογένειες Ελληνοβλάχων και Ελληνοαλβανών που μετοίκησαν από την Θεσσαλία, την Ήπειρο, και την Αλβανία.
Οξ δε κάτοικοι της Χαλκιδικής μίσθωναν εποχιακούς εργάτες για τις αγροτικές εργασίες τους λεγόμενους Γκέκηδες.

ΠΕΡΙΟΧΗ ΣΙΔΗΡΟΚΑΥΣΙΩΝ

Αλλά και από τις περιοχές της Βουλγαρίας έχουμε μετακίνηση προς νότο, είναι γνωστό ότι στην Χαλκιδική μισθώνονταν εργάτες για «κάρβουνα» ή για διάφορες αγροτικές δουλείες .
Όσοι παντρευόντουσαν δεν γύριζαν πίσω στο φαινόμενο αυτό οφείλονται τα ελάχιστα σλαβικά τοπωνύμια της Χαλκιδικής, η κάθοδος αυτή ενίσχυσε τα υπολείμματα των παλαιών σλαβικών εποικισμών, έτσι τα εθνικά σύνορα κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας δεν υπάρχουν. Το φαινόμενο βέβαια δεν παίρνει υην έκταση της παλαιάς σλαβικής καθόδου. Οι Βυζαντινολόγοι μη γνωρίζοντας τα περιστατικά της Τουρκοκρατίας έπεσαν σε ανακρίβειες .

Όμως πολλοί Έλληνες ταξιδεύουν προς Βορά όπου και στάθμευαν ή και έμεναν οριστικά στις πανάρχαιες Ελληνικές πόλεις της Βουλγαρίας ενισχύοντας τον ελληνικό πληθυσμό.
Στις παραδουνάβιες ηγεμονίες τόνωσαν τους μικρούς πυρήνες των Ελληνικών παροικιών, το ίδιο συνέβηκε και στις Γιουγκοσλαβικές χώρες, και το αντίθετο φαινόμενο έγινε στις Ελληνικές χώρες.
Οι Βούλγαροι χωρικοί και εργάτες έγιναν φορείς σλαβικών τοπονυμίων όπως Νόβο Σέλο (νέο χωριό) που αναφέρονται στα 1640. Είναι η εποχή των Μαντεμοχωρίων στα Σιδηροκαύσια που στην Τουρκοκρατία παρατηρήθηκε συρροή ατόμων από διάφορες εθνικότητες, ιδίως Βουλγάρων, ο πληθυσμός αυτός αυξομειώνεται ανάλογα με την απόδοση των μεταλλείων.

Η περιοχή των Σιδηροκαυσίων ή Σιδερόκαψας δεν είναι στην σημερινή Στρατονίκη στο παλαιό Ίσβορο, αλλά βορειότερα σε μια κοιλάδα, την ακριβή θέση του μας την δίνει ο Εβλιά Τσελεμπή και ο Χατζή Κάλφα(μέσα 17ο αιώνα), ήταν μια περιοχή 16 χιλιόμετρα από την θάλασσα, είχε ένα τζαμί, δύο λουτρά και μια μικρή αγορά και υπαγόταν στην Θεσσαλονίκη, είχε επιμελητή του στρατού , αρχηγό των γενιτσάρων, οικονομικό έφορο και ανώτερο όλων τον εμίνη (διευθυντή) του αργυρορυχείουο οποίος εκδίκαζε πολιτικές και ποινικές υποθέσεις. Η περιοχή ήταν κατάφυτη γραφική με ψηλά βουνά και άφθονα θηράματα. Απαγορευόταν η ξύλευση στα δάση της γιατί τα δένδρα χρησιμοποιούνταν στα καμίνια για την τήξη του αργύρου. Υπήρχαν πολλά νερά και καλλιέργειες .

Από φερμάνι του Μεχμέτ Β (1475/1476) βλέπουμε ότι οι μεταλλωρύχοι των Σιδηροκαυσίων θα δίνουν στα 12 δράμια αργύρου το 1. αλλά θα είναι υποχρεωμένοι να πουλούν στους Emil (εκμισθωτές) του εκεί νομισματοκοπείου και τους αργυραμοιβούς (σαράφηδες) που ήταν υποχρεωμένοι να μην το αγοράζουν σε τιμή κατώτερη από την διατίμηση. Αλλιώς ο σούμπασης (αρχιαστυνόμος) και ο καδής θα τους τιμωρούν κατά τις πράξεις τους.

Τα Σιδηροκαύσια μετά την αναδιοργάνωση από τον Σουλεϊμάν Α στα 1530, γνωρίζουν νέα ακμή και το χωριό μεγαλώνει γοργά, οι ευκαιρίες για εργασία και κάποια προνόμια προσελκύουν Έλληνες και άλλους βαλκάνιους που μιλούσαν esclavon, οι περισσότεροι είναι Βούλγαροι ενώ οι τεχνίτες ήταν Γερμανοί κοινή γλώσσα σε όλες αυτές τις εθνότητες η ΕΒΡΑΪΚΗ. Οι εργασίες ξεκινούσαν Δευτέρα και τελείωναν Παρασκευή, οι εργάτες αργούσαν Σάββατο και Κυριακή ( καταλαβαίνεις ότι οι Εβραίοι είχαν επιβάλει τον τρόπο ζωής τους, για τις δύο ημέρες που δεν δούλευαν δεν γνωρίζουμε αν οι εργάτες πληρωνόντουσαν.)

Ο Σουλτάνος εισέπραττε τον μήνα μετάλλευμα αξίας 18 με 30.000 δουκάτα. Ο άργυρος δεν βρισκόταν καθαρός για την επεξεργασία του δούλευαν 500 με 600 σκόρπιους στα βουνά φούρνους και πάνω από 6.000 Αλβανοί, Έλληνες Εβραίοι.Βλάχοι, Κιρκάσιοι, Σέρβοι, και Τούρκοι. Πληροφορίες δίνει ο Belon γιατρός και περιηγητής, για τις εγκαταστάσεις των μεταλλείων και την τεχνική επεξεργασίας .

Petrus Bellonius Cenomanus. 1517 1564 η ονομασία που χρησιμοποιούσε ,πιθανά θεωρώντας τον εαυτό του Ρωμαίο.

Από τον 17ο αιώνα παρατηρείται βαθμιαία παρακμή των μεταλλείων της Xαλκιδικής.

Συνέγραψε ο Αίολος

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ………..ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ….2009Μχ.