Η ιστορία της Βοβούσας Ιωαννίνων

Η πίεση των τούρκων, η τυραννική δεσποτεία του Αλή Πασά, οι ληστρικές επιδρομές, η ανέχεια, οδήγησαν στον εκπατρισμό των Βοβουσιωτών, στη φυγή και την αναζήτηση της τύχης τους σε άλλους τόπους, τόσο στο εσωτερικό του ελλαδικού χώρου, όσο και στον ευρύτερο βαλκανικό και κεντρικό ευρωπαϊκό χώρο.

Το έτος 1817 ένα μεγάλο μέρος των κατοίκων, περίπου 120 οικογένειες, που ανήκαν στην άρχουσα τάξη της Βοβούσας, έφυγαν ομαδικά αναζητώντας καλύτερη τύχη στην ανατολική Μακεδονία και την ανατολική Ρωμυλία, όπου μία ομάδα ίδρυσε ισχυρή αποικία στην Πεστέρα, κοντά στην Φιλιππούπολη. Σύμφωνα με τις παραδόσεις ο Τάκεφ, άλλοτε πρωθυπουργός της Βουλγαρίας, είχε βοβουσιώτικη καταγωγή.[40]

Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής επανάστασης οι Βοβουσιώτες αγωγιάτες υποχρεώθηκαν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους στον τουρκικό στρατό. Το 1824 κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου οι τούρκοι, τους επιστράτευσαν μαζί με 1000 φορτηγά ζώα, για τις ανάγκες των μεταφορών. Σε μία μάχη σκοτώθηκαν 18 Βοβουσιώτες που είχαν υποχρεωθεί να βοηθήσουν τους Τούρκους. Μετά από αυτό το γεγονός οι υπόλοιποι, παίρνοντας τα ζώα τους, έφυγαν κρυφά και κυνηγημένοι από τους τούρκους σοφαρίδες-ιππείς, επέστρεψαν στο χωριό τους.[41]

Ο φόβος των αντιποίνων και η γενικότερη ανασφάλεια που υπήρχε στο Ζαγόρι ανάγκασαν το σύνολο των κατοίκων να εγκαταλείψει το χωριό. Έτσι 14 οικογένειες πήγαν στη Λαμία. Οι υπόλοιπες στράφηκαν ομαδικά προς την ανατολική Μακεδονία, στις περιοχές όπου την προηγούμενη δεκαετία είχαν εγκατασταθεί συγχωριανοί τους, περνώντας τον Αξιό ποταμό. Εκεί δεν θα μπορούσαν να συλληφθούν, αφού η δικαιοδοσία του Αλή Πασά ήταν χωροταξικά οριοθετημένη μέχρι το Βαρδάρη.

Φτάνοντας στην περιοχή των Σερρών οι Βοβουσιώτες σκόρπισαν σε μικρότερες ομάδες και εγκαταστάθηκαν σε διάφορες πόλεις και κεφαλοχώρια. Οι οικογένειες των προυχόντων, των αρχικυρατζήδων και αυτών που είχαν ζωϊκό ή χρηματικό κεφάλαιο, εγκαταστάθηκαν στην πόλη των Σερρών, ενσωματώθηκαν με τους άλλους βλάχους, ανέπτυξαν αξιόλογη κοινωνική και οικονομική δράση και κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα διατηρούσαν επαφή με την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Ενδεικτικά αναφέρεται πως ο Βοβουσιώτης στην καταγωγή υποπρόξενος της Ρωσίας στις Σέρρες Κ. Κ. Κόντος ή Κόνδος ευεργέτησε οικονομικά τους φυγάδες που επέστρεψαν και ξαναέδωσαν ζωή στη Βοβούσα.

Ο Λαμπρίδης αναφέρει σχετικά: «Η παρά τον ομώνυμον ποταμόν κειμένη Βωβούσα συγκατηριθμείτο μέχρι της πτώσεως του Αλή Πασά μεταξύ των μεγαλυτέρων χωρίων, ότε, συνεχώς υπό ληστών καταπιεζομένη, διελύθη, και ούτω πολλοί ακολουθήσαντες τον προύχοντά των Χατζη-Γεώργιον, μετώκησαν πλησίον της πόλεως των Σερρών. Εκ τούτων πολλοί εις διάφορα μέρη διακρίνονται, ως ο εν Σέρραις υποπρόξενος της Ρωσίας Κ.Κ Κοντός, παρ’ ου η αναξιοπαθούσα αύτη ιδιαιτέρα του πατρίς ευηργετήθη τα μέγιστα, και ο εν Χάσκιοι της Θράκης Χατζή Σταύρος, συστήσας εκεί Σχολείον Ελληνικόν, όπερ συντελεί κατά της μυσαράς Προπαγάνδας της Ρωσσίας».[42]

Μία άλλη ομάδα εγκαταστάθηκε στην Ηράκλεια (Κάτω Τζουμαγιά). Μικρότερες ομάδες ή και μεμονωμένες οικογένειες βρέθηκαν στη Νιγρίτα, στο Μαρμαρά Σερρών, στο Σιδηρόκαστρο, στη Ράμνα, στα Άνω Πορόια, στην Αλιστράτη, στο Μελένικο και το Νευροκόπι (σήμερα Γκότσε Ντέλτσεβ).[43] Γι’ αυτές τις μετακινήσεις οι Wace και Thompson γράφουν: «Αλλά ένα αποτέλεσμα του παρελθόντος της Βωβούσας και των όσων υπέφερε είναι ότι από καιρού εις καιρόν, πολλές οικογένειες έφυγαν από το χωριό και περιπλανήθηκαν για να βρουν νέα πατρίδα αλλού. Οι περισσότεροι πήγαν στη Δυτική Θράκη όπου εγκαταστάθηκαν στις ίδιες τις Σέρρες, στη Τζουμαγιά, που έχει τριακόσιες οικογένειες από τη Βωβούσα, στα Πορόια, στη Νιγρίτα, στο Μελένικο, στο Νευροκόπι και στην Πεστέρα της Ροδόπης».[44]

Έτσι οι περισσότεροι φυγάδες της Βοβούσας εγκαταστάθηκαν σταθερά σε περιοχές όπου υπήρχαν πυρήνες βλάχων από άλλα μέρη, ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις βλάχικων εγκαταστάσεων όπου οι πρόσφυγες από τη Βοβούσα παρουσιάζονται ως οι δημιουργοί των πρώτων βλάχικων πυρήνων όπως στο Αχλαδοχώρι (Κρούσοβο), στο Άγγιστρο (Τσεγκέλι) και το Πέτροβο (σήμερα στη Βουλγαρία). Είναι δε χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στις βλάχικες εγκαταστάσεις της ανατολικής Μακεδονίας οι πρόσφυγες από τη Βοβούσα διαχωρίζονταν από τους υπόλοιπους βλάχους και ήταν ευρύτερα γνωστοί με το όνομα Μπασιώτες βλάχοι.[45]


Πηγή: Χρήστος Καραβίδης, ''Τραγούδια και χοροί της Βοβούσας'', Πτυχιακή εργασία, βλ. εδώ.