Ερυθρόμορφος και μελανόμορφος ρυθμός στην κεραμική, δείγματα τηςμεγάλης ζωγραφικής των αρχαίων

Αττικός ερυθρόμορφος κάνθαρος, περ. 460 π.Χ. Σάτυρος και Μαινάδα με θύρσο.

Λέμε μέσα στη ζοφερότητα της εποχής ότι προέχει η ομορφιά από όπου και αν προέρχεται. Η τέχνη, τόσο διάφανα, την περιέχει. Και ας μας λέει ο Γούντυ Άλεν («Μεσάνυχτα στο Παρίσι») ότι νοσταλγούμε πάντα άλλες εποχές που δεν τις έχουμε ζήσει. Την ομορφιά αναζητούμε για να εξωραΐσουμε πρώτα τουλάχιστον τα μάτια μας και ύστερα σιγά σιγά όλη την ύπαρξή μας.

Μια ματιά σε έναν ρυθμό αττικό χιλιάδων χρόνων πριν πλήρους καλαισθησίας, λοιπόν.
Η Αθήνα, κυριαρχούσα στην αγγειογραφία, ήδη κατά το τέλος του 6ου αιώνα π.Χ. επιτυγχάνει τη γένεση μιας νέας τεχνικής για τη διακόσμηση των αγγείων. Είναι καθαρή παραλλαγή του μελανόμορφου ρυθμού (βλέπε πιο κάτω), για την ακρίβεια η πλήρης αντιστροφή του. Το αγγείο ολόκληρο «βάφεται» μελανό και ο αγγειογράφος αφήνει «άβαφα», στο χρώμα του πηλού δηλαδή, τα σώματα των μορφών, ενώ οι λεπτομέρειες του σώματος και τα άλλα θέματα που θέλει να σχεδιάσει δηλώνονται με λεπτές γραμμές, παρέχοντας μεγαλύτερη ελευθερία στον καλλιτέχνη.

Έτσι συντελείται μια μεγάλη στροφή στην τέχνη της αγγειογραφίας, η οποία αποδεσμεύεται από την παλαιότερη σκιαγραφία για να αναπτύξει το σχέδιο, που της δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσει –κυρίως στο πρώτο μισό του 5ου αιώνα π.Χ.– έξοχα έργα με μοναδική ζωντάνια και λάμψη, τα οποία μεταφέρουν με θαυμαστή δεξιοτεχνία στον μικρό χώρο του αγγείου τις κατακτήσεις της μεγάλης ζωγραφικής, απηχώντας τις δημιουργίες της.

[caption id="" align="aligncenter" width="373"] Αμφορέας με παράσταση Αμαζόνων. Έργο του «ζωγράφου του Ανδοκίδη» (Μουσείο του Λούβρου)[/caption]

Εμπνευστής του Ερυθρόμορφου Ρυθμού ήταν ίσως ο λεγόμενος «ζωγράφος του Ανδοκίδη», μαθητής του Εξηκία. Στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. εμφανίζονται τα μεγάλα ονόματα των καλλιτεχνών της νέας τεχνοτροπίας: του Ευφρονίου, του Ευθυμίδη και του Φιντία.
Άλλοι σημαντικοί καλλιτέχνες: ο «ζωγράφος του Κλεοφράδη», μαθητής ίσως του Ευθυμίδη, και ο λεγόμενος «ζωγράφος του Βερολίνου». Την ίδια εποχή εργάστηκαν και μερικοί αξιόλογοι αγγειογράφοι κυλίκων, όπως ο Ονήσιμος, ο «ζωγράφος του Βρύγου» και ο Δούρις.
Αν και δυσκολότερος τεχνικά από τον μελανόμορφο, ο ερυθρόμορφος ρυθμός φαίνεται ότι ικανοποίησε την αισθητική ανάγκη των αγγειογράφων και των πελατών τους για περισσότερο ζωγραφικό και λιγότερο αφαιρετικό σχέδιο.
Οι δυνατότητές του:
Να αποδίδει ανθρώπινες μορφές στο «φυσικό» χρώμα της σάρκας.
Να δηλώνει λεπτομέρειες με διαγράμμιση, όπως δηλαδή γίνεται αντιληπτό από το ανθρώπινο μάτι.
Και να διευκολύνει τη σχεδιαστική απόδοση των μορφών και να τονίζει τη ζωγραφική δεξιότητα του αγγειογράφου.
Ευνοώντας τη φυσιοκρατική απόδοση των θεμάτων του ο ερυθρόμορφος ρυθμός επέτυχε εντός και εκτός Αττικής, δηλώνοντας ότι τόσο η ιδιότυπη αυτή σχεδιαστική φυσιοκρατία όσο και η ανάδειξη της ζωγραφικής λεπτότητας συμφωνούσαν με την επικρατούσα αισθητική στο τέλος της αρχαϊκής και στην αρχή της κλασικής περιόδου, με αποτέλεσμα τη ραγδαία εξέλιξή του.
Πηγές:
Εικαστικές Τέχνες. Τόμος Α’, ΕΑΠ.
Ελλάς, αρχαία ελληνική τέχνη, τόμος Α’.

Καλυκοειδής κρατήρας Ερυθρόμορφου Ρυθμού, από τα ωραιότερα έργα του αγγειογράφου Ευφρονίου (τέλη 6ου αιώνα π.Χ.). Θαυμάζουμε τις μεγάλες σχεδιαστικές του ικανότητες, την τόλμη και τον δυναμισμό των μορφών του που συστρέφονται και πάλλονται από ζωή, τον πλούτο των πτυχώσεων και την έκφραση του ψυχισμού των προσώπων. Εικονίζεται η πάλη του Ηρακλέους με τον Ανταίο (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι)

Αμφορέας Ερυθρόμορφου Ρυθμού, έργο του αγγειογράφου Φιντία (τέλη 6ου αι. π.Χ.). Εικονίζεται η απαγωγή της Λητούς από τον γίγαντα Τιτυό (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι).

Ψυκτήρας με παράσταση Σειληνών που συμποσιάζονται γύρω από τον Διόνυσο. Έργο του Δούριδος, αγγειοπλάστη και αγγειογράφου, του οποίου τα περισσότερα έργα είναι κύλικες (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο).

Έργο του αγγειογράφου Ευθυμίδη, ο οποίος αρέσκεται περισσότερο να απεικονίζει σκηνές από την ανθρώπινη ζωή, με πλαστική αντίληψη, ευγένεια και χάρη.

Ο μελανόμορφος ρυθμός στην κεραμική

Λεπτομέρεια του πρωτοαττικού αμφορέα

[caption id="" align="aligncenter" width="454"] Κορινθιακός αρύβαλλος. Απεικονίζεται η μάχη του Ηρακλή με τη Λερναία Ύδρα, ενώ η Αθηνά στέκεται πίσω του, 600-575 π.Χ.[/caption]

Στην αρχή η αρχαϊκή κεραμική πειραματίσθηκε ανάμεσα στη γεωμετρική εμπειρία και στη ζωηρόχρωμη ανατολική έμπνευση, και οι αγγειοπλάστες και οι αγγειογράφοι ανταγωνίζονταν στις αγορές των λιμανιών.
Οι Έλληνες κεραμείς του 7ου π.Χ. αιώνα επινοούν την τεχνική της απόδοσης μορφών ανθρώπων και ζώων με έναν σχηματικό, αλλά εύγλωττο τρόπο. Απέδιδαν, δηλαδή, τη μορφή του ανθρώπου ή του ζώου ως ένα μελανό σχήμα, ένα σκιαγράφημα (σιλουέτα), και χρησιμοποιούσαν λεπτές εγχαράξεις για να αποδώσουν λεπτομέρειες στην ανατομία, στα ενδύματα κ.ο.κ. Αυτό στην ελληνική κεραμική αποκαλείται μελανόμορφος ρυθμός.
Οι αρχαιολογικές ενδείξεις βεβαιώνουν ότι ο ρυθμός αυτός γεννήθηκε στην Κόρινθο, που είχε μάλιστα κατά τον 7ο αιώνα την πρωτοκαθεδρία στη διάθεση αρωμάτων στις «διεθνείς αγορές», κάτι που ευνοούσε ιδιαίτερα την παραγωγή μυροδοχείων όπως ο αρύβαλλος.
Από τα τέλη του 7ου π.Χ. αιώνα αλλά κυρίως κατά τον 6ο αιώνα τα προϊόντα αντικαθίστανται από τα αντίστοιχα αθηναϊκά, γεγονός που σημαίνει και την ανάληψη από πλευράς των Αθηνών ηγετικού ρόλου στις εξελίξεις της ελληνικής κεραμικής, υιοθετώντας τον μελανόμορφο ρυθμό και μετατρέποντάς τον σε μια τεχνοτροπία που αφ΄ενός εξέφραζε την καλλιτεχνική φυσιογνωμία της πόλης τους και αφ’ ετέρου ικανοποιούσε τους υπερπόντιους πελάτες, συνυπολογίζοντας βέβαια τα ίδια τα εμπορεύματα –αρώματα, κρασί, λάδια, κ.λπ.– τα οποία μεταφέρονταν μέσα στα αγγεία αυτά.
Το σημαντικότερο επίτευγμα του καθαρού αττικού μελανόμορφου ρυθμού είναι ο επιτυχής συνδυασμός της αυστηρής χρήσης της σκιαγραφίας (με τη συστηματική χρήση της εγχάραξης για τη δήλωση ανατομικών και άλλων λεπτομερειών, και την περιορισμένη χρήση επιπρόσθετων χρωμάτων, όπως το λευκό για τη γυναικεία σάρκα) με την εξιστόρηση μορφών και σκηνών από τη μυθολογία, την πρόσφατη ή παλαιότερη ιστορία αλλά και την απλή καθημερινή ζωή των Αθηνών.

Πρωτοαττικός αμφορέας από την Ελευσίνα,
Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας

Η άνθηση της κεραμικής παράλληλα με τη ναυσιπλοΐα και τον αποικισμό των πόλεων φαίνεται να είναι μια χειραφέτηση από τη γεωμετρική τεχνοτροπία. Η ανάπτυξη, λοιπόν, της νέας αγγειογραφίας στηρίχτηκε ουσιαστικά στον ορθολογισμό της γεωμετρικής διακόσμησης και της «ανατολίζουσας» τεχνοτροπίας που προωθούσε ταυτόχρονα και το ιδεώδες της καλαισθησίας.
Η λεπτομέρεια του πρωτοαττικού αυτού αγγείου του 670-660 π.Χ. έχει θέμα τον Οδυσσέα που τυφλώνει τον Πολύφημο. Η σκηνή εκτυλίσσεται μέσα σε έναν πλούσιο διάκοσμο γεωμετρικής παράδοσης. Η κεραμική με την ανατολική επιρροή παρουσίαζε περιορισμένα την ανθρώπινη φιγούρα σε μυθολογικές συνθέσεις.

Αττικό μελανόμορφο αγγείο του τέλους του 7ου αιώνα π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο

Οι άθλοι του Ηρακλή στην Ελλάδα και στη Δύση μέχρι τις Ηράκλειες Στήλες (Γιβραλτάρ) εντάσσονταν στην ιδεολογία των πολιτών του αρχαίου κόσμου και παράλληλα ο Ηρακλής είχε γίνει ο ήρωας του λαού και έξω από τον τόπο του, ενώ το ηράκλειο πρότυπο ήταν η ενσάρκωση των ελπίδων στις περιβαλλοντικές αντιξοότητες και η άυλη δύναμη των μη προνομιούχων.
Σε αυτό το αγγείο η αγγειογραφία βρίσκεται στην υπηρεσία της αφήγησης. Στη «μετόπη» του λαιμού απεικονίζεται ο Ηρακλής να μάχεται τον Kένταυρο Νέσσο. Ο Kένταυρος Νέσσος ή Νέττος παρενοχλούσε ερωτικά τη σύζυγο του Ηρακλή Διηάνειρα, ενώ τη βοηθούσε να διασχίσει τον ποταμό Εύηνο. Ο ήρωας αγωνίστηκε δραματικά για την εξολόθρευση του τέρατος.
Ο αγγειογράφος χρησιμοποιεί αποκλειστικά σκιαγραφία και εγχάραξη, και επίθετο (επιπρόσθετο) πορφυρό χρώμα για τον μικρό χιτώνα του ήρωα. Το βάθος της παράστασης γεμίζουν ρόδακες και άλλα διακοσμητικά σχήματα, καθώς και δύο επιγραφές, ΗΡΑΚΛΗΣ και ΝΕΤΤΟΣ, με τις οποίες ταυτίζονται τα εικονιζόμενα πρόσωπα. Στην κοιλιά του αγγείου τρέχουν γοργόνες.

Από το: Τέχνες - Γράμματα - Πολιτισμός-http://texnografia.blogspot.gr

ΔΕΙΤΕ ΚΑΙ ΤΑ: ΛΕΑΓΡΟΣ ΚΑΛΟΣ

ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΣΤΗΝ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΚΡΗΤΗ ΠΡΙΝ 5000 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ