Νεοκλασικά κτήρια της Αθήνας

Αθήνα, 19ος αιώνας

Χριστιανός και Θεόφιλος Χάνσεν

Οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις του 19ου αιώνα (και ιδίως στην Πομπηία) γέννησαν στην Ευρώπη τον νεοκλασικισμό, ένα ρεύμα που βασίστηκε στην κλασική αρχαιότητα. Η σύγχρονη Αθήνα, όπως αρχικά ορίστηκε ως νέα πρωτεύουσα της Ελλάδας, προσπαθώντας να προσαρμοστεί στον νέο της ρόλο, θεώρησε επιτακτική την ανάγκη να ακολουθήσει την Ευρώπη.

Η τέχνη αποτελεί ανέκαθεν στοιχείο προόδου. Η έννοια της «προόδου» θα μπει έτσι και στο νεότευκτο ελληνικό κράτος, ακριβώς όπως συνέβαινε στον δυτικό κόσμο. Στην Ελλάδα όμως ο όρος θα αποκτούσε ιδιαίτερο νόημα γιατί ήταν συνώνυμο του εξευρωπαϊσμού. Τότε μιλούσαν κατά κόρον, εν είδει ιδεολογικής προπαγάνδας, για την «επιστροφή των τεχνών στην κοιτίδα τους». Ένα θαυμάσιο ιδεολόγημα, ευρωπαϊκής προέλευσης, που ούτε λίγο ούτε πολύ δημιουργούσε μια ποιητική εικόνα εξαιρετικά χρήσιμη για την ιστορική περίσταση. Οι τέχνες που άνθησαν κατά την αρχαιότητα στην Ελλάδα, ύστερα από πολλές περιπέτειες και σκλαβιά, επέστρεφαν στην πατρίδα τους για να λάμψουν ξανά.
Πάνω σε αυτές τις αισθητικές προτιμήσεις της ευρωπαϊκής τέχνης εξελίχθηκε λοιπόν η αρχιτεκτονική και στην Ελλάδα. Για ένα μεγάλο διάστημα οι νεότεροι αρχιτέκτονες συνηθίζουν να αντιγράφουν αυτούσιες μορφές, για παράδειγμα την Ακρόπολη, ή τουλάχιστον ισχυρίζονται ότι κάνουν κάτι τέτοιο για να προσδώσουν αξία στα έργα τους.

Χριστιανός Χάνσεν

Θεόφιλος Χάνσεν

Στα έργα των Δανών αδελφών Χριστιανού (φωτ. αριστερά) και Θεόφιλου Χάνσεν (δεξιά) στην Αθήνα υπάρχουν πολλαπλές τέτοιες μεταφορές από την αρχαιότητα στη σύγχρονη αρχιτεκτονική.
Πρώτο από τα δύο αδέλφια, που είχαν φοιτήσει στη Σχολή Καλών Τεχνών της Κοπεγχάγης, ήρθε ο Χριστιανός Χάνσεν το 1833 και αναδείχθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους δημιουργούς της οικοδομούμενης πόλης των Αθηνών.

Πανεπιστήμιο Αθηνών, Χριστιανός Χάνσεν, 1839-1864
Ένα από τα πρώτα δημόσια κτήρια που άρχισαν να κτίζονται στην Αθήνα, με την ήρεμη και απλή μορφή του, μαρτυρεί την επίδραση των κλασικών μνημείων στον Δανό αρχιτέκτονα που το σχεδίασε.

Συμμετέσχε στις εργασίες στην Ακρόπολη και στην αναστήλωση του Ναού της Απτέρου Νίκης, ενώ υπήρξε ο αρχιτέκτονας των κτηρίων του Νομισματοκοπείου (1835, δεν υπάρχει πλέον), του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενός από τα ωραιότερα κτήρια της εποχής, και ιδιωτικών οικιών σημαντικών οικογενειών.
Ο νεότερος αδελφός του, Θεόφιλος, εξασφαλίζοντας υποτροφία, ήρθε στην Ελλάδα επειδή λάμβανε ενθουσιώδεις επιστολές από τον αδελφό του.Υπήρξε ο αρχιτέκτονας της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Ακαδημίας, και πολλών ιδιωτικών μεγάρων. Διετέλεσε καθηγητής του Σχολείου Καλών Τεχνών (1840-1843) από όπου απολύθηκε ως ξένος μετά το ψήφισμα της Εθνικής Συνέλευσης της Γ’ Σεπτεμβρίου.

Εθνική Βιβλιοθήκη, Θεόφιλος Χάνσεν, 1884-1902
Τελευταίο έργο του στην Αθήνα, δείχνει και τη βαθμιαία μετατροπή των αντιλήψεων στην αρχιτεκτονική, όταν διάφορα στοιχεία, πέρα από αυτά της αρχαιότητας, χρησιμοποιούνται ελεύθερα. Παράδειγμα το μνημειακό κλιμακοστάσιο με τους κυκλικούς βραχίονες.

Ακαδημία Αθηνών, Θεόφιλος Χάνσεν, 1856-1885
Το κτήριο διακρίνεται από τα υπόλοιπα της «Νεοκλασικής Τριλογίας», στην οδό Πανεπιστημίου, με τον εξαιρετικό πλούτο της διακόσμησής του. Το σχέδιο είναι ίδιο με του Κοινοβουλίου της Βιέννης, του ίδιου αρχιτέκτονα.

Ενδεικτική βιβλιογραφία: Ιστορία Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας