Η Πομπηία της Δυτικής Ελλάδας

Κείμενο: Γιάννης Φώσκολος

Πριν από δύο χιλιάδες χρόνια η συντριπτική ήττα της Κλεοπάτρας στο Ακτιο γέννησε μια απαστράπτουσα ρωμαϊκή πολιτεία που άφησε πίσω της σπουδαία κληρονομιά.

Ήταν 2 Σεπτεμβρίου του 31 π.Χ., όταν ο στόλος του Γαΐου Οκταβιανού συγκρούστηκε στη θάλασσα του Ακτίου με τα πλοία του Μάρκου Αντώνιου και της Κλεοπάτρας. Η λυσσαλέα ναυμαχία έδωσε τέλος στην εμφύλια διαμάχη που είχε ξεσπάσει μετά τη δολοφονία του Καίσαρα για την εξουσία στο απέραντο κράτος της Ρώμης. Ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα συνετρίβησαν.

Ο Οκταβιανός έγινε αυτοκράτορας και πήρε την προσωνυμία Αύγουστος, που στα ελληνικά σημαίνει Σεβαστός. Σε ανάμνηση της περίφημης αυτής νίκης ίδρυσε, κατά το πρότυπο του Μεγαλέξανδρου, μια πόλη στη χερσόνησο που χωρίζει τον Αμβρακικό κόλπο από το Ιόνιο πέλαγος. Την προίκισε γενναιόδωρα με προνόμια, αίγλη και επιβλητικά μνημεία. Και, φυσικά, την ονόμασε Νικόπολη...

Η κοσμοπολίτικη μεγαλούπολη, που είναι σήμερα ο μεγαλύτερος αρχαιολογικός χώρος της Ελλάδας, ιδρύθηκε σε μια περιοχή στρατηγικής σημασίας, ανάμεσα σε δυο θάλασσες, έξι χιλιόμετρα βόρεια της Πρέβεζας.

Σταδιακά έγινε το νέο πολιτικό, οικιστικό και οικονομικό κέντρο της βορειοδυτικής Ελλάδας. Η προθήκη της Ρώμης στην Ανατολή. Ενα από τα σημαντικότερα δημιουργήματα της αυτοκρατορίας στην εποχή της μέγιστης πολιτικής και οικονομικής της δύναμης. Η περιοχή της εκτεινόταν από τα βουνά της Κασσωπαίας μέχρι τα όρια της ρωμαϊκής Πάτρας στην Αιτωλία και από τον Αχελώο μέχρι τη Λευκάδα.

Οι μεγάλες Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές μαρτυρούν πως η Νικόπολη εξακολουθούσε να ακτινοβολεί τη βυζαντινή περίοδο

Και δεν είναι τυχαίο πως την επισκέφθηκαν αυτοκράτορες όπως ο Νέρωνας και ο Αδριανός, πρίγκιπες όπως ο Γερμανικός αλλά και φιλόσοφοι όπως ο Επίκτητος. «Η Νικόπολη είναι η Πομπηία της Δυτικής Ελλάδας. Έχει πολλά οικοδομήματα που σώζονται σε μεγάλο ύψος και δίνει την εικόνα της ζωής των αρχαίων Ελλήνων σε μια πόλη με ρωμαϊκές υποδομές.

Τα κτίρια, για παράδειγμα, ήταν χτισμένα με τούβλα, πράγμα πρωτόγνωρο για τους Έλληνες εκείνης της εποχής», παρατηρεί ο Δρ Κωνσταντίνος Ζάχος, επικεφαλής της Επιστημονικής Επιτροπής Νικόπολης, που πραγματοποιεί ανασκαφές τα τελευταία 20 χρόνια στον χώρο κι έχει αποκαλύψει σημαντικά μνημεία.

Ο Οκταβιανός συγκέντρωσε στο νέο αστικό κέντρο κατοίκους από πόλεις της Ηπείρου και της Ακαρνανίας που βρισκόταν σε παρακμή, όπως η Κασσώπη και η Αμβρακία. Λέγεται πως μετέφερε ακόμη και με τη βία ανθρώπους στο λαμπρό δημιούργημά του...

Εντυπωσιακά ψηφιδωτά στόλιζαν της παλαιοχριστιανικές βασιλικές και τις ρωμαϊκές επαύλεις (Σ.Σ. Επαύλεις της ρωμαϊκής περιόδου )

Η νέα πόλη υπήρξε εξωστρεφής και η εμπορική δραστηριότητά της αναπτύχθηκε γρήγορα, ξεπερνώντας τις δυνατότητες των τριών λιμανιών της: ένα στο Ιόνιο πέλαγος κοντά στον σημερινό Μύτικα, ένα στα παράλια του Αμβρακικού δίπλα στην πόλη και ένα τρίτο, το μεγαλύτερο, στον Αμβρακικό, στη θέση Βαθύ, κοντά στη σημερινή Πρέβεζα. Χρειάστηκε, συνεπώς, να επιστρατευτούν και γειτονικές πόλεις - λιμάνια, όπως το Ανακτόριον, για να εξυπηρετήσουν την αυξημένη κίνηση.

Μια απέραντη σκακιέρα
Ως σύμβολο μιας σπουδαίας νίκης, η Νικόπολη στολίστηκε με επιβλητικά κτίρια. Το ρυμοτομικό της σχέδιο ακολούθησε το ελληνιστικό πρότυπο της σκακιέρας. Μεταξύ 30 και 25 π.Χ. απέκτησε δυνατή οχύρωση με εντυπωσιακή περίμετρο μεγαλύτερη από 5 χιλιόμετρα και πέντε πύλες εισόδου. «Τα τείχη ορίζουν μια έκταση εντυπωσιακά μεγάλη, δύσκολα συναντώμενη σε άλλες ρωμαϊκές πόλεις», ανέφερε ο Νικόλαος Λάσκαρης στο πρώτο διεθνές συμπόσιο για τη Νικόπολη, που έγινε στην Πρέβεζα το 1984.

Εκτός των τειχών έμεινε το λεγόμενο «Προάστειο», όπου βρισκόταν το τέμενος του Απόλλωνα, το ιερό άλσος και δημόσια κτίρια όπως το θέατρο, το στάδιο, το Γυμνάσιο και οι εντυπωσιακές Θέρμες με τις θερμαινόμενες πισίνες. Σήμερα, από τα ρωμαϊκά τείχη έχουν διασωθεί μόνο ορισμένα τμήματα, αφού το μεγαλύτερο μέρος τους χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του βυζαντινού τείχους.

Την ίδια εποχή χτίζονται τα περισσότερα δημόσια κτίρια της πόλης. Ίσως το πιο εντυπωσιακό όλων είναι το υδραγωγείο. Με έναν αγωγό που ξεπερνά τα 50 χιλιόμετρα ο Οκταβιανός κατάφερε να μεταφέρει στη Νικόπολη το γλυκό νερό από τις πηγές του Λούρου, που βρίσκονται κοντά στο χωριό Αγ. Γεώργιος βόρεια της Φιλιππιάδας. Το κολοσσιαίο, για την εποχή του, έργο συνέθεταν κτιστοί αγωγοί πάνω σε στύλους και αψιδωτές γέφυρες (πεσσοστοιχίες) καθώς και υπόγειες σήραγγες.

Στοά κάτω από το Ρωμαϊκό Ωδείο (ΣΣ Ωδείο της ρωμαϊκής περιόδου )

Στις αρχές του 1ου αι. μ.Χ. κατασκευάστηκε το ωδείο, ένα από τα καλύτερα διατηρημένα μνημεία της Νικόπολης, που φιλοξενούσε ομιλίες, φιλολογικούς – μουσικούς αγώνες και θεατρικές παραστάσεις, ενώ δεν αποκλείεται να λειτουργούσε και ως βουλευτήριο, καθώς γειτνίαζε με την αγορά. Βόρεια της τειχισμένης πόλης, στο «Προάστειο» χτίστηκε την ίδια περίοδο το εντυπωσιακό θέατρο, που λειτουργούσε κυρίως κατά τη διάρκεια των Νέων Ακτίων, των παλιών αγώνων των Ακαρνάνων που αναβίωσε ο Οκταβιανός.

Τα Άκτια διεξάγονταν κάθε δυο χρόνια στο στάδιο Νικοπόλεως. Τις ίδιες μέρες στο θέατρο, που χωρούσε 8.000 – 10.000 θεατές πραγματοποιούνταν αγώνες ποιητών, σοφιστών, κωμωδών, τραγωδών, κηρύκων, σαλπιγκτών, κιθαριστών, φωνασκών, αυλητών και παντομίμων.
Σήμα-κατατεθέν της ρωμαϊκής πόλης ήταν το «Μνημείο Αυγούστου», ένα μεγαλοπρεπές οικοδόμημα που αναπτύσσονταν σε δυο επίπεδα.

Στο ανώτερο επίπεδο υπήρχε βωμός του Απόλλωνα, στοά και ένας ιερός κήπος, τον οποίο οι αρχαιολόγοι έχουν αναβιώσει με δάφνες, κυπαρίσσια, πικροδάφνες κ.α. Το πιο εντυπωσιακό ήταν τα 36 ορειχάλκινα έμβολα, λάφυρα από τον στόλο του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας, που είχαν εντοιχιστεί στο κάτω επίπεδο. Σήμερα επιζούν μόνο ερείπια του τοίχου με τις εγκοπές, καθώς τα ακρόπρωρα έχουν συληθεί, ενώ διατηρούνται πολλά κομμάτια της μεγάλης λατινικής επιγραφής που διαφήμιζε τη νίκη του Οκταβιανού.

Η λάμψη της ρωμαϊκής μεγαλούπολης προσέλκυσε όχι μόνο εμπόρους και εποίκους αλλά αναπόφευκτα και επιδρομείς. Οι επιθέσεις είχαν ξεκινήσει από την περίοδο της Pax Romana αλλά πύκνωσαν την παλαιοχριστιανική εποχή, όταν οι εμπορικές δραστηριότητες της πόλης περιορίστηκαν, ο πληθυσμός συρρικνώθηκε κι ένα νέο τείχος μίκρυνε την έκτασή της.

Παρ' όλα αυτά, η Νικόπολη εξακολούθησε να ακτινοβολεί, κάτι που μαρτυρούν οι παλαιοχριστιανικές εκκλησίες με τα μοναδικά ψηφιδωτά που χτίστηκαν αυτή την περίοδο, όπως η βασιλική Α' του Δημητρίου, γνωστότερη ως βασιλική του επισκόπου Δουμετίου και η βασιλική Β΄ του επισκόπου Αλκίσωνος. Στα τέλη, μάλιστα, του 3ου αι. μ.Χ. ο Διοκλητιανός την ορίζει πρωτεύουσα της «Παλαιάς Ηπείρου», μιας τεράστιας επαρχίας, που περιλάμβανε την Ήπειρο, την Ακαρνανία, την Κέρκυρα, τη Λευκάδα και την Ιθάκη.

Τους αιώνες που ακολούθησαν, η Νικόπολη επιβιώνει παρά τις διαδοχικές επιδρομές, τις λεηλασίες και τις καταστροφές. Τελειωτικά φαίνεται να εγκαταλείφθηκε τον 10ο και 11ο αιώνα από τις επιδρομές των Βουλγάρων, οι οποίοι ανάγκασαν τους κατοίκους να μεταναστεύσουν. Το γεγονός αυτό έκανε ευκολότερη τη δουλειά των αρχαιολόγων. «Η Νικόπολη ανήκει στις λίγες αρχαίες πόλεις του ελληνικού χώρου που είχαν την τύχη να ξεφύγουν από τη διαρκή οικοδόμηση – κάτι που συνέβη π.χ. σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη – και τη συνεχή εκμετάλλευση της γης. Ετσι διατηρήθηκαν σε καλή κατάσταση πολλά μνημεία», σημειώνουν οι ειδικοί.

Εργασίες ανάδειξης
Οι πρώτες ανασκαφικές έρευνες ξεκίνησαν το 1913 από τον Α. Φιλαδελφέα. Δυστυχώς τα αποτελέσματα δεν δημοσιεύτηκαν λεπτομερώς και τα ευρήματα που φυλάσσονταν στο τζαμί της Πρέβεζας καταστράφηκαν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από το 1925 συνέχισαν την έρευνα ο Γ. Μηλιάδης, ο Αν. Ορλάνδος και ο Ι. Παπαδημητρίου.

Τα βυζαντινά τείχη και η λεγόμενη «Αραπόπορτα»

«Στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ έχουμε ανοίξει πολλά μέτωπα για τη διαμόρφωση του χώρου σε αρχαιολογικό πάρκο. Επιλέγουμε πυρήνες στους οποίους κάνουμε εργασίες διαμόρφωσης, στερέωσης, ανάδειξης και σταδιακά αυτοί ενοποιούνται», εξηγεί ο κ. Ζάχος. Αυτή τη στιγμή οι εργασίες ανάδειξης έχουν επικεντρωθεί στο εντυπωσιακό θέατρο και στο λεγόμενο «παλάτι» (ένα δημόσιο οικοδόμημα που ήταν διοικητικό κέντρο, κάτι σαν Πραιτόριο), ενώ εργασίες αναστήλωσης, αποκατάστασης, συντήρησης και διαμόρφωσης πραγματοποιούνται στην κύρια πύλη των βυζαντινών τειχών, στο ωδείο, το μνημείο Αυγούστου, τη βόρεια νεκρόπολη και σε ένα μεγάλο ψηφιδωτό 50 τ.μ. στη βασιλική του επισκόπου Αλκίσωνος.

ΠΗΓΗ www.thetravelbook.gr/

ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

1

Είναι μια από τις τρεις σημαντικές αποικίες που ίδρυσαν οι Κορίνθιοι στο Ακαρνανικό έδαφος

ΑΝΑΚΤΟΡΙΟ-ΑΚΤΙΟ ΑΚΑΡΝΑΝΙΑΣ

2

Ιστορικό και Αρχαιολογικό περίγραμμα του νομού Αιτωλοακαρνανίας