Ο καπετάν Άγρας των παιδικών μας χρόνων

Kωνσταντίνος Χολέβας

Ἀνήκω στή γενιά ἐκείνη πού μεγάλωσε κυρίως μέ τό ἐξωσχολικό βιβλίο κάι μέ τή μαγεία τοῦ ραδιοφώνου. Γνώρισα την τηλεόραση ὅταν πλέον εἶχα γοητευθεῖ ἀπό τή μυρωδιά τοῦ τυπωμένου χαρτιοῦ καί ἔτσι δέν στερήθηκα τήν ἀπόλαυση τοῦ διαβάσματος, ὅπως δυστυχῶς τήν στεροῦνται τά περισσότερα παιδιά τῆς ἐποχῆς μας. Ἡ Πηνελόπη Δέλτα μᾶς βοήθησε νά μάθουμε πολλά γιά τήν ἱστορία τοῦ Βυζαντίου (Ρωμανίας) καί γιά τόν Μακεδονικό Ἀγῶνα. Τά «Μυστικά τοῦ Βάλτου» μέ εἶχαν συναρπάσει. Μέ τό μυαλό μου περιπλανήθηκα ἐπί μῆνες στά βουνά καί στίς λίμνες τῆς ἀγαπητῆς μου Μακεδονίας, ἀπό τήν ὁποία καί κατάγομαι. Οἱ ἀγωνιστές μέ τίς πλάβες (πλοιάρια χωρίς καρίνα), ἡ δασκάλα κυρία Ἠλέκτρα, ὁ ἔφηβος Ἀποστόλης, ὁ σλαβόφωνος μικρός Γιοβάν, καί πρωτίστως ὁ Καπετάν Ἄγρας μέ εἰσήγαγαν μυσταγωγικά στό μεγαλεῖο τὴς πανεθνικῆς ἐκείνης προσπάθειας τοῦ 1903-1908.

Κάθε χρόνο, λοιπόν, στίς 7 Ἰουνίου κλίνω εὐλαβικά τό γόνυ στή μνήμη τοῦ νεαροῦ Ἀνθυπολοχαγοῦ ἀπό τούς Γαργαλιάνους Μεσσηνίας, τοῦ Σαράντου Ἀγαπηνοῦ ἤ καπετάν Ἄγρα καί τοῦ Ναουσαίου συνεργάτη του, τοῦ Ἀντώνη Μίγγα. Ἀπαγχονίσθηκαν τό 1907 ἀπό τούς Βουλγάρους κομιταζῆδες τοῦ Ζλατάν σέ μία καρυδιά κοντά στήν Ἔδεσσα. Ἐκεῖ βρίσκεται σήμερα τό χωριό Ἄγρας κάι τό μνημεῖο τῆς θυσίας τους. Ἐκεῖ τούς θρήνησαν οἱ ἐντόπιες Μακεδόνισσες γυναῖκες. Ἐκεῖ τούς τίμησε μέ τρισάγιο καί ὁμιλία ὁ μκαριστός Ἀρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, τόν Ἰούνιο τοῦ 2007, ἀκριβῶς στή συμπλήρωση τῶν 100 χρόνων ἀπό τόν μαρτυρικό θάνατό τους.

Ὁ Μακεδονικός Ἀγώνας ἐξέφρασε τήν ἐπιθυμία τῶν ἐντοπίων Μακεδόνων νά ἀπελευθερωθοῦν ἀπό τούς Ὀθωμανούς, ἀλλά νά μήν περάσουν ὑπό τήν ἐξουσία τοῦ τότε ἰσχυροῦ βουλγαρικοῦ μεγαλοϊδεατισμοῦ. Ἀπό τό 1878 οἰ Ἕλληνες Μακεδόνες ἀγωνίζονται γιά τήν ἔνταξή τους στή Μητέρα Ἑλλάδα. Ἡ κυβέρνηση τῶν Ἀθηνῶν ἀφυπνίσθηκε μετά τόν θάνατο τοῦ Πάυλου Μελᾶ, άξιωματικοῦ τοῦ Πυροβολικοῦ, ὁ ὁποῖος φονεύθηκε ἀπό τουρκικό ἀπόσπασμα στή Στάτιστα, σημερινό χωριό Μελᾶς, τῆς Καστοριᾶς. Ἡ πανεθνική προσπάθεια ξεσήκωσε Μητροπολίτες, Ήγουμένους, δασκάλους καί δασκάλες, ἐμπόρους, λογίους, ἀγρότες ἀπό τή Μακεδονία καί πολλούς ἐθελοντές ἀπό τήν ὑπόλοιπη Ἑλλἀδα. Ὑπό τήν εὐφυῆ καί συνετή διεύθυνση δύο διπλωματῶν, τοῦ Ἴωνος Δραγούμη καί τοῦ Λάμπρου Κορομηλᾶ ὅλες οἱ δυνάμεις τοῦ Ἑλληνισμοῦ συντονίσθηκαν γιά νά βοηθήσουν τήν τουρκοκρατούμενη καί ἀπειλούμενη ἀπό τούς κομιταζῆδες (ἐνόπλους Βουλγάρους) γῆ τοῦ Ἀλεξάνδρου. Μεταξύ τῶν ἐθελοντῶν ἦταν καί ὁ Σαράντης Ἀγαπηνός. Εἰσῆλθε κρυφά στή Μακεδονία μέ τό ψευδώνυμο Τέλλος Ἄγρας καί μαζί μέ τό ἔνοπλο σῶμα του ἀνέλαβε τή μάχη κατά τῶν κομιταζήδων στόν φοβερό Βάλτο τῶν Γιαννιτσῶν. Σήμερα ὀ Βάλτος ἔχει ἀποξηρανθεῖ καί στή θέση τοῦ ἕλους κάι τῶν κουνουπιῶν βλέπουμε μία εὔφορη πεδιάδα. Τότε ὁ Βάλτος ἤλεγχε τή διαδρομή Ἕλλήνων, Βουλγάρων καί Τούρκων ἀπό τή Θεσσαλονίκη πρός τή Δυτική Μακεδονία καί πρός τά Βιτώλια (Μοναστῆρι). Ἔπρεπε νά ἐλέγχεται ἀπό Ἔλληνες ἀξιωματικούς καί από τούς ἐντοπίους Μακεδόνες. Ἡ Πηνελόπη Δέλτα μᾶς περιγράφει γλαφυρά τίς δύσκολες συνθῆκες διαβιώσεως καί ἀγῶνος.

Μετά ἀπό πολλές μάχες μέ τούς κομιταζῆδες τοῦ Βάλτου ὁ Ἄγρας τραυματίσθηκε στό χέρι. Ἦλθε στή Νάουσα γιά νά ἀποθεραθευθεῖ μέ τήν βοήθεια τοῦ λαμπροῦ πατριώτη γιατροῦ Ζαφειρίου Λόγγου. Ἐκεῖ, τόν Μάιο τοῦ 1907, ἔμαθε ὅτι ὁ πρώην ἀρχηγός τῶν τοπικῶν κομιτατζήδων, ὁ βοεβόδας Ζλατάν, ζητεῖ νά τόν συναντήσει. Παρά τίς ἐπιφυλάξεις τῶν Ναουσαίων φίλων του ὁ Ἄγρας ἀποφάσισε νά ἐπιδιώξει αὐτή τήν συνάντηση μέ τήν ἐλπίδα νά ἐντάξει τόν Ζλατάν στίς δυνάμεις τοῦ Ἑλληνισμοῦ καί νά τόν ἀποσπάσει ἀπό τήν βουλγαρική προπαγάνδα. Ἄλλωστε τό ἴδιο εἶχε ἐπιτύχει πρό ὀλίγων ἐτῶν ὁ Μητροπολίτης Καστορίας Γερμανός Καραβαγγέλης μέ τόν πρώην βουλγαρίζοντα Καπετάν Κώττα, ὁ ὁποῖος θυσιάσθηκε τελικά γιά τήν Ἑλληνική Ἰδέα. Δέν ὑπάρχουν ἀποδείξεις γιά τόν ἰσχυρισμό ὅτι ὁ Ἄγρας ἤθελε νά συμμαχήσει μέ τόν Ζλατάν γιά νά στραφοῦν ἐναντίον τῶν Τούρκων. Εἶναι λάθος νά ἀποδίδονται στόν ἥρωα προθέσεις πού δέν εἶχε. Ὁ ἐκπεφρασμένος στόχος του ἦταν νά φέρει τόν Ζλατάν στήν Ἀθήνα, γνωρίζοντας ὅτι πολλοί ἐντόπιοι Μακεδόνες εἶχαν ἀποστατήσει ἀπό τό Πατριαρχεῖο καί ἀπό τόν Ἑλληνισμό, λόγῳ τῆς βουλγαρικῆς προπαγάνδας.

Ἔτσι, λοιπόν, πῆρε μαζί του μερικούς συντρόφους καί πῆγε στήν μοιραία συνάντηση. Ὁ Ζλατάν καί ὁ αἰφνιδίως ἐμφανισθείς κομιταζῆς Κασάπτσε ἄφησαν τούς ὑπόλοιπους καί συνέλαβαν τόν Ἄγρα καί τόν σλαβόφωνο-δίγλωσσο Ἕλληνα Ἀντώνη Μίγγα, ἔγγαμο ράφτη ἀπό τή Νάουσα. Ἐπί ἡμέρες τούς περιέφεραν δεμένους στά χωριά, τούς διαπόμπευαν καί τούς βασάνιζαν. Τελικά τούς θανάτωσαν δι” ἀπαγχονισμοῦ στίς 7 Ἰουνίου 1907. Ὁ Ζλατάν πρόδωσε τήν ἐμπιστοσύνη πού τοῦ ἔδειξε ὁ Ἄγρας. Τά δύο ἑλληνόπουλα ἄφησαν τήν πνοή τους ἐκεῖ ἐπάνω στήν καρυδιά, στήν φιλόξενη καί ἱστορική γῆ τῆς Μακεδονίας. Ὁ Ἄγρας ὡς ἐθελοντής πού ἦλθε ἀπό τήν ἐλεύθερη Ἑλλάδα γιά νά μεταδώσει τήν στρατιωτική ἐμπειρία του. Ὁ Μίγγας ὡς ἐντόπιος πού ἀγωνίσθηκε γιά τήν ἑλληνικότητα τῆς Μακεδονίας ἔστω κι ἄν διάφορες ἱστορικές περιπέτειες τόν εἶχαν ἀναγκάσει νά χρησιμοποιεῖ ἕνα ἑλληνοσλαβικό γλωσσικό ἰδίωμα.

Κάθε χρόνο στίς 7 Ἰουνίου ἄς γονατίζουμε καί ἐμεῖς νοερά μπροστά στήν καρυδιά πού κράτησε τά ἄψυχα σώματα τῶν δύο ἠρώων. Ἄς δώσουμε στά παιδιά μας νά ξαναδιαβάσουν τό βιβλίο «Στά μυστικά τοῦ Βάλτου». Ἄς τούς μιλήσουμε γιά τήν Ἰστορία μας, ἡ ὁποία σήμερα διαστρεβλώνεται καί ἀφελληνίζεται. Ἄς βοηθήσουμε τή νέα γενιά νά καταλάβει γιατί ἀρνούμαστε νά παραχωρήσουμε στά Σκόπια τό ὀνομα τῆς Μακεδονίας. Καί ἄς προσευχηθοῦμε στόν Ἄγιο Δημήτριο νά φυλάττει πάντοτε τή Βόρειο Ἑλλάδα ἀπό κάθε ἐπιβουλή.

Ὡς Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί θέλουμε νά ζοῦμε εἰρηνικά μέ ὅλους τούς γείτονες καί μέ ὅλους τούς λαούς τῆς Ὑφηλίου. Θέλουμε νά ἀξιοποιήσουμε τήν κληρονομιά τῶν Θεσσαλονικέων Ἁγίων Κυρίλλου καί Μεθοδίου, πού μᾶς συνδέει μέ τούς Ὀρθοδόξους τῶν Βαλκανίων καί τῆς Ἀνατολικῆς Εὐρώπης. Αὐτό, ὅμως, δέν σημαίνει ὅτι θά λησμονήσουμε τούς ἥρωες καί τούς Ἐθνομάρτυρες. Δέν θά δεχθοῦμε να σβήσουμε ὁλόκληρα κεφάλαια τῆς Ἱστορίας μας γιά νά ὑπηρετηθοῦν πρόσκαιρες σκοπιμότητες. Ὁ Καπετάν Ἄγρας τῶν παιδικῶν μας χρόνων ἄς μᾶς καθοδηγεῖ καί τώρα πού μεγαλώσαμε. Στήν ἐποχή τῆς πνευματικῆς καί οἰκονομικῆς πτωχεύσεως τέτοιες ἁγνές μορφές μᾶς θυμίζουν τό χρέος μας πρός τήν Πατρίδα.

Άρθρο στο περιοδικό ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, τεύχος Ιουνίου 2016