Πρωτομαγιά του 1919, οι συμμαχικές δυνάμεις βρίσκονται στη Σμύρνη

και το πρωί της επομένης η πόλη ελέγχεται από τον ελληνικό στρατό
Του Τάσου Κ. Κοντογιαννίδη

Την πρωτομαγιά του 1919, ο κυβερνήτης του θωρηκτού « Αβέρωφ» Ηλίας Μαυρουδής τηλεγραφεί στην ελληνική κυβέρνηση, ότι στις 9 το πρωί σε σύσκεψη που έγινε στο λιμάνι της Σμύρνης πάνω στην αγγλική ναυαρχίδα υπό την προεδρία του άγγλου ναυάρχου Κάλθορπ και τη συμμετοχή ενός γάλλου και ενός αμερικανού αντιναυάρχων, αποφασίστηκε, όπως το μεσημέρι θα καταληφθούν όλα τα εξωτερικά φρούρια και τα πυροβολεία από μικτά στρατιωτικά αγήματα.


Στη συνέχεια κανονίστηκε όπως η αποβίβαση του ελληνικού στρατού κατοχής, αρχίσει τις πρωινές ώρες της επομένης 2ας Μαίου, αφού ελήφθη υπόψη ο χρόνος που χρειαζόταν να φτάσουν εκεί τα ελληνικά μεταγωγικά.
Στην ίδια σύσκεψη αποφασίστηκε επίσης όπως το πρωί της επομένης αποσταλεί διακοίνωση από τον άγγλο ναύαρχο Κάλθορπ προς τον Βαλή της Σμύρνης, με την οποία καλείται να παραδώσει τα στρατιωτικά φρούρια, σε διαφορετική περίπτωση θα καταληφθούν δια της βίας. Επίσης με μία άλλη διακοίνωση θα του γνωστοποιούσε την έλευση και απόβαση του ελληνικού στρατού στις 5 το πρωί στο λιμάνι της Σμύρνης.

Ο ελληνικός πληθυσμός της Σμύρνης δεν εγνώριζε τίποτα για την κατάληψη της Σμύρνης από τον ελληνικό στρατό. Στη μεγάλη αίθουσα της Μητροπόλεως όπου είχαν συγκεντρωθεί, ο μητροπολίτης Χρυσόστομος όλοι οι ιεράρχες, δημογέροντες και κοινοτικοί σύμβουλοι, άκουγαν τον πλοίαρχο του «Αβέρωφ» Μαυρουδή να διαβάζει το ιστορικό διάγγελμα του Ελευθερίου Βενιζέλου:
« Το πλήρωμα του χρόνου ήλθεν. Η Ελλάς εκλήθη υπό του Συνεδρίου της Ειρήνης να καταλάβει την Σμύρνην, ίνα ασφαλίση την τάξιν. Οι ομογενείς εννοούσιν ότι η απόφασις αύτη ελήφθη, διότι εν τη συνειδήσει των διευθυνόντων το Συνέδριον είναι αποφασισμένη η Ενωσις της Σμύρνης μετά της Ελλάδος ….»
Στη συνέχεια, στο διάγγελμα του Βενιζέλου τονίζεται ότι η ενέργεια αυτή δεν θα λάβει χαρακτήρα ούτε εχθρικότητας ούτε υπεροψίας απέναντι των συνοίκων στοιχείων του πληθυσμού. Όμως τις πρώτες ώρες της αποβάσεως του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, ένοπλοι Τούρκοι ενισχυμένοι με μικρά πολεμικά πλοία που βρίσκονταν κατά μήκος της παραλίας, άρχισαν να βάλουν κατά των ελληνικών στρατιωτικών τμημάτων. Τότε ο Ιταλός πλοίαρχος έστειλε σήμα στην αγγλική ναυαρχίδα και ο ναύαρχος Κάλθορπ διέταξε την αποβίβαση συμμαχικών στρατευμάτων για να επιβάλουν την τάξη, όπως και έγινε, στις 4 το απόγευμα της 2ας Μαΐου, ενώ αφόπλισαν και τον τούρκο στρατηγό Ναδίρ πασά και τον οδήγησαν στο υπερωκεάνιο « Πατρίς».
Ο Βενιζέλος εν τω μεταξύ από το Παρίσι όπου βρισκόταν, έμαθε τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν και τηλεγράφησε στην Αθήνα να φροντίσει ο αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως Εμμανουήλ Ρέπουλης να στείλει ενισχύσεις στη Σμύρνη και να επισπεύσει την αναχώρηση του ύπατου αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη.