Κερκίδας ο Μεγαλοπολίτης: η γκρίνια ενός Κυνικού φιλοσόφου για τηδικαιοσύνη των θεών

Ο Κερκίδας  υπήρξε ποιητής και φιλόσοφος από τη Μεγαλόπολη της Αρκαδίας, ο οποίος έζησε στη διάρκεια του 3^ου αιώνα π.Χ. (290-220 π.Χ.). Ήταν οπαδός της κυνικής φιλοσοφίας και έμεινε γνωστός κυρίως ως συγγραφέας των Μελιάμβων (= λυρικοί ίαμβοι), δηλαδή σκωπτικών ποιημάτων γραμμένων σε μια μίξη ιαμβικών και μελικών μέτρων.

Φαίνεται ότι μια πτυχή της δραστηριότητάς του αφορούσε την πολιτική, καθώς αναφέρεται από το Στέφανο το Βυζάντιο (στο λήμμα Μεγάλη πόλις) ως επιφανής νομοθέτης, επειδή πήρε κατά πάσα πιθανότητα μέρος στην αναδιοργάνωση του πολιτεύματος της Μεγαλόπολης μετά την ανατροπή του τυράννου Λυδιάδα το 235 π.Χ. Φαίνεται επίσης ότι κατά το διάστημα της τυραννίδας διέμενε εκτός Μεγαλόπολης, πιθανώς στην Κρήτη, αφού ο Διογένης Λαέρτιος (6. 76) τον αποκαλεί Μεγαλοπολίτη ή Κρήτα.





Υπήρξε φίλος του Άρατου του Σικυώνιου, ο οποίος τον έστειλε το 226 π.Χ. στον Αντίγονο Δώσωνα, να ζητήσει την επέμβασή του υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας και εναντίον του βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη (Πολύβ. 2. 48). Το 222 π.Χ. υπήρξε αρχηγός 1000 Μεγαλοπολιτών στη μάχη της Σελλασίας (Πολύβ. 2. 65). Στους Μελιάμβους του ο Κερκίδας παρουσιάζεται ως ένας αυστηρός ηθικολόγος που επιτίθεται ενάντια στην αδικία των θεών, στην ακολασία, την απληστία, προειδοποιεί για τη διπλή, θετική και φθοροποιό, δύναμη του έρωτα κ.ά.

Η γλώσσα του είναι η λογοτεχνική δωρική διάλεκτος με πολλές καινούργιες λέξεις, προπάντων σύνθετα επίθετα. Ο Κερκίδας, όπως και άλλοι ομότεχνοί του Κυνικοί, θεωρείται ότι άσκησε επίδραση στη ρωμαϊκή σάτιρα, όσον αφορά τη μορφή και το ήθος.





........................................................................

[τι εμποδίζει το Θεό]

από εκείνους [τους ακόλαστους] έναν άνδρα

με πλούσιο πουγκί,

το αδηφάγο όρνιο, τον ασελγή, τον Ξένωνα[i],

να τον κάνει φουκαρά

και να οδηγήσει σε μας

το ασήμι που τώρα δα ρέει σε ανώφελα έξοδα[ii];

Και τι θα εμπόδιζε,

(αν έθετε κανείς το ερώτημα,

γιατί είναι εύκολο για το Θεό

να φέρει εις πέρας οτιδήποτε

στο νου του έρθει),

τον αισχροκερδή,

το φραγκοφονιά,

ή εκείνον που τα χρήματά του χύνει σπάταλα,

της περιουσίας του τον όλεθρο,

να τον άδειαζε ο Θεός

από τον γουρουνόπλουτό του,

δίνοντας στο λιτοδίαιτο,

σ' εκείνον που γεμίζει το ποτήρι του κρασί απ' το κοινό κανάτι,

τα χρήματα που έτσι σπαταλούνται;

Μήπως της Δικαιοσύνης ο οφθαλμός

έχει χάσει το φως του σαν τον τυφλοπόντικα;

Μήπως ο Φαέθων[iii] αλληθωρίζει μ' ένα μάτι;

Ή μήπως η Θέμις[iv] η λαμπρή μ' ομίχλη έχει σκοτεινιάσει;

Και πώς ακόμη θεούς να τους αποκαλείς

που μήτε μας ακούν,

μήτε μας βλέπουν;

Κι όμως τη ζυγαριά της μοίρας ο σεβάσμιος

ο κεραυνοσυνάχτης[v]

στη μέση του Ολύμπου

τάχα την κρατά ψηλά,

δίχως να νεύει διόλου[vi].

Και τούτο ο Όμηρος στην Ιλιάδα είπε[vii] :

«γέρνει η ζυγαριά σαν έρθει η ορισμένη

των ένδοξων ανθρώπων μέρα».

Και πώς λοιπόν για χάρη μας ποτέ δεν έγειρε την πλάστιγγα,

αν είναι δίκαιος ζυγοστάτης;

Ενώ στα τελευταία κατακάθια των Μυσών[viii],

-φοβάμαι να μιλήσω καθαρότερα-

πόσο πολύ για χάρη τους

του Δία η ζυγαριά βαραίνει !

Σε ποιους βασιλείς λοιπόν να πάει κανείς

ή ποιους γόνους του Ουρανού[ix] να πάει να βρει

με τρόπο ποιο το δίκιο του θα λάβει,

όταν του Κρόνου ο γιος,

που όλους μας μας έσπειρε, μας γέννησε,

σε άλλους φάνηκε πατέρας, σε άλλους πατριός;

Καλύτερα ν' αφήσουμε το ζήτημα

στους αμπελοφιλόσοφους :

καθόλου δε θα κουραστούν νομίζω να βγάλουν άκρη.

Εμάς να μας απασχολεί ο Παιάνας κι η Αγαθοεργία

-είναι θεά αυτή- και η Νέμεση στη γη :

όσο καιρό η θεότητα ούρια για μας φυσά

να την τιμάτε άνθρωποι[x] : γιατί ορμητικά

μια καταιγίδα

φυσώντας αντίθετα καταποντίζει

το φουσκωμένο πλούτο και την υπεροπτική ευτυχία.

Αυτά τα δυο[xi] μπορείτε να τα ξεράσετε από μέσα σας!



[i] Για τον Ξένωνα αυτόν, ο οποίος μας είναι άγνωστος από αλλού, ένα σχόλιο στο περιθώριο του οξυρύγχειου παπύρου που διασώζει το ποίημα αναφέρει ότι υπήρξε κάποιος διάσημος την εποχή εκείνη για την ακολασία του.

[ii] Όλη η περίοδος έχει το νόημα μιας ευχής (και ενός παραπόνου συνάμα) ο πλούτος που κάποιοι ξοδεύουν σε ακολασίες να κατέληγε με την επέμβαση του Θεού στους δικαίους.

[iii] Εδώ ταυτίζεται με τον Ήλιο. Συνήθως θεωρείται γιος του.

[iv] Θεότητα της δικαιοσύνης.

[v] Ο Δίας, ο οποίος κρατά την πλάστιγγα της μοίρας. Την εικόνα του δίκαιου Δία, η οποία είναι παρμένη από τον Όμηρο, την αμφισβητεί έντονα ο Κερκίδας.

[vi] Δηλ. δίχως να κουνά το κεφάλι του επιδοκιμαστικά προς τη μια ή την άλλη κλίση της ζυγαριάς, άρα δίχως να μεροληπτεί.

[vii] Θ 72.

[viii] Οι Μυσοί ήταν βαρβαρικός λαός στη ΒΔ Μ. Ασία συγγενικός με τους Θράκες. Θεωρούνταν μαλθακοί και δειλοί και υπήρχε η παροιμία «Μυσών έσχατος», με την οποία οι Έλληνες χαρακτήριζαν έναν ασήμαντο και άτολμο άνθρωπο. Εδώ ο Κερκίδας στο όνομα των Μυσών υπαινίσσεται τους Μακεδόνες, οι οποίοι θεωρούνταν από τους νότιους Έλληνες πολιτιστικά βάρβαροι. Το βαρύ χαρακτηρισμό «τελευταία κατακάθια των Μυσών» ο Κερκίδας δεν τολμά να τον αποδώσει απευθείας στους Μακεδόνες φοβούμενος τη δύναμή τους.

[ix] Οι ολύμπιοι θεοί ήταν απόγονοι του πρώτου ζεύγους, Ουρανού και Γης.

[x] Δηλ. όσο έχουμε την εύνοια της τύχης να μην ξεχνάμε το Θεό. Μπορεί ανά πάσα στιγμή ο ούριος άνεμος της τύχης ν' αλλάξει φορά και η καταιγίδα της ατυχίας να βουλιάξει τον πλούτο που αλαζονεύτηκε. Πρόκειται για ένα πανάρχαιο δίδαγμα της ελληνικής σοφίας από την αρχαϊκή εποχή και μετά.

[xi] Δηλ. τον φουσκωμένο πλούτο και την υπεροπτική ευτυχία.



Σταύρος Γκιργκένης Διδάκτορας κλασικής φιλολογίας

-heterophoton.blogspot.gr