Η Σικελική περιπέτεια της Δημοκρατίας

Η Ιστορία της εξωτερικής Ελλάδος, δηλαδή της Σικελίας, της Μεγάλης Ελλάδος και των µακρινών αποικιών των αρχαίων Ελ­λήνων, δεν µάς προσφέρει παραδείγµατα ειρηνικής και αρµονι­κής εξέλιξης προς την Δηµοκρατία, περισσότερα από όσα η εκτός των Αθηνών κυρίως Ελλάδα. Θα πρέπει πάντως να θυµίσουµε κατ' αρχήν µία περίεργη απόπειρα των κατοίκων του Τάραντος να συστήσουν ένα είδος κοινοκτηµοσύνης περιορισµένης στους φτωχούς, κάτω από µία πλούσια και κυρίαρχη αριστοκρατία, δη­λαδή το ακριβώς αντίστροφο από το σύστηµα του Πλάτωνος.

Συρακούσες .Το ελληνικό θέατρο

 Ο Αριστοτέλης, που αναφέ­ρει µε λίγα λόγια το περιστατι­κό («Πολιτικά», Ι32Ο Β 10), λέει πως τα αποτελέσµατα εκείνης της απόπειρα; υπήρξαν ικανο­ποιητικά, δεν γνωρίζουµε  όµως ούτε την ακριβή χρονολογία, ούτε τις συγκεκριµένες περι­στάσεις της περίεργης εκείνης δοκιµής και περιοριζόµαστε συ­νεπώς απλώς στο να την αναφέρουµε. Θα θυµίσουµε επίσης, ότι η Μασσαλία, η µεγάλη εκεί­νη αποικία των Φωκαέων, απε­τέλεσε επίσης αντικείµενο ιδι­αίτερης µελέτης του Αριστοτέ­λους για το πολίτευµά της, το οποίο ο φιλόσοφος αναφέρει αρκετά εγκωµιαστικά στα «Πο­λιτικά» του (1321 Α 30).

Η µόνη µεγάλη πόλη έξω από την κυρίως Ελλάδα, της οποί­ας θα µπορούσαµε να έχου­µε µία αρκετά επακριβή εικό­να της όλης ιστορίας της, είναι οι Συρακούσες. Ας πούµε λοι­πόν λίγα λόγια γι' αυτήν, αφού στάθηκε η πιο φηµισµένη από όλες τις άλλες σικελικές πό­λεις και διαδραµάτισε σπου­δαίο ρόλο, δίχως όµως να επι­µείνουµε στις βιαιότητες που επαναλαµβάνονται µε κουρα­στική µονοτονία και χωρίς να αποκρύψουµε την σοβαρότητα των κενών που υπάρχουν στις γνώσεις µας.

 Όπως και η Κέρκυρα, οι Συρα­κούσες αποτελούσαν κορινθια­κή αποικία. Είχε λοιπόν κατα­γωγή δωρική και ξέρουµε ότι η πελοποννησιακή διάλεκτος µιλιόταν εκεί µέχρι τουλάχι­στον την εποχή του Θεοκρίτου (πελοποννασισί λαλεύµες», λέει η Συρακούσια του ΙΕ ει­δυλλίου). Ιδρυθείσα τον 8ο αι­ώνα, όταν κυβερνούσαν την Κόρινθο οι Βακχιάδες, παρέ­λαβε από τους ιδρυτές της ένα πολίτευµα δωρικού τύπου, δη­λαδή αριστοκρατικό. Η αριστο­κρατία ήταν άλλωστε µαζί µε την µοναρχία, τα µόνα γνωστά έως τότε πολιτεύµατα στον Ελ­ληνικό κόσµο. Οι αριστοκράτες των Συρακουσών µοίρασαν µε­ταξύ τους την γη και ανέλαβαν την

πολιτική εξουσία της πό­λης. Ήταν άνθρωποι δραστήρι­οι, επιχειρηµατικοί, ικανοί στο εµπόριο, την γεωργία και τον πόλεµο. Αποτέλεσµα αυτού ήταν η πόλη των Συρακουσών να γίνει σύντοµα µία από τις µεγαλύτερες του Ελληνικού κόσµου, η πρώτη όλης της Σι­κελίας µε δεύτερο τον Ακράγα­ντα, πλούσια λόγω του εµπορί­ου όσο και φόβητρο των γειτό­νων της λόγω του ισχυρότατου στρατού της.

Γνώρισαν λοιπόν οι Συρακού­σες επί 2 ολόκληρους αιώνες µία περίοδο γρήγορης ανάπτυ­ξης, στην διάρκεια της οποί­ας έκτισε πόλεις και άπλω­σε την ηγεµονία της στις γει­τονικές περιοχές. Ο Αριστοτέ­λης την συγκαταλέγει µαζί µε την Λακεδαίµονα στις αριστο­κρατικές πολιτείες, οι οποίες καταπολέµησαν τότε τις προσπάθειες εγκαθίδρυσης τυραν­νίδων στις διάφορες Ελληνι­κές πόλεις («Πολιτικά» Ι3Ι2 Β 8).

Η νήσος Ορτυγία στον λιμένα των Συρακουσών

 Όµως η ίδια η µεγάλη πρόο­δος του εµπορίου της, το ναυτι­κό της πλεονέκτηµα, η συρροή ξένων στα λιµάνια και τα προ­άστιά της, η υπέρµετρη αύξηση του πληθυσµού της, πολύ σύ­ντοµα την αποµάκρυναν από την πολιτική της παράδοση, καθώς ένας πολυάριθµος και πολύµορφος λαός έπνιγε πια τα παλαιά, κορινθιακής κα­ταγωγής, γένη της πόλης. Ευ­φυείς και δραστήριοι µέτοικοι πλούτιζαν από τις επιχειρήσεις και ένα καινούργιο πνεύµα, το οποίο λόγω της φανερής ζωη­ρότητάς του έµοιαζε περισσό­τερο κοντά στο αθηναϊκό παρά στο σπαρτιατικό, εµψύχωνε τώρα αυτόν τον µεγάλο πολι­τικό οργανισµό, τον οποίο ήδη διαπερνούσαν πανελληνικές και κοσµοπολιτικές τάσεις

Των Συρακούσιων ο ναός του Απόλλωνα

Από την άλλη, η αριστοκρα­τία διέπραξε σφάλµατα και ση­µείωσε αποτυχίες στην εξωτε­ρική πολιτική τητ, µε αποτέ­λεσµα να ξεσπάσουν διχόνοιες και να ακολουθήσει µία µακρά περίοδος πολιτική; αστάθειας. Οι Συρακούσες δεν ήθελαν πια να ανεχθούν τους αριστοκρά­τες τους, χωρίς ωστόσο να είναι ακόµα ώριµες για εγκαθίδρυ­ση δηµοκρατίας. Αποτέλεσµα αυτού ήταν το να καταλήξει η πόλη στην εγκαθίδρυση τυραν­νίδας, µε πρώτο τον Γέλωνα και µετά µε τους  2 αδελφούς του Ιέρωνα και Θρασύβουλο, που κυβέρνησαν 22 χρόνια µε τον τίτλο του βασιλιά (488 - 466).

 Οι δύο πρώτοι ήσαν άνθρωποι προικισµένοι και απέκτησαν µεγάλη δύναµη και δόξα µε τις  νίκες τους κατά των Καρχηδο­νίων και των Ετρούσκων, τα οι­κοδοµήµατά τους, τις συµµαχί­ες τους µε τους τυράννους του Ακράγαντα και µε την λαµπρό­τητα των ποιητικών και µου­σικών εορτών τους. Ο Σιµωνί­δης, ο Πίνδαρος, ο Βακχυλίδης διέµειναν στην Αυλή του Ιέρω­νος, ενώ την ίδια αποχή άνθισε η σικελική κωµωδία, που λα­µπρύνθηκε από τον Επίχαρµο. Θαυµάσια αργυρά νοµίσµατα, πάµπολλες προσφορές στου; Δελφούς, νίκες στους Ολυµπι­ακούς και τους άλλους Πανελλήνιους Αγώνες, έκαναν το όνο­µα των τυράννων των Συρα­κουσών ξακουστό σε όλον τον αρχαίο κόσµο. Όµως όλο αυτό το µεγαλείο κατέρρευσε από­τοµα, ως αποτέλεσµα των πολ­λών υπερβολών του Θρασύβου­λου. Το έτος 466 ανατράπηκε η τυραννίδα και εγκαθιδρύθηκε η δηµοκρατία, η οποία έµελλε να διαρκέσει 60 χρόνια.

 Η αρχή στάθηκε αρκετά δύ­σκολη, καθώς ένα µεγάλο πλήθος νέων πολιτών έµπαινε εκείνη την στιγµή στις δοµές της Πολιτείας («Πολιτικά», 1303 Α 33), ενώ πολλοί άλλοι είχαν µπει προγενέστερα, κατά την αρχή του Γέλωνος.

 Πάμπολλοι  επίσης µισθοφόροι, που απο­τελούσαν την φρουρά των τυ­ράννων, διέµεναν εδώ και και­ρό στην πόλη δίχως όµως να έχουν αναγνωρισµένα πολι­τικά δικαιώµατα, ενώ αρκε­τές παλαιές πλούσιες οικογέ­νειες, που οι τύραννοι τις εί­χαν απογυµνώσει, απαιτού­σαν τώρα πίσω τα αγαθά τους (Κικέρων, «Βρούτος» 16) και οι φτωχοί ζητούσαν το µοίρασµα των κτηµάτων, τα οποία πα­λαιά ανήκαν στις κορινθιακές οικογένειες. Άρχισαν λοιπόν ατελείωτες δίκες, που έδωσαν την δυνατότητα στην σικελι­κή ρητορική να ανθίσει, αλλά και ξέσπασαν βίαιες συγκρού­σεις που διήρκεσαν αρκετά µε­γάλο χρονικό διάστηµα. Πα­ρουσιάσθηκαν ακόµα και πολι­τικοί ηγέτες, οι οποίοι προσπά­θησαν να επαναφέρουν προς όφελός τους την τυραννίδα, γι' αυτό και θεσπίστηκε ένα εί­δος οστρακισµού, ο λεγόµενος «πεταλισµός», που πήρε την ονοµασία του από τα «πέτα­λα» (φύλλα), επάνω στα οποία γραφόταν το όνοµα του πολίτη που επρόκειτο να εξορισθεί (Δι­όδωρος, ΙΑ 87).

 Ανάµεσα σε όλες αυτές τις ανα­στατώσεις όµως, η δηµοκρατία οργανωνόταν σιγά - σιγά και επεκτεινόταν σε όλες τις σικε­λικές πόλεις, από την µία στην άλλη. Στις Συρακούσες ιδιαί­τερα, κατέληξε να επιβληθεί µε µία µορφή που δεν την ξέ­ρουµε καλά στις λεπτοµέρειες, αλλά που φαίνεται πως έµοια­ζε αρκετά µε το αθηναϊκό πολίτευµα. Βλέπουµε εκεί συναρχί­ες αρχόντων να αντικαθιστούν τα µονοπρόσωπα λειτουργήµα­τα, λ,χ. 15 στρατηγοί µοιράζο­νταν την διοίκηση των στρατι­ωτικών δυνάµεων, 5 περισσό­τεροι από την Αθήνα.

 Αυτό το καθαρά δηµοκρατι­κό καθεστώς φαίνεται ότι κρά­τησε χωρίς διακοπή, αν και εν µέσω βίαιων κοµµατικών δι­αµαχών, έως τον πόλεµο µε την Αθήνα, το έτος 415.

Εκεί­νη την χρονική στιγµή, το δη­µοκρατικό κόµµα του Αθηνα­γόρα έδειξε µία απερίγραπτη απρονοησία. Έρµαιο των δη­µαγωγών και αδυνατώντας να πάρει στα σοβαρά τις προ­ειδοποιήσεις του αρχηγού των συντηρητικών Ερµοκράτους, επέτρεψε να περάσει η εξου­σία στα χέρια του τελευταίου, ο οποίος πρώτα από οτιδήποτε άλλο φρόντισε να πραγµατο­ποιήσει µία σηµαντική τροπο­ποίηση του πολιτεύµατος, τοποθετώντας 3 στρατηγούς αντί των 15, περιβεβληµένους µάλι­στα µε απόλυτη ισχύ (Διόδω­ρος, ΙΓ 4).

 Όσο κράτησε ο πόλε­µος, ο Ερµοκράτης λειτούργησε ως αληθινός αρχηγός του κρά­τους, ενώ όµως το 405 βρισκό­ταν στο πέλαγος, επικεφαλής του στόλου του, οι Συρακούσιοι τον καθαίρεσαν και έστειλαν άλλον να τον αντικαταστήσει. Τον βλέπουµε έκτοτε να κάνει το παράξενο επάγγελµα του µισθωµένου στρατιωτικού αρχη­γού, πολεµώντας στην Σικε­λία για δικό του λογαριασµό και προσπαθώντας να επιστρέ­ψει µε την βία στην πόλη του, χωρίς όµως να το πετύχει. Επέ­στρεψε τελικά λίγο αργότερα, όταν ο ίδιος ο λαός των Συρα­κουσών αποφάσισε να τον κα­λέσει πίσω, πράγµα που ο Ερ­µοκράτης έπραξε παίρνοντας ωστόσο µεγάλες προφυλάξεις από τις επιθέσεις των αντιπά­λων του (Διόδωρος, ΙΓ 63). Όλα τα παραπάνω δείχνουν την βί­αιη και πρόσκαιρη κατάσταση στην οποία βρισκόταν πάντα η δηµοκρατία των Συρακουσών.Ο Διονύσιος παλινόρθωσε 3 χρόνια αργότερα την τυραν­νίδα, µε την υποστήριξη µάλιστα του λαού, που τώρα δυ­σπιστούσε ξανά στους αριστο­κράτες («Πολιτικά» 1310 Β 30) και έδειξε τον δηµοκρατισµό του χρεοκοπώντας απλώς τους πλούσιους µε επιµονή όσο και επιτυχία (1259 Α 30 και 1313 Β 37).

Η ελευθερία των Συρακουσίων είχε τελειώσει, η δημοκρατία είχε αποδειχθεί ανί­κανη να ζήσει και να διαρκέ­σει και δεν επρόκειτο πια να έχει παρά κάποιες πολύ σύντο­µες αφυπνίσεις της, συνοδευόµενες όµως πάντοτε από βι­αιότητες, που τις ακολουθού­σαν γρήγορα νέες καταπτώσεις στην υποδούλωση.Η πρώτη από εκείνες τις αφυ­πνίσεις έγινε την εποχή της αρ­χής του Διονυσίου του Νεότε­ρου και ήταν χαρακτηριστική του όλου πνεύµατος του λαού των Συρακουσών.

Συρακούσες -Νόμισμα για την  Δεύτερη δημοκρατία 466-405 π.Χ.

Την πρωτο­βουλία είχε αναλάβει ο έντι­µος και ενάρετος φιλόσοφος Δίων, οπαδός του Πλάτωνος, ο οποίος εξεδίωξε τον Διονύσιο και κήρυξε στον λαό την δηµο­κρατία και την αρετή. Εκείνο όµως για το οποίο νοιαζόταν ο λαός, ήταν µόνο το µοίρασµα των κτηµάτων και σύντοµα η αρετή του φιλοσόφου τού έγι­νε τόσο ανυπόφορη, που την παροµοίασαν µε την τυραννία του Διονυσίου. Στο τέλος, µετά από πολλούς αγώνες, ο Δίων δολοφονήθηκε και οι Διονύσι­ος επέστρεψε στις Συρακούσες (Πλούταρχος, «Δίων»). Η ελευθερία φάνηκε για µία δεύτερη φορά ότι είχε ξανα­γεννηθεί για λίγο στις Συρακούσες, στην περίπτωση του Τιµολέοντος, ο οποίος, αφού ανέτρεψε τον Διονύσιο τον Νε­ότερο και νίκησε τους Καρχη­δόνιους, επανέφερε την δηµο­κρατία.

Όµως οι δηµοκρατικοί θεσµοί δεν είχαν κανένα ισχυ­ρό θεµέλιο και έστεκαν στην θέση τους µόνο χάρη στις δι­κές του προσπάθειες. Μετά τον θάνατό του το έτος 335, ξανάρ­χισε η διχόνοια, και επέστρε­ψε µε τον Αγαθοκλή η τυραν­νίδα, η οποία έγινε έκτοτε η, τρόπος του λέγειν, κανονι­κή µορφή διακυβέρνησης των Συρακουσών.-Εκ του Διιπετές Τοξόλυρος  2008