«Ο Μακεδονικός αγώνας ,η Θεσσαλονίκη και οι Σαρακατσάνοι»*

Του Δημήτρη Γαρούφα-Δικηγόρου

πρώην προέδρου του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης

Προεισαγωγικά συγχαίρω την Πανελλήνια Ομοσπονδία συλλόγων Σαρακατσάνων για τη σημερινή εκδήλωση που είναι αφιερωμένη στην επέτειο των 100 χρόνων απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας από τον Οθωμανικό ζυγό.

Οι Σαρακατσάνοι διασκορπίσθηκαν στον ευρύτερο Ελλαδικό χώρο αλλά και σχεδόν σε όλα τα Βαλκάνια λίγο πριν την επανάσταση του 1821 κυνηγημένοι από τον Αλή Πασά γιατί συντηρούσαν τα Κλεφταρματωλικά σώματα και κατά την διάρκεια των γεγονότων του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1821. Εκείνη την εποχή οι περιηγητές αλλά και όσοι έγραψαν απομνημονεύματα αναφέρονται στην προσφορά των Σαρακατσάνων(πολλοί από τους ήρωες του 1821 είχαν Σαρακατσάνικη καταγωγή) χωρίς να χρησιμοποιούν αυτή την λέξη ονομάζοντάς τους συνήθως «γραικόβλαχους» η «γραικοποιμένες». Φυσικά όπου κι ΄αν μετακινήθηκαν είχαν τις ίδιες αρχές, την ίδια παράδοση, παράδοση Ελληνοσύνης, και αυτή την παράδοση την μετέφεραν ατόφια μέχρι την Πελοπόννησο νότια , μέχρι τον Αίμο και το Νίς της Σερβίας βόρεια και μέχρι την Κωνσταντινούπολη ανατολικά.


Στο λεξιλόγιό τους χρησιμοποιούσαν πάμπολλες αρχαιοελληνικές λέξεις ενώ η παράδοσή τους , οι δοξασίες και αρχές ζωής ήταν διαποτισμένες από τα νάματα, από την διαχρονική παράδοση του Ελληνισμού. Στα τραγούδια τους υμνούσαν αρχές ,πρόσωπα αλλά και πόλεις που εξέφραζαν τον οικουμενικό Ελληνισμό που ως τρόπος ζωής και πνεύμα κατακτούσε το σύμπαν.. Γι΄ αυτό και στα βουνά της Σερβίας αλλά και της Βουλγαρίας τραγουδούσαν για την πολυπόθητη Λευτεριά και τον Κατσαντώνη,για τ΄ ΄Αγραφα και την Κωνσταντινούπολη, την Πόλη σύμβολο του Ελληνισμού, αλλά και την Θεσσαλονίκη.

Η λέξη Σαρακατσάνος ως δηλωτική καταγωγής άρχισε να αναφέρεται σε γραπτές μαρτυρίες μετά το 1840 και σιγά-σιγά γενικεύθηκε. ΄Όταν έγινε ο Μακεδονικός αγώνας ονομάζονταν πλέον επίσημα Σαρακατσάνοι και τα απομνημονεύματα των Μακεδονομάχων αποτελούν ύμνο για τους Σαρακατσάνους γιατί βρίσκονταν παντού στα Μακεδονικά βουνά και με την δική τους στήριξη και συμμετοχή κερδήθηκε ο Μακεδονικός αγώνας για την Ελλάδα. Γι΄ αυτό και ο Μακεδονικός αγώνας θα έπρεπε να έχει ύψιστη σημασία για μας τους Σαρακατσάνους γιατί μαζί με τον ντόπιο πληθυσμό και τους Μακεδονομάχους από την ελεύθερη Ελλάδα συμβάλλαμε στο να διασωθεί υπέρ της Ελλάδας η Μακεδονία αλλά και γιατί σε όλα τα έγγραφα αναφέρονται επίσημα πλέον οι Σαρακατσάνοι με αυτή την ονομασία καθώς και η συμβολή τους σε αυτό τον αγώνα. Μάλιστα επειδή το δημοτικό τραγούδι ήταν και μέσο απομνημόνευσης γεγονότων, οι Σαρακατσάνοι που μετακινούνταν στα βουνά και παράλια της Μακεδονίας διαμόρφωσαν τραγούδια για γεγονότα και πρόσωπα του Μακεδονικού αγώνα ,τραγούδια που αναφέρονται για τα ηγετικά πρόσωπα και τις μάχες για την απελευθέρωσή της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης και θα ήταν ευχής έργο αυτά τα τραγούδια να εκδοθούν κάποτε σε ένα τόμο γιατί αποτελούν συνέχεια του ηρωϊκού πνεύματος της επανάστασης του 1821 αλλά και απεικονίζουν την πραγματική ιστορία.

Οι Σαρακατσάνοι, ζώντας αυτόνομοι και ανυπότακτοι, στην παράδοσή τους είχαν κάποια σύμβολα που εξέφραζαν τον οικουμενικό Ελληνισμό που δεν χωρά σε κανενός είδους σύνορο κι΄ αυτά τα σύμβολά τους ήταν τα ΄Αγραφα, η Κων/πολη αλλά και η Θεσσαλονίκη που γι΄ αυτούς κυρίως που μετακινούνταν στην ευρύτερη Μακεδονική περιοχή , η Θεσσαλονίκη ήταν πόλη -σύμβολο Ελληνισμού, το κέντρο του Μακεδονικού Ελληνισμού με το Ελληνικό προξενείο που κατηύθυνε τον Μακεδονικό αγώνα.

Οι Μακεδονομάχοι στα απομνημονεύματά τους τονίζουν με έμφαση ότι τα Σαρακατσάνικα τσελιγκάτα στήριξαν τα Ελληνικά αντάρτικα σώματα κι΄ ότι με την δική τους ολόπλευρη στήριξη κατάφεραν να σταθούν νικηφόρα στην ευρύτερη Μακεδονία τα Ελληνικά σώματα. Οι Σαρακατσάνοι ήταν τροφοδότες ,πληροφοριοδότες και οδηγοί των σωμάτων αλλά και συμμετείχαν στις επιχειρήσεις και ως ένοπλοι αντάρτες ενώ Σαρακατσάνος ήταν ο τελευταίος οπλαρχηγός ο Γιάννης Ζαρογιάννης η Καπετάν Νάνος από την περιοχή της Κατερίνης που λίγο πριν την απελευθέρωση,το καλοκαίρι του 1912, έγινε θρύλος απαγάγοντας στον Όλυμπο τους Τούρκους αξιωματούχους από την Κατερίνη γιατί είχαν αποφασίσει να απομακρύνουν από την Κατερίνη στην Στρώμνιτσα 80 οικογένειες Σαρακατσάνων που ήταν οι τροφοδότες του και ήταν αυτός που υποδέχθηκε τον Οκτώβριο του 1912 με το σώμα του τον Ελληνικό στρατό έξω από την Κατερίνη και μπήκε τιμητικά μαζί με τον στρατό μας στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη ενώ για την δράση και προσφορά του παρασημοφορήθηκε από την Ελληνική πολιτεία.

Αλλά εκτός από πόλη-σύμβολο η Θεσσαλονίκη ήταν και το εμπορικό κέντρο των Σαρακατσάνων γιατί αυτοί που ξεχείμαζαν το χειμώνα στη Χαλκιδική και πήγαιναν το καλοκαίρι στα βουνά της Μακεδονίας πέρναγαν με τα κοπάδια τους μέσα από την πόλη μετά τις 11 το βράδι, κάτω από την Καμάρα , δύο φορές τον χρόνο, την άνοιξη όταν έφευγαν για τα βουνά και τον Αϊδημήτρη όταν γύριζαν πίσω για τα χειμαδιά.. Πριν η μετά την διέλευση έμεναν μερικές μέρες ανατολικά στην περιοχή Θέρμης και Πυλαίας η δυτικά της πόλης προς την Σίνδο για να αγοράσουν τρόφιμα, να πουλήσουν τα προϊόντα τους ,να συναντήσουν γνωστούς στα στέκια που είχαν στην Εγνατία, όπως το καφενείο που ήταν στο ισόγειο του Ξενοδοχείου Βιέννη,το Πανελλήνιον κλπ. και να κλείσουν συμφωνίες. Σε αυτές τις στάσεις την εποχή του Μακεδονικού αγώνα γίνονταν και επαφές με το Ελληνικό προξενείο κι΄ έφευγαν με οδηγίες, όπλα και σημειώματα για τα Ελληνικά σώματα και γι ΄αυτό όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου κι΄ απελευθερώθηκε η Μακεδονία κι΄ η Θεσσαλονίκη τραγούδησαν τις νίκες του Ελληνικού στρατού και των Μακεδονομάχων με τον ίδιο τρόπο που τραγούδησαν τα κατορθώματα των Κλεφταρματωλών του 1821.

Η Θεσσαλονίκη ήταν πόλη Μητρόπολη για τους Σαρακατσάνους και μετά την απελευθέρωση… και μάλιστα δίπλα της κάποια τσελιγκάτα αγόρασαν μεγάλα κτήματα κι΄ ενδεικτικά αναφέρω ότι το αεροδρόμιο Θεσσαλονίκης έγινε μετά από απαλλοτρίωση εδαφών που είχαν αγοράσει οι Σαρακατσάνοι Φαρμακαίοι μετά την απελευθέρωση , ενώ στην πόλη της Θεσσαλονίκης ,στην περιοχή Ελευθερίου Κορδελλιού εγκαταστάθηκαν την περίοδο 1955-1968 και οι Σαρακατσάνοι που την εποχή χάραξης των Βαλκανικών συνόρων αποκλείστηκαν εκτός του Ελληνικού κράτους στην περιοχή του σημερινού κράτους των Σκοπίων από όπου έμμεσα εκδιώχθηκαν ως φανατικοί ΄Έλληνες την περίοδο 1955-1968 αφού προηγουμένως δημεύτηκαν τα κοπάδια τους.. ΄Ήρθαν δηλαδή εδώ οι λεγόμενοι «Σερμπιάνοι Σαρακατσάνοι»,δηλαδή αυτοί που πήγαιναν τα καλοκαίρια στα βουνά των Σκοπίων και μέχρι το Νίς της Σερβίας(έχουν απομείνει περίπου 600 άτομα στα Σκόπια και λίγες οικογένειες στη Σερβία) αλλά κι΄ άλλοι Σαρακατσάνοι από πολλές περιοχές της Ελλάδας.

Σήμερα στην Θεσσαλονίκη ζουν περισσότεροι από 20.000 Σαρακατσάνοι που διακρίνονται σ΄ όλους τους τομείς της σύγχρονης ζωής και την Θεσσαλονίκη διάλεξαν ως έδρα της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας τους οι δεκάδες σύλλογοι Σαρακατσάνων από όλη την Ελλάδα ,εδώ ιδρύθηκε ο πρώτος σύλλογος Σαρακατσάνων φοιτητών ,κι΄ εδώ ήρθαν για σπουδές μετά το 1990 τα παιδιά των Σαρακατσάνων από Βουλγαρία και δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι την Θεσσαλονίκη θεωρούν πρωτεύουσά τους οι Σαρακατσάνοι…την θεωρούν πόλη οικεία γι΄ αυτούς, πόλη τραγουδισμένη, πόλη που εξέφραζε και εκφράζει την δική τους παράδοση, πόλη που εκφράζει τις αρχές του οικουμενικού Ελληνισμού ,τους ανοιχτούς ορίζοντες του Ελληνισμού.

Τελειώνοντας θα ήθελα να επισημάνω ότι σήμερα η πατρίδα μας βιώνει πολύ δύσκολες ώρες και γι΄αυτό ως ΄Εθνος έχουμε ανάγκη να ξαναδούμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη της ιστορίας και των ονείρων μας.

΄Έχουμε ανάγκη να ξαναθυμηθούμε τις αρχές και αξίες που κράτησαν όρθιο τον Ελληνισμό σε πιο δύσκολες στιγμές. Να ξαναβιώσουμε τις αρχές της Σαρακατσάνικης παράδοσης που αποτελεί το μεδούλι της Εθνικής μας παράδοσης. Το αντίδοτο στην κρίση είναι η πίστη στο άτομο και τις δυνατότητές του ως μέλους οργανωμένου συνόλου ,η πίστη στην ελευθερία και ανεξαρτησία, η πίστη στον θεό και η χριστιανική αλληλεγγύη, η ολιγάρκεια ως τρόπος ζωής και το πείσμα στην Ελληνικότητά μας.

Με οδηγό αυτές τις αρχές θα ξεπεράσουμε την κρίση, που δεν είναι μόνο οικονομική, και στηριγμένοι σε πανάρχαιες αξίες με ανάταση ψυχής θα ανοίξουμε τους ορίζοντες για τον Ελληνισμό. Αυτό που μπορούμε να προσφέρουμε σήμερα στον δοκιμαζόμενο Ελληνισμό σαν «ψύχα μεταλαβιάς» είναι οι πανάρχαιες αξίες που βοήθησαν τα αδέλφια μας στη Βουλγαρία και τα Σκόπια να παραμείνουν ΄Έλληνες ξεκομμένοι κι΄ αποκλεισμένοι εκεί για 200 χρόνια, οι αρχές του οικουμενικού Ελληνισμού που μπορούν να ανοίξουν νέους ορίζοντες για τον Ελληνισμό.

* Κείμενο χαιρετισμού-ομιλίας του Δημήτρη Γαρούφα στην εκδήλωση για τα 100 χρόνια απελευθέρωσης της Μακεδονίας και της Θεσσαλονίκης που διοργάνωσε στις 11-11-12 στην αίθουσα τελετών του Α.Π.Θ η Πανελλήνια Ομοσπονδία συλλόγων Σαρακατσάνων.