Γεώργιος Σκλαβούνος, ιστορικός ερευνητής: Μύθος και αλήθειες για τον Καποδίστρια

Πολλά έχουν γραφτεί, θετικά και αρνητικά, για μία από τις σημαντικότερες μορφές της νεοελληνικής ιστορίας: τον Ιωάννη Καποδίστρια. Η ζωή και η δράση του στις δεκαετίες που προηγήθηκαν της εκλογής του ως πρώτου Κυβερνήτη του νεοελληνικού κράτους, και φυσικά ο ρόλος του ως Κυβερνήτη της Ελλάδας από τις αρχές του 1828 ως τη δολοφονία του το 1831, «διαβάζονται» μέχρι σήμερα με ιδιαίτερα αποκλίνουσες εκτιμήσεις.
Για όλα αυτά ζητήσαμε τη γνώμη του Γεώργιου Σκλαβούνου, ο οποίος έχει αφιερώσει πάνω από 30 χρόνια της ζωής του στην ιστορική μελέτη του Καποδίστρια. Ελπίζουμε ότι η αναγκαστική περικοπή της για λόγους χώρου δεν στέρησε τη ζωντάνια της ειλικρινούς και χειμαρρώδους συζήτησης που είχαμε, η οποία φώτισε σημαντικές πτυχές της δράσης του Καποδίστρια, άγνωστες σε πολλούς από εμάς – ανατρέποντας ταυτόχρονα μια σειρά μάλλον αρνητικές αποτιμήσεις, που για δεκαετίες κυριαρχούσαν και στην Αριστερά.

Ο Γεώργιος Ι. Σκλαβούνος γεννήθηκε το 1943 στην Κέρκυρα, όπου ζει και σήμερα. Σπούδασε ως εργαζόμενος φοιτητής στην Ελλάδα και στις ΗΠΑ. Αποφοίτησε από την Ανώτατη Βιομηχανική Σχολή Πειραιά και πήρε μεταπτυχιακό στην Κοινωνιολογία από το Georgia State University, όπου συνέχισε σπουδές δικτατορικού επιπέδου στον ίδιο κλάδο, ενώ παρακολούθησε και μαθήματα Φιλοσοφίας και Management. Συμμετείχε στο προδικτατορικό φοιτητικό κίνημα μέσα από τον Σύλλογο Φοιτητών Βιομηχανικής και τον Σύλλογο Κερκυραίων Φοιτητών. Εξελέγη Γενικός Γραμματέας της προδικτατορικής Ε.Φ.Ε.Ε. και υπέστη τις συνέπειες: κατηγορήθηκε, δικάστηκε και καταδικάστηκε με αναστολή την εποχή της Αποστασίας, έχοντας συνήγορο υπεράσπισης τον αείμνηστο Νικηφόρο Μανδηλαρά. Συνελήφθη και κρατήθηκε στην Ασφάλεια Πειραιά. Στερήθηκε το διαβατήριο του. Αργότερα εργάστηκε στην Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή της Ε.Ε. ως εκπρόσωπος του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ελλάδος, του οποίου διετέλεσε αντιπρόεδρος. Συνεργάστηκε επίσης με τα Υπουργεία Πολιτισμού και Παιδείας, την Αγροτική Τράπεζα και επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα. Στα σεμινάρια επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών της Ελληνικής Διασποράς παρουσίαζε την εργασία του για την ελληνική πολιτιστική ταυτότητα και τη διατήρησή της. Κείμενα του έχουν δημοσιευθεί στον αθηναϊκό Τύπο (Ελευθεροτυπία, Βήμα, Μεσημβρινή) και σε περιοδικά (Οικονομικός Ταχυδρόμος, Οικονομικά Χρονικά). Έχει γράψει μεταξύ άλλων το βιβλίο «Ο άγνωστος Καποδίστριας» (εκδόσεις Παπαζήση, 2011).

Συνέντευξη στον Κώστα Γκιώνη

Ο Ιωάννης Καποδίστριας γεννήθηκε το 1776 στην Κέρκυρα σε οικογένεια αριστοκρατικής καταγωγής. Πήρε τρία διδακτορικά διπλώματα (Ιατρική, Νομική και Φιλοσοφία) από το Πανεπιστήμιο της Πάντοβα. Το 1797 επέστρεψε στη γενέτειρά του και εργάστηκε αφιλοκερδώς ως χειρούργος. Σε ηλικία 26 ετών έγινε γραμματέας της Ιονίου Πολιτείας, και πήρε πρωτοβουλία για την αναθεώρηση επί το δημοκρατικότερο του επτανησιακού Συντάγματος. Το 1809 προσκλήθηκε στη Ρωσία, όπου διορίστηκε κρατικός σύμβουλος, έπειτα ακόλουθος στις ρωσικές πρεσβείες της Βιέννης και του Βουκουρεστίου, και διπλωματικός σύμβουλος της ρωσικής Στρατιάς του Δούναβη. Το 1815, μετά την ήττα του Ναπολέοντα στο Βατερλό, παρενέβη στον Τσάρο για να αποτρέψει τον διαμελισμό της Γαλλίας. Το 1816 διορίστηκε υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Το 1822, ως απεσταλμένος της Ρωσίας, ένωσε τα ελβετικά καντόνια και δημιούργησε το Ελβετικό Σύνταγμα πάνω στις αρχές της αρχαιοελληνικής άμεσης δημοκρατίας (δημοψηφίσματα για την αποδοχή των νόμων). Στις 30 Μαρτίου 1827 η Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας τον εξέλεξε Κυβερνήτη του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους. Αναλαμβάνοντας τη διοίκηση ίδρυσε τη Σχολή Ευελπίδων, τη Στατιστική Υπηρεσία και την Ταχυδρομική Υπηρεσία. Μέσα σε 3 χρόνια έθεσε σε λειτουργία πάνω από 100 σχολεία, ίδρυσε γεωργικές σχολές και υλοποίησε σημαντικές μεταρρυθμίσεις του κρατικού μηχανισμού και της νομοθεσίας. Δολοφονήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 στο Ναύπλιο από τους Κωνσταντίνο και Γεώργιο Μαυρομιχάλη, που έδρασαν προς όφελος των Υδραίων εφοπλιστών και των κοτζαμπάσηδων της Μάνης με την ενθάρρυνση των Αγγλογάλλων.

Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με μια ερώτηση σχετικά με την αρνητική άποψη για τον Καποδίστρια που για χρόνια ήταν κυρίαρχη στην Αριστερά. Είναι ενδεικτική μια αποστροφή του ιστορικού λόγου του Άρη Βελουχιώτη στη Λαμία στις 29 Οκτωβρίου 1994, στην οποία ο Καποδίστριας κατηγορείται ότι «έβαλε την υπογραφή του κάτω από άτιμα χαρτιά, όπως αυτό στη διάσκεψη της Βιέννης στα 1815» και ότι έδρασε «σαν εκπρόσωπος όλης της ελληνικής αντίδρασης». Τι ήταν λοιπόν αυτά τα χαρτιά που υπέγραψε κι ο Καποδίστριας στη Βιέννη το 1815; Και λειτουργούσε πράγματι σαν εκπρόσωπος της ελληνικής αντίδρασης;
Καταρχήν, ο Καποδίστριας προσεκλήθη και ήρθε στην Ελλάδα κατόπιν ενεργειών του Κολοκοτρώνη και του Καραϊσκάκη, γεγονός που το επιβεβαιώνει και ο Δημήτρης Φωτιάδης, και όχι καλεσμένος από την ντόπια αντίδραση. Έπειτα, ο Καποδίστριας δεν υπέγραψε κανένα από τα κείμενα του Συνεδρίου της Βιέννης. Αντίθετα, σήμερα είναι κοινά αποδεκτό ότι ο Καποδίστριας είχε για το Ελληνικό Ζήτημα την πρώτη αντιπαράθεσή του με τον Μέτερνιχ όταν έθεσε το θέμα της τύχης των Ελλήνων, με τον Μέτερνιχ να αντιτείνει ότι «δεν υπάρχουν Έλληνες, αλλά υπήκοοι του Σουλτάνου αποκαλούμενοι Έλληνες»…
Κατά τα άλλα, στις 9 Ιουνίου του 1815 οι μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης υπέγραψαν πράγματι στη Βιέννη τη συμφωνία τους για: 1) Τη διατήρηση του παλαιού, προ γαλλικής επαναστάσεως, αυταρχικού καθεστώτος. 2) Την ανασυγκρότηση της Ευρώπης πάνω στις αρχές της ισορροπίας των δυνάμεων και της διατήρησής της. Αυτοί οι στόχοι θα υπηρετούνταν μέσα από δύο συνθήκες: 1) της Ιεράς Συμμαχίας, 2) της Τετραπλής Συμμαχίας, δηλαδή τηε δέσμευσης των μεγάλων δυνάμεων της εποχής στην ισορροπία ισχύος μεταξύ τους και τη διατήρησή της.
Οι ιδέες που προσπάθησε να προωθήσει ο Καποδίστριας στη Βιέννη, κι αυτό τεκμηριώνεται πέραν αμφισβητήσεως από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Παύλο Πετρίδη στο βιβλίο του «Η Ευρωπαϊκή Πολιτική του Ιωάννη Καποδίστρια 1814-1821»[1], ήταν οι ακόλουθες: 1) Ύφεση και σταδιακός αφοπλισμός. 2) Κατάργηση του δουλεμπορίου. 3) Εξάλειψη της πειρατείας. 4) Εδραίωση στο ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα ουδέτερων πολιτειακών ομοσπονδιών. 5) Κατάλυση των κλειστών ιμπεριαλιστικών συνασπισμών. 6) Δημόσια καταδίκη της αρχής των επεμβάσεων σε ξένες πολιτικές υποθέσεις. 7) Υιοθέτηση του θεσμού της διαιτησίας ως μέσου επίλυσης των διεθνών διαφορών. 8) Θέσπιση συνταγματικών θεσμών και η προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 9) Βαθμιαία ανεξαρτητοποίηση των αποικιών.

Άρα όσα είπε ο Άρης ήταν πλάνη; Κι αν ναι, πού οφείλεται;
Η επικρατούσα άποψη για τον Καποδίστρια στην Αριστερά ήταν, και εν πολλοίς παραμένει, η άποψη του ιστορικού της Αριστεράς Γιάνη Κορδάτου – μια άποψη όχι απλά αρνητική, αλλά και υβριστική. Είναι καταγεγραμμένη στο βιβλίο που εξέδωσε ο Κορδάτος τον Μάιο του 1924 με τίτλο «Η κοινωνική σημασία της Επανάστασης του 1821» και συγκεκριμένα, αλλά όχι αποκλειστικά, στο κεφάλαιο «Η δικτατορία του Καποδίστρια». Αν και δεν του αποδίδει ευθύνες για τις Συνθήκες της Βιέννης και την Ιερά Συμμαχία… Σε κάθε περίπτωση, ο Άρης ήταν προφανώς επηρεασμένος από τον Κορδάτο, δεδομένου ότι ο Κορδάτος ήταν το 1920-24 Γενικός Γραμματέας του ΚΚΕ, και αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη το 1922-24. Στα 1924 ο Άρης, σε ηλικία 19 ετών, είναι μέλος της κομμουνιστικής νεολαίας της Αθήνας, και η σημαντική κομματική δράση του αποδεικνύεται με την ανάληψη της αρχισυνταξίας του Ριζοσπάστη στα 1928. Δηλαδή ο Άρης βιώσε τις συνταρακτικές αντιδράσεις που προκάλεσε η έκδοση του βιβλίου του Κορδάτου: τις παρεμβάσεις του Υπουργείου Παιδείας, της Αστυνομίας, της Ιεράς Συνόδου εναντίον του βιβλίου. Έζησε και τα περίφημα Μαρασλειακά (1925-1927) με αφορμή τη διδασκαλία της ιστορίας στο Μαράσλειο από την Ιμβριώτη. Ο λόγος του Άρη στη Λαμία εκφωνήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 1944. Μέχρι τότε δεν υπήρχε στην Αριστερά άλλη άποψη για τον Καποδίστρια από αυτήν του Κορδάτου. Ο Δημήτρης Φωτιάδης, που διαφοροποιείται ουσιαστικά από τον Κορδάτο, εμφανίζεται πολύ αργότερα. Εν ολίγοις, ο Άρης Βελουχιώτης δεν μπορούσε να μην είναι επηρεασμένος από τον Κορδάτο…

Ας κάνουμε ένα άλμα από το 1815 στο 1831, όταν δολοφονήθηκε ο Καποδίστριας από τους Μαυρομιχαλαίους. Επρόκειτο για πράξη εκδίκησης με βάση τα έθιμα της Μάνης, ή ήταν κάτι άλλο;
Ήταν προσχεδιασμένο και προπληρωμένο έγκλημα: τον σκότωσαν οι Αγγλογάλλοι. Αυτή είναι η επίσημη δήλωση του Αυγουστίνου Καποδίστρια σε ερώτηση του Βαυαρού Τιρς, και μάλιστα με την επισήμανση να τη μεταφέρει έτσι ακριβώς στην Αυλή του. Για το γεγονός παραθέτω επαρκή, νομίζω, στοιχεία στο βιβλίο μου «Ο Άγνωστος Καποδίστριας». Οι επιστολές του Καποδίστρια το 1831 πριν την δολοφονία του, αναφερόμενες στην ενίσχυση, την ενθάρρυνση αλλά και την προστασία της αντικυβερνητικής ανταρσίας από τους Αγγλογάλλους, είναι επαρκείς αποδείξεις του γεγονότος ότι το έγκλημα δεν ήταν αποτέλεσμα μανιάτικης βεντέτας. Η θεωρία της βεντέτας αποτελεί καλοστημένο αποπροσανατολισμό από τα πραγματικά, πολύ βαθύτερα και ευρύτερα αίτια.

Όταν ο Καποδίστριας έθεσε το ζήτημα της τύχης των Ελλήνων στο Συνέδριο της Βιέννης το 1815, ο Μέτερνιχ αντέτεινε: «Δεν υπάρχουν Έλληνες, αλλά υπήκοοι του Σουλτάνου αποκαλούμενοι Έλληνες»

Ποια ήταν τα πραγματικά αίτια κατά τη γνώμη σας;
Είναι βασικά τρία:
1) Τα γεωγραφικά όρια του νεοελληνικού κράτους που θέλει να ορίσει ο Καποδίστριας, που περιλαμβάνουν την Κύπρο (τόπο καταγωγής της μητέρας του), την Κρήτη, τη Μικρά Ασία, τη Μακεδονία, και μελλοντικά τα Αγγλοκρατούμενα Ιόνια. Δηλαδή ένα κράτος ικανό να είναι αυτάρκες, που θα μετείχε αποφασιστικά στις ευρωπαϊκές εξελίξεις και θα αμφισβητούσε την κυριαρχία των Αγγλογάλλων στην ευρύτερη περιοχή.
2) Η ικανότητα του Καποδίστρια να χτίσει ένα τέτοιο κράτος αξιοποιώντας το πανευρωπαϊκό κύρος του, την αγάπη του λαού, τις τεράστιες δυνατότητες του Ελληνισμού της εποχής, πανίσχυρου οικονομικά, εμπορικά, ναυτιλιακά, πολιτισμικά και εκκλησιαστικά, αξιοποιώντας ιδιαίτερα τον Ελληνισμό της Διασποράς και των οργανωμένων κοινοτήτων του.
3) Η διανομή των Εθνικών Γαιών στους ακτήμονες, που θα απελευθέρωνε οικονομικά και κοινωνικά τη συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού και θα αποδυνάμωνε καθοριστικά τους κοτζαμπάσηδες.
Η μεγάλη σύγκρουση Καποδίστρια και Αγγλίας για τα σύνορα του νέου κράτους, παρά το γεγονός ότι κρατείται στο σκότος, είναι θαυμάσια καταγεγραμμένη σε ολόκληρη την κρίση του 1828-30 στα τηλεγραφήματα του Αγγλικού Υπουργείου Εξωτερικών (με υπουργό τότε τον λόρδο Aberdeen) προς τον Στράτφορντ Κάνινγκ, πρέσβη της Αγγλίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Σε αυτά τονίζεται με απόλυτη σαφήνεια και εμμονική σταθερότητα ότι η αγγλική πολιτική, αλλά και αυτή των συμμάχων της Αγγλίας, είναι τα όρια του νέου κράτους να μην υπερβούν τον Ισθμό της Κορίνθου και μερικά νησιά του Αιγαίου. Ότι η ιδέα για ανεξάρτητη Ελλάδα είναι παραλογισμός. Μόνο για κράτος φόρου υποτελές στον Σουλτάνο υπάρχει συμφωνία μεταξύ των υπογραψάντων την συνθήκη της 7ης Ιουλίου 1827 στο Λονδίνο «για την ειρήνευση της Ελλάδος». Και μάλιστα με προορισμό να αντιμετωπίσει την πειρατεία, την οποία αδυνατούσε να αντιμετωπίσει το Οθωμανικό Ναυτικό, και σε καμιά περίπτωση κράτος απειλητικό για την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Η υπεράσπιση του δικαιώματος ψήφου των ακτημόνων και η επιμονή για τη διανομή των Εθνικών Γαιών στους ακτήμονες αποδεικνύουν ότι ο Καποδίστριας ήταν υπέρμαχος όχι μόνο της εθνικής κυριαρχίας αλλά και της κοινωνικής απελευθέρωσης

Υπάρχουν αποδείξεις για όλα αυτά;
Τα τηλεγραφήματα επιβεβαιώνονται από τη βιβλιογραφία, ελληνική και ξένη. Από τους Έλληνες αναφέρω τον Δημήτρη Φωτιάδη («Όθωνας, η Έξωση», «Καραϊσκάκης», και «Κανάρης») και τον Γεώργιο Ν. Φιλάρετο («Ξενοκρατία και Βασιλεία στην Ελλάδα»). Από τους ξένους, τον Γερμανό ιστορικό Γουσταύο Φρειδερίκο Χέρτσβεργκ, που στον 4ο τόμο του έργου του «Η Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως» παραθέτει ολόκληρες τις επιστολές. Για τις «απειλητικές» δυνατότητες του Ελληνισμού της εποχής μπορώ να αναφέρω ενδεικτικά μερικά στοιχεία του Βαυαρού ελληνιστή και ιστορικού Φρειδερίκου Τιρς από το έργο του «Η Ελλάδα του Καποδίστρια», και του Καρλ Μαρξ από τη συλλογή «Η Ελλάδα, η Τουρκία και το Ανατολικό Ζήτημα», καθώς και μια αξιολόγηση του Γάλλου περιηγητή Εντγκάρ Κινέ. Κατά τον Τιρς λοιπόν, το 1832 ο ελληνικός στόλος φτάνει στις 1.000 κορβέτες, μπρίκια και γαλέτες. Τα ναυπηγεία της Σύρας έχουν τη δυνατότητα να κατασκευάζουν 15 πλοία ταυτόχρονα. Το ελληνικό εμπορικό ναυτικό απασχολεί τουλάχιστον 40.000 ναυτικούς, με θαυμάσια πείρα και ικανότητες. Σε 100.000 άτομα υπολογίζει τους ανά την Ευρώπη και την Ρωσία εγκατεστημένους Έλληνες εμπόρους, και σε 30.000 τις ελληνικές εμπορικές οικογένειες του ελλαδικού κρατιδίου.

O Μαρξ από την άλλη, αναφερόμενος στην καταλυτική επιρροή της Ελληνικής Εκκλησίας στην ευρύτερη περιοχή, από τις Ηγεμονίες μέχρι την Κωνσταντινούπολη και την Ιερουσαλήμ, παραθέτει την ύπαρξη 59 μοναστηριών στη Βλαχία και 43 στη Μολδαβία και υπολογίζει το ετήσιο εισόδημα τους σε 10 εκατομμύρια φράγκα. Επισημαίνει μάλιστα την πολιτική, πολιτισμική και εκκλησιαστική αξιοποίηση αυτών χρημάτων: ένα μέρος τους εξασφαλίζει την υπεροχή των Ελλήνων μοναχών στην Παλαιστίνη, ένα άλλο μεγάλο μέρος πάει στη ρωσική αντιπροσωπεία στην Κωνσταντινούπολη, ενώ 300.000 πιάστρα είναι η ετήσια επιχορήγηση του Πατριάρχη για τα ελληνικά σχολεία της Κωνσταντινούπολης και 2.000.000 πιάστρα για τα σχολεία της Μολδαβίας. Επιπλέον, στο βιβλίο του «Η Ελλάδα του 1830 και οι σχέσεις της με την Αρχαιότητα»[2], ο Κινέ γράφει ότι η Μεγάλη Βρετανία, η Βασίλισσα των Θαλασσών, ζήλευε την Ύδρα και τον Πόρο. Γι’ αυτό η ισχυρή χριστιανική Αγγλία έκανε ότι μπορούσε για να πνίξει στο λίκνο του ένα λαό που μόλις είχε έρθει στον κόσμο. Νεογέννητο ακόμα τον χαράτσωνε, τον δέσμευε με χρέη. Σε τέτοια κατάσταση πώς να αντιδράσεις και πού να καταλήξεις; Αυτή είναι ως τώρα η μοίρα της απελευθερωμένης Ελλάδας. Οι μεγάλες δυνάμεις είναι ενάντιες στην εξέγερση της ελληνικής φυλής, ολόκληρη η Δυτική Ευρώπη καταπνίγει αυτό το κίνημα, και συγχρόνως καταλογίζουν στους Έλληνες αδυναμίες…

Σε αντίθεση με την ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι η δολοφονία του Καποδίστρια από τους Μαυρομιχαλαίους ήταν «μανιάτικη βεντέτα», πολλά στοιχεία δείχνουν ότι η δολοφονία του ήταν σχέδιο των ντόπιων κοτζαμπάσηδων και καραβοκυραίων, με την ενθάρρυνση των Αγγλογάλλων (ελαιογραφία του Χ. Παχή, μέσα 19ου αιώνα, Δημοτική Πινακοθήκη Κέρκυρας)

Ας μιλήσουμε για ένα ακόμη γεγονός στο οποίο έπαιξε ρόλο ο Καποδίστριας και καταδεικνύει τον ενωτικό αγώνα των Επτανησίων, καταρρίπτοντας την άποψη περί τοπικιστικού χαρακτήρα του επτανησιακού κινήματος. Αναφέρομαι σε όσα έμειναν στην ιστορία ως «Άμυνα της Λευκάδας»…
Η Άμυνα, κατ’ εμέ Εποποιία της Λευκάδας στα 1806-07, αποτελεί μία από τις δύο κορυφαίες, καθοριστικές, και ακόμα άγνωστες για την προετοιμασία της επανάστασης του 1821 στιγμές. Πρόκειται για την υπό τον Ιωάννη Καποδίστρια προετοιμασία των στρατιωτικών επιχειρήσεων, την παλλαϊκή κινητοποίηση για την οχύρωση της Λευκάδας απέναντι στις δυνάμεις του επιτιθέμενου Αλή Πασά, και τις νικηφόρες πολεμικές επιχειρήσεις των Ελλήνων σε ολόκληρη την επικράτεια του Αλή Πασά. Υπό την καθοδήγηση του Καποδίστρια και με πρωταγωνιστικό ρόλο οπλαρχηγών όπως ο Κατσαντώνης και ο Κολοκοτρώνης, καθώς και του Περραιβού, στενού συνεργάτη του Ρήγα, συγκροτήθηκε τότε για πρώτη φορά εθνικό στράτευμα από Επτανήσιους, Σουλιώτες και κλεφταρματολούς του Μοριά και της Ρούμελης, υπό εθνική ηγεσία, το οποίο κατήγαγε νικηφόρες μάχες. Αν ψάξετε στο Διαδίκτυο «Η Άμυνα της Λευκάδας ως πρόβα τζενεράλε του 1821», θα έχετε επαρκή πληροφόρηση για το θέμα και τις επτανησιακές, εθνικές, ελληνορωσικές και διεθνείς διαστάσεις του.

Σε όσα συζητάμε μέχρι τώρα ο Καποδίστριας επανέρχεται ως κρίκος των ελληνορωσικών σχέσεων. Τι λέτε για τη σχέση του με τον Τσάρο Αλέξανδρο και τον με τον Ελβετό δάσκαλό του;
Τεράστιο θέμα! Επιτρέψτε μου να αρκεστώ συνοπτικά στα ακόλουθα: ο Ελβετός Φρεντερίκ-Σεζάρ ντε Λα Αρπ υπήρξε ο διαφωτιστής παιδαγωγός του Τσάρου. Ήταν ηγετική μορφή του Καρμπονάρικου κινήματος και της Ελβετικής Επανάστασης, στενός συνεργάτης των γαλλικών επαναστατικών κύκλων. Ήταν ο άνθρωπος που αποδεδειγμένα συνέδεσε τον Τσάρο Αλέξανδρο με επαναστατικούς κύκλους στο Παρίσι αλλά και τις επαναστατημένες Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Η άγνωστη στην Ελλάδα αλληλογραφία του με τον Τσάρο Αλέξανδρο είναι πολλαπλά αποκαλυπτική και για τις πεποιθήσεις του Τσάρου Αλεξάνδρου, κάθε άλλο παρά… τσαρικές. Τον Καποδίστρια τον συνέστησε στον Λα Αρπ ο Τσάρος Αλέξανδρος, τονίζοντας τις δημοκρατικές του πεποιθήσεις, και ο Καποδίστριας μελέτησε στη Ρωσία όλα τα κείμενα του Λα Αρπ τα αφορώντα την παιδεία. Συναντήθηκε μαζί του στην Ελβετία, όπου και συνεργάστηκαν στενά. Η ιστορική έρευνα καταγράφει ότι η συνωμοτική ελβετική επαναστατική οργάνωση «Γαλάτες Αναμορφωτές» πραγματοποιούσε συναντήσεις στο σπίτι του Καποδίστρια στη Γενεύη.

Στα τηλεγραφήματα του αγγλικού Υπουργείου Εξωτερικών προς τον Άγγλο πρέσβη στην Οθωμανική Αυτοκρατορία τονίζεται ότι τα όρια του νέου κράτους δεν πρέπει να υπερβούν τον Ισθμό της Κορίνθου και μερικά νησιά του Αιγαίου

Έχετε γράψει ότι ο Καποδίστριας, εκτός από υπέρμαχος της εθνικής κυριαρχίας, ήταν και υπέρμαχος της κοινωνικής απελευθέρωσης. Δώστε μας κάποια παραπάνω στοιχεία σχετικά με αυτήν την πτυχή…
Ο αποφασιστικός τρόπος με τον οποίο ο Καποδίστριας υπερασπίστηκε το δικαίωμα ψήφου των ακτημόνων, το οποίο επιχείρησε να καταργήσει η «συνταγματική» αντικαποδιστριακή αντιπολίτευση, όπως και η επιμονή του για τη διανομή των Εθνικών Γαιών στους ακτήμονες, αποδεικνύουν όσα ισχυρίζομαι. Υπάρχουν δύο βασικές τεκμηριώσεις, τις οποίες αναγνωρίζει και η κατεστημένη ιστοριογραφία. Η πρώτη είναι ότι 30/12/1828 το «Πανελλήνιον» εισηγείται στον Κυβερνήτη Καποδίστρια σχέδιο εκλογικού νόμου που στερούσε το δικαίωμα ψήφου στους ακτήμονες και τους «ετερόχθονες». Ο Καποδίστριας το απορρίπτει με αγανάκτηση, αφού στερούσε υφιστάμενο, νομικά κατοχυρωμένο δικαίωμα, γεγονός που οδήγησε στην παραίτηση του Σπ. Τρικούπη και στην εγκατάστασή του στο «άντρο» της ανταρσίας, την Ύδρα[3].
Δεύτερον, υπάρχει μια περιγραφή του Τερτσέτη από επίσκεψη γερουσιαστών στο σπίτι του Κυβερνήτη, όπου τους περίμενε κρατώντας μια ξένη εφημερίδα με άρθρο αφιερωμένο στον Σιμόν Μπολιβάρ και τη διανομή της γης που εκείνος έκανε στη Λατινική Αμερική, λέγοντας τους: «Και εγώ σας έδωσα ένα σχέδιον διανομής, αργοπορείτε βλέπω να γνωμοδοτήσετε. Ίσως δεν σας αρέσει [διότι] αρχίζει από τους μικρούς η διανομή. Θα έλθει έπειτα και η αράδα των μεγάλων. Γρηγορείτε. Άλλως θα έλθει βασιλόπαιδο να σας διοικήσει, με τον οποίον δεν θα έχετε ούτε την ευκολίαν της γλώσσης, ούτε να ανοίγετε την θύραν του δωματίου του όταν θέλετε». Θεωρώ ότι ο Καποδίστριας επηρεάστηκε μεταξύ άλλων από τα επτανησιακά αγροτικά κινήματα αλλά και από την επαφή του με τους Ρώσους στρατευμένους αγρότες.

Ο Νίκος Καζαντζάκης, στην τραγωδία του «Καποδίστριας», τον βάζει να λέει: «Ένα μονάχα βάρος νιώθω στην καρδιά μου. Κουράστηκα! Σιχάθηκα! Δεν τους θέλω τους Έλληνες! Μοχθώ, παλεύω, πονώ και χάνομαι γι’ αυτούς, μα δεν τους θέλω». Θεωρείτε ότι ο Καζαντζάκης πλησιάζει την ψυχοσύνθεση του Καποδίστρια λίγο πριν δολοφονηθεί;
Όχι, σε καμία περίπτωση! Ποιητική αδεία γράφει εδώ ο Καζαντζάκης. Αδικεί κατάφωρα τον Καποδίστρια, και ως προς τον χαρακτήρα του, και ως προς την πίστη του στις δυνατότητες του ελληνικού λαού αλλά και την αγάπη του, σε επίπεδο αφοσίωσης, προς τον απλό λαό. Αυτά αποτυπώνονται θαυμάσια στην αλληλογραφία του, αρχής γενομένης με την αλληλογραφία του κατά την Άμυνα της Λευκάδας. Σε αυτήν μας περιγράφει τις εντυπώσεις του για τους υπέροχους συμπολεμιστές του. Είχε ιδιαίτερη αδυναμία στον απλό λαό, και πίστευε στις δυνατότητές του, όπως και σε αυτές των δοκιμασμένων καπεταναίων.

[1] Εκδόσεις Αφών Τολίδη, 1989.
[2] Eκδόσεις Αφών Τολίδη, 1988.
[3] «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους», Εκδοτική Αθηνών, τόμ. ΙΒ σελ. 524.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε τις 19 Δεκεμβρίου, 2019 στην εφημερίδα Δρόμος της Αριστεράς