Η Αγγλία συνεχίζει να θεωρεί τον φάκελο της δολοφονίας του Καποδίστρια, «άκρως απόρρητον»!

Ιωάννης Καποδίστριας, ο πρώτος κυβερνήτης: Το έργο και η δολοφονία του 27 Σεπτέμβρη 1831 από Έλληνες!

Γράφει ο ΣΩΤΗΡΗΣ Λ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

Έλληνας πολιτικός και διπλωμάτης. Διετέλεσε Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας και πρώτος Κυβερνήτης του ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους, το οποίο ίδρυσε εκ θεμελίων και παραχώρησε σε αυτό, την προσωπική του περιουσία.

Ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν η κορυφαία από τις διαπρεπέστερες πολιτικές και διπλωματικές μορφές της Ευρώπης, που κυριάρχησε στις αρχές του 19ου αι. Ήταν ο κύριος συντελεστής της προσπάθειας για εθνική χειραφέτηση της υπό αναγέννηση πατρίδας.

Γεννήθηκε στην Κέρκυρα 10 Φεβρουαρίου 1776. Ήταν το έκτο παιδί του Αντωνίου και της Διαμαντίνας Καποδίστρια. Ο πατέρας του Αντώνιος καταγόταν από οικογένεια ευγενών, καθώς ένας από τους πρόγονούς του είχε λάβει τον τίτλο του Κόμη από τον Δούκα της Σαβοΐας Κάρολο Εμμανουήλ τον Β’. Ο πατέρας του Αντώνιος ήταν από τους πιο αξιόλογους δικηγόρους της Κέρκυρας, με ενεργό ανάμιξη στα πολιτικά δρώμενα της εποχής τα οποία διαμόρφωσαν την τοπική ιστορία.

Ο νεαρός Ιωάννης σπούδασε ιατρική, φιλοσοφία και νομικά στο Πανεπιστήμιο της Παταβίας (Πάντοβα) της Ιταλίας. Το 1797 εγκαταστάθηκε στη γενέτειρά του, Κέρκυρα και άσκησε το επάγγελμα του ιατρού – χειρουργού. Προσέφερε δωρεάν τις υπηρεσίες του στους φτωχούς πατριώτες του, αγοράζοντάς τους ακόμη και τα φάρμακα.

Δύο χρόνια αργότερα, όταν η Ρωσία και η Τουρκία κατέλαβαν για λίγο τα Επτάνησα, του ανατέθηκε η διοίκηση του στρατιωτικού νοσοκομείου. Το 1801 τα Επτάνησα αυτονομούνται και ο Ιωάννης Καποδίστριας γίνεται ένας από τους δύο διοικητές της Ιονίου Πολιτείας, σε ηλικία 25 ετών.

Τον Μάρτιο του 1807 εστάλη στη Λευκάδα, την οποία απειλούσε με κατάληψη ο Αλή Πασάς. Αναδιοργάνωσε την άμυνα του νησιού, αποτρέποντας την απειλή. Εκεί γνωρίστηκε με τους οπλαρχηγούς Κολοκοτρώνη, Νικηταρά, Ανδρούτσο και Μπότσαρη, οι οποίοι αργότερα θα πρωτοστατούσαν στην Επανάσταση του ’21.

Τον Ιανουάριο 1809 ο Καποδίστριας εισήλθε στη διπλωματική υπηρεσία της Ρωσίας, κατόπιν προσκλήσεως του Τσάρου Αλέξανδρου Α’. Το 1813, διορίστηκε εκπρόσωπος της Ρωσίας στην Ελβετία. Τον Σεπτέμβριο του 1813, η Ελβετία είναι κατακερματισμένη και σπαράσσεται από πολιτικούς διχασμούς, από διαμάχες επιρροών και εδαφικές διεκδικήσεις. Ήταν η πρώτη αποστολή του Καποδίστρια στην Ελβετία από τον Σεπτέμβριο 1813 ως τον Νοέμβριο του 1814. Πρόκειται για μια πολύ οδυνηρή μεταβατική περίοδο, η κατάσταση είναι τόσο σοβαρή, και η χώρα βρίσκεται στο μεταίχμιο ενός εμφυλίου πολέμου.

Ο Κερκυραίος, ο οποίος, απαντώντας στον Τσάρο, δηλώνει ότι μόνο από τα βιβλία γνωρίζει την Ελβετία και πως δεν μιλά γερμανικά, «πέφτει στα βαθιά» αλλά αναπτύσσει μια αξιοθαύμαστη δραστηριότητα. Σε λίγο καιρό, γίνεται γνώστης των ελβετικών πραγμάτων. Στο τέλος της μεγάλης προσπάθειας, όχι μόνο η Ελβετία, αλλά και το κάθε καντόνι της έχει το δικό του Σύνταγμα. Συνέβαλε αποφασιστικά στη δημιουργία ενός βιώσιμου και σχετικά ανεξάρτητου κράτους. Το 1814, όλα τα ξένα στρατεύματα εγκατέλειψαν τη χώρα και η Ελβετία βρέθηκε πλέον υπό την παρακολούθηση των συμμαχικών Δυνάμεων, αλλά όχι υπό την κηδεμονία τους.

Μια νέα κατάσταση ξεκινά το 1814 και 1815, χάρη στη θέληση των νικητών Συμμάχων έναντι του Ναπολέοντα και συγκεκριμένα χάρη στη Ρωσία, αλλά κυρίως χάρη στη διπλωματική και ανθρώπινη ιδιοφυία του Καποδίστρια. Ο Καποδίστριας ανακηρύσσεται επίτιμος δημότης της Γενεύης το 1815 και ένα χρόνο αργότερα, του καντονιού του Vaud. Το 1817 δέχεται την ελβετική υπηκοότητα σε αναγνώριση της συμβολής του στη δημιουργία του ομοσπονδιακού συστήματος της Ελβετίας.

Μετά τις μεγάλες του διπλωματικές επιτυχίες, ο Τσάρος τον έχρισε Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας από το 1816 έως το 1822.

Το 1822 εγκαταστάθηκε στη Γενεύη της Ελβετίας, όπου έχαιρε υπόληψης για την προσφορά του στη δημιουργία της Ελβετικής Ομοσπονδίας, λαμβάνοντας τον τίτλο του επίτιμου πολίτη. Παρέμεινε εκεί έως το 1827, βοηθώντας ποικιλοτρόπως το επαναστατημένο έθνος.

Δεν ξέχασε τη γενέτειρά του Κέρκυρα και τα Επτάνησα, που είχαν περάσει κάτω από τον ασφυκτικό έλεγχο της Μεγάλης Βρετανίας. Το 1819 μετέβη στο Λονδίνο και προσπάθησε ματαίως να πείσει τη βρετανική κυβέρνηση να μετριάσει το αυταρχικό καθεστώς που είχε επιβάλει στα Ιόνια Νησιά.

Φέρει τον τίτλο του έκτακτου απεσταλμένου και εξουσιοδοτημένου αντιπροσώπου του Τσάρου της Ρωσίας. Η Γενεύη, από την πλευρά της, έδωσε το όνομά του σε μία από τις ωραιότερες όχθες της και μια αναμνηστική πλακέτα αναρτήθηκε στο σπίτι όπου διέμενε κατά το έτος 1820.

Όταν έφτασε στην Ελλάδα ο Καποδίστριας, η επανάσταση βρισκόταν ακόμη σε εξέλιξη. Στις 30 Μαρτίου 1827 η Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας τον εξέλεξε Κυβερνήτη του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους, σε μία δύσκολη περίοδο για την Επανάσταση. Ύστερα από επίπονες διαβουλεύσεις στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για την εξασφάλιση υποστήριξης για το ελληνικό κράτος, έφτασε στο Ναύπλιο στις 7 Ιανουαρίου 1828. Τον υποδέχτηκε ο λαός με ενθουσιώδεις ζητωκραυγές. Μετά δυο μέρες μετέβη στην Αίγινα, η οποία είχε κριθεί καταλληλότερη από το Ναύπλιο ως προσωρινή έδρα της Κυβέρνησης.

-Η πρώτη επαφή του με την ηπειρωτική Ελλάδα υπήρξε αποκαρδιωτική, λόγω φατριασμού που επικρατούσε στο πολιτικό σκηνικό, η χώρα είχε καταστραφεί.

-Ο Καποδίστριας εκλήθη να κυβερνήσει με βάση το Δημοκρατικό Σύνταγμα της Τροιζήνας, όμως πίστευε ότι τα Συντάγματα και τα Κοινοβουλευτικά Σώματα ήσαν πρόωρα για το ασύστατο ακόμα κράτος. Πρέσβευε εις την αρχή του ενός ανδρός, έστω και υπό προθεσμία. Έτσι στις 18 Ιανουαρίου 1828 πέτυχε ψήφισμα της Βουλής περί αναστολής του Συντάγματος.

-Έθεσε ως στόχο να βάλει τέλος στις εμφύλιες διαμάχες και επιδόθηκε αμέσως στο έργο της δημιουργίας Κράτους εκ του μηδενός, επιδεικνύοντας αξιοζήλευτη δραστηριότητα.

-Στις 28 Ιουλίου 1828 καθιέρωσε ως εθνική νομισματική μονάδα τον Φοίνικα και ίδρυσε Εθνικό Νομισματοκοπείο. 24 Σεπτεμβρίου οργάνωσε και την πρώτη ταχυδρομική υπηρεσία.

-Ενδιαφέρθηκε προσωπικά για τη δημιουργία σώματος Δικαιοσύνης, δικαστηρίων και τη στελέχωσή τους με το κατάλληλο προσωπικό, για τη δημιουργία μιας ευνομούμενης πολιτείας. Οργάνωσε, ακόμη, τη διοίκηση του κράτους και ίδρυσε Στατιστική Υπηρεσία, η οποία διενήργησε την πρώτη απογραφή.

-Αντιμετώπισε επιτυχώς την πειρατεία, αναθέτοντας στον ναύαρχο Μιαούλη την καταστολή της.

-Ενδιαφέρθηκε αποφασιστικά για τη γεωργία, ως βάση της ελληνικής οικονομίας. Εισήγαγε πρώτος την καλλιέργεια της πατάτας.

-Αναδιοργάνωσε τις ένοπλες δυνάμεις υπό ενιαία διοίκηση, πετυχαίνοντας αφενός να καταπολεμήσει το κατεστημένο των οπλαρχηγών και αφετέρου να παρεμποδίσει την Οθωμανική προέλαση, όπως έδειξε η Μάχη της Πέτρας Βοιωτίας 12 Σεπτεμβρίου 1829, όπου ο ελληνικός στρατός εμφανίσθηκε πειθαρχημένος και συγκροτημένος στην τελευταία μάχη του Αγώνα.

Η Ελλάδα όχι μόνο αναγνωρίστηκε κράτος ανεξάρτητο, αλλά και διεύρυνε τα σύνορά της ενσωματώνοντας όλα τα εδάφη νοτίως της γραμμής Αμβρακικού κόλπου-Παγασητικού κόλπου (συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, 1832). Το ελληνικό κράτος θα περιελάμβανε τη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο, τα νησιά του Αργοσαρωνικού, την Εύβοια, τις Κυκλάδες και τις Σποράδες.

Πάνω από όλα ο Ι. Καποδίστριας είχε βάλει την πατρίδα, την ανασυγκρότηση και ισχυροποίηση του κράτους (χωρίς δάνεια) και προέτρεπε για κάποιες οικονομικές θυσίες από εκείνους που είχαν την δυνατότητα!

Η Αγγλία και Γαλλία άρχισαν να υποκινούν αντικαποδιστριακές κινήσεις με προφάσεις ότι ο κυβερνήτης ήταν όργανο της Ρωσίας. Υπήρχαν βέβαια Έλληνες φίλοι τους που είχαν όλη την «καλή προαίρεση» να ταυτιστούν με τις απόψεις τους για διάφορους λόγους, όπως ενδεχομένως και οικονομικούς.

Εναντιώθηκαν ανοιχτά ο Π. Μαυρομιχάλης, οι Φαναριώτες με τον Α. Μαυροκορδάτο, ακόμη και ο διανοούμενος Αδ. Κοραής. Πρόφασή τους ο αυταρχισμός του Κυβερνήτη και αξίωναν παραχώρηση συνταγματικών ελευθεριών.

Από τις αρχές του 1830 σημειώθηκαν εξεγέρσεις και αργότερα ο Α. Μιαούλης, αντίπαλος πλέον του Κυβερνήτη, ανατίναξε στον Πόρο τα δύο μεγαλύτερα ελληνικά πολεμικά πλοία. Στην Ύδρα, κέντρο της αντιπολίτευσης, η εφημερίδα Απόλλων προπαγάνδιζε τη δολοφονία του Κυβερνήτη. Η ένταση κορυφώθηκε όταν ο Καποδίστριας φυλάκισε τον πρόκριτο της Μάνης, Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη ως υπεύθυνο για αντικυβερνητικές κινήσεις.

Πριν δεχτούμε ότι ο Καποδίστριας είχε αυταρχικές τάσεις, ας έχουμε υπ’ όψιν ότι οι σύγχρονες αντιλήψεις μας δεν είχαν θέση σε εκείνες τις μακρινές εποχές, όπως και οι σύγχρονες έννοιες και να λάβουμε υπ’ όψιν ότι οι αντιλήψεις περί δημοκρατίας ήταν πολύ διαφορετικές από τη σημερινή. Η αντίδραση ωστόσο δεν άργησε.

(1/4) «Για τον Ιωάννη Καποδίστρια, τα πρώτα δημοκρατικά και φιλελεύθερα συντάγματα αποτελούν "ξυράφι στα χέρια μικρού παιδιού". Ο Καποδίστριας φτάνει τον Ιανουάριο του 1828 στην Αίγινα ενώ έχει αποδεχτεί ήδη από τον Αύγουστο του 1827 τη θέση του Κυβερνήτη. pic.twitter.com/aw0sZQg72O

— Greece 2021 (@Greece_2021) May 4, 2020

Ο θάνατος του “μοναδικού” Κυβερνήτη της Ελλάδος

Επίσημα για την ιστορία, οι Μαυρομιχαλαίοι, που το προηγούμενο βράδυ ετοίμαζαν κάθε λεπτομέρεια το σχέδιό τους, μαζί με Λόντο και Καλαμογδάρτη, ξεκινούσαν με δυο παλικάρια τους και δυο πολιτοφύλακες, τον Ανδρέα Γεωργίου και τον Γιάννη Καραγιάννη, που είχαν οριστεί από το κράτος να τους παρακολουθούν (αλλά έγιναν όργανά τους), για τον Άγιο Σπυρίδωνα.

Μόλις τους είδε στην είσοδο της εκκλησίας ο Καποδίστριας, κοντοστάθηκε και σκέφτηκε να φύγει. Προχώρησε όμως προς το μέρος τους και τους χαιρέτησε με ένα νεύμα. Τότε, ο Κωνσταντής άρπαξε τον Κυβερνήτη και τον πυροβόλησε πίσω από το αφτί, ενώ ο Γιώργης τον μαχαίρωσε δύο φορές κάτω από την κοιλιά. Και ο Καραγιάννης πυροβόλησε κατά του Καποδίστρια, ωστόσο αστόχησε. Ο Καποδίστριας πέθανε ακαριαία. Ο Κωνσταντής καταδιώχθηκε κι αφού τραυματίστηκε από τον Κοζώνη και τον Φωτομάρα, πέθανε μερικές ώρες αργότερα. Ο Γιώργης κατέφυγε στη γαλλική πρεσβεία.

Υπάρχει η άποψη ότι οι Μαυρομιχαλαίοι ενήργησαν σαν όργανα των Αγγλογάλλων, οι οποίοι είχαν υποσχεθεί ότι θα τους φυγαδεύσουν. Ο κόσμος συγκεντρώθηκε έξω από την πρεσβεία και απειλούσε ότι θα την κάψει. Ο Γάλλος πρέσβης Ρουάν κι ο Άγγλος αντιπρεσβευτής Ντόκινς διαμαρτυρήθηκαν στον Πορτογάλο φιλέλληνα Αλμέιδα, φρούραρχο του Ναυπλίου, ο οποίος τους ζήτησε επιτακτικά να παραδώσουν τον Γιώργη ή Μπεϊζαντέ, (θυμίζουμε) Μαυρομιχάλη, για να παραπεμφθεί σε δίκη.

Πραγματικά, ο Γιώργης παραδόθηκε και φυλακίστηκε αρχικά στο Ιτς Καλέ και αργότερα στο Παλαμήδι. Στις 7 Οκτωβρίου 1831, έγινε η δίκη του Μαυρομιχάλη και των δύο πολιτοφυλάκων Γεωργίου και Καραγιάννη. Ο Γιώργης Μαυρομιχάλης, που είχε συνήγορο υπεράσπισης τον Σκωτσέζο φιλέλληνα Μάσον, και ο Γιάννης Καραγιάννης καταδικάστηκαν σε θάνατο και ο Ανδρέας Γεωργίου σε φυλάκιση δέκα ετών.

Ο Μαυρομιχάλης εκτελέστηκε στις 10 Οκτωβρίου, ενώ η εκτέλεση του Καραγιάννη αναβλήθηκε, καθώς υποσχέθηκε ότι θα μαρτυρήσει κι άλλους ενόχους. Αργότερα, στους δύο πολιτοφύλακες δόθηκε αμνηστία και αφέθηκαν ελεύθεροι.

Οι αγωνιστές του 1821, πολλοί από τους οποίους έβαψαν μαύρα τα φέσια τους, και ο απλός κόσμος θρήνησαν τον Ιωάννη Καποδίστρια. Λίγο πριν τη δολοφονία του, οι Υδραίοι αντίπαλοί του, με επικεφαλής τον Λάζαρο Κουντουριώτη, είχαν αποφασίσει να συμφιλιωθούν μαζί του αλλά δεν πρόλαβαν.

Από τη δολοφονία του Καποδίστρια 1831 ως σήμερα η Αγγλία συνεχίζει να θεωρεί τον φάκελο της υπόθεσης, που υπάρχει στα Βρετανικά Αρχεία, «άκρως απόρρητον», μη επιτρέποντας την πρόσβαση σε αυτόν. Σφραγισμένος δε ο φάκελος από τότε, έξωθεν γράφει: «Never open» (Ποτέ δεν ανοίγει). Τι έχουν λοιπόν να κρύψουν οι Άγγλοι, οι οποίοι σε άλλες περιπτώσεις δίνουν πολύ εύκολα στη δημοσιότητα απόρρητα αρχεία τους και μάλιστα νεώτερων χρόνων;

Αντίθετα με τη θλιβερή μας πραγματικότητα, ότι ενώ οι Ελβετοί τιμούν τον Καποδίστρια και τον έχουν ανακηρύξει και εθνικό τους ήρωα, για την προσφορά του στη χώρα τους, στην Ελλάδα οι «πατριώτες» του τον δολοφόνησαν, τη στιγμή που σχεδίαζε και έχτιζε από το μηδέν ένα νέο ελεύθερο κράτος.

Ορειχάλκινη προτομή, που είναι έργο του Ρώσου γλύπτη Βλαντιμίρ Σουρόβτσεφ, τοποθετήθηκε στη Λωζάννη «ως ένδειξη τιμής στον πρώτο Επίτιμο Δημότη της πόλης». Επρόκειτο για μια πράξη που έγινε από κοινού από τη Ρωσία και την πόλη της Λωζάννης, τα δε αποκαλυπτήρια συνέπεσαν με την επίσημη επίσκεψη στην Ελβετία του Ρώσου Προέδρου Ντμίτρι Μεντβέντεφ.

Ο Δ. Κοκκινάκης, ιστορικός ερευνητής, στο βιβλίο του «Ποιοι δολοφόνησαν τον Καποδίστρια;» δηλώνει ότι ασχολήθηκε επί χρόνια με το θέμα της δολοφονίας του κυβερνήτη. Διαφωνεί και παρουσιάζει στοιχεία ότι οι Αγγλογάλλοι ήθελαν να φανεί πως οι δολοφόνοι ήσαν οι Μαυρομιχαλαίοι, ενώ ήσαν άλλοι. Στο βιβλίο του παρουσιάζει ανάλυση με στοιχεία.

Όποιοι και να είναι οι δολοφόνοι όμως, το βέβαιο είναι ότι ήσαν Έλληνες και τον σκότωσαν κατ’ εντολήν των Αγγλογάλλων.

Έτσι έφυγε από την ζωή ο αναμορφωτής της Ελβετίας Ι. Καποδίστριας, η οποία κυβερνάται ακόμη με νόμους και αρχές του και είναι ένα κράτος πρότυπο, ενώ εκείνος τιμάται δεόντως από τους Ελβετούς ως σήμερα.

Σε αντιδιαστολή, κάποιοι «πατριώτες» του πρώτου Έλληνα Κυβερνήτη Ι. Καποδίστρια , με περισσή αχαριστία και βλέποντας μόνο τα πολύ στενά τους και μίζερα μικροσυμφέροντα, τον δολοφόνησαν. Ως σήμερα δυστυχώς, συνεχίζει να «εκτελείται» από τους πατριώτες του, ο μοναδικός Έλληνας κυβερνήτης.

Μετά τον θάνατο του κυβερνήτη μας, στις 27 Σεπτέμβρη 1831, κυβερνιόμαστε από ξένους. Όμως ποτέ δεν φταίνε, πρώτα και περισσότερο οι ξένοι!

Σημειωτέον δε να μη τρέφουμε αυταπάτες. Δεν υπήρξε άλλος εθνάρχης στην νεώτερη ιστορία της Ελλάδος ως σήμερα!

Για τον Καποδίστρια είπαν και έγραψαν:

«Κείνοι που δολοφόνησαν τον Καποδίστρια, δολοφόνησαν την Ελλάδα», Ζαν Εϊνάρ, Γαλλοελβετός τραπεζίτης και φιλέλληνας.

«Ο Κυβερνήτης κέρδισε πολύ μετά τον θάνατό του. Αν σηκωνόταν από τον τάφο του, όλη η Ελλάδα θα ‘τρεχε να τον προσκυνήσει», Ανδρέας Ζαΐμης.

«Πολλαί αρεταί, εκόσμουν τον άνδρα. Σεμνά ήσαν τα ήθη του, ακέραιος ο χαρακτήρ του και αγαθή η διάθεσίς του», Σπυρίδων Τρικούπης.

«Ναι, κύριε, η Γαλλία και η Αγγλία είναι που δολοφόνησαν τον αδερφό μου», Αυγουστίνος Καποδίστριας, απευθυνόμενος προς τον φιλέλληνα και ιστορικό Φρίντριχ Τιρς.

«Δεν μετράς καλά φιλόσοφε… Ανάθεμα στους Αγγλογάλλους που ήσαν η αιτία κι εγώ έχασα τους δικούς μου και το Έθνος έναν άνθρωπο που δεν θα τονε ματαβρεί, και το αίμα του με παιδεύει ως τώρα…» Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης (1840) προς τον ιατροφιλόσοφο Πύρρο, που κατηγόρησε τον Ι. Καποδίστρια.

«Όποτες ήτανε στην Ελλάδα αυτός ο Μαυροκορδάτος, την έφαγε… Ποιος σκότωσε τον Καποδίστρια παρ’ αυτός; Και θέλει να μιλάει ακόμα!» Θεόδωρος Γρίβας, οπλαρχηγός του 1821 στη Βουλή (26/1/1845), παρουσία του Μαυροκορδάτου.

«Ενάρετος ανήρ […] όστις εθυσίασε το παν δια την πατρίδα του, απέθανε θύμα ιδιεταίρας εκδικήσεως […]. Οι Έλληνες πάσης φατρίας θέλουν γνωρίσει αργότερα την αμέτρητον ζημίαν, την οποίαν υπέφερον, θέλουν ιδεί εντός ολίγου, ότι δεν υπάρχει άνθρωπος ικανός ν’ αναπληρώση την έλλειψιν του Κόμητος Καποδίστρια, και όταν εξετάσουν όλα όσα έπραξε δια την πατρίδα του, θέλουν τον αναγνωρίσει ως τον αγαθώτερον άνθρωπον». Εϋνάρδος, φιλέλληνας συνεργάτης του Καποδίστρια.

Πηγές:

Τάκη Λάππα: «Καποδίστριας» (ο κυβερνήτης) 1972

Γ. Ι. Σκλαβούνος, «Ο άγνωστος Καποδίστριας» Εκδόσεις Παπαζήση – 2011

Πάπυρος Λαρούς-Μπριτάνικα Τ. 27 – 2007

Παγκόσμιο βιογραφικό λεξικό τ. 4 -Εκδοτική Αθηνών

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τόμος ΙΒ΄, σελ. 562.

Η Καθημερινή-βιβλίο

protothema

tovima

iefimerida

enikos

users.sch ©Γιάννης Παπαθανασίου

Η δολοφονία του Καποδίστρια – Ποιοι ήταν οι πραγματικοί αυτουργοί; Από το βιβλίο του Δ. Κοκκινάκη

https://infognomonpolitics.gr/