Η Αμφίπολη ήταν η πιο αξιόλογη πόλη της Ηδωνικής χώρας

Η Αμφίπολη ήταν η πιο αξιόλογη πόλη της Ηδωνικής χώρας και βρίσκονταν στην ίδια θέση με το σημερινό χωριό Αμφίπολη, πάνω σε οχυρό λόφο, στην ανατολική όχθη του Στρυμώνα. Αρχικά το όνομά της ήταν Εννέα Οδοί, από τις εννέα οδούς που έφθαναν σ’ αυτήν από διάφορες κατευθύνσεις. Οι Πελασγοί, οι Σάτρες, οι Ηδωνοί, οι Οδόμαντοι, οι Παίονες και στη συνέχεια οι βασιλείς της Μακεδονίας πρωταγωνιστούν σε διάφορες φάσεις της ιστορίας της Αμφίπολης.

Αλλά ανάμεσα στους λαούς της αρχαιότητας, οι οποίοι φιλονικούσαν για μια τόσο πλούσια κτήση, κατ’ εξοχήν διακρίνονταν οι Αθηναίοι, οι οποίοι αφού κατέκτησαν την Ηιόνα επί Κίμωνα και αποπειράθηκαν δύο φορές να καταλάβουν τις Εννέα οδούς, αποκρούσθηκαν από τους Ηδωνούς.
Στο τέλος όμως κυρίευσαν την πόλη το 437 π.Χ. υπό τη στρατηγεία του Άγνωνος, που ίδρυσε στην πόλη αθηναική αποικία και την μετονόμασε σε Αμφίπολη. Ονομάστηκε δε έτσι γιατί ήταν κτισμένη ανάμεσα σε δύο βραχίονες του Στρυμόνα, ο οποίος μαζί με το τείχος που την περιέβαλλε, την καθιστούσε οχυρή κι απρόσιτη.

Εξαιτίας αυτής της θέσης της η Αμφίπολη, αλλά και εξαιτίας της άφθονης ναυπηγήσιμης ξυλείας, των μεταλλείων χρυσού και αργύρου και του εύφορου εδάφους της, έγινε κατά την αρχαιότητα το μήλο της έριδος μεταξύ Αθηναίων, Λακεδαιμονίων και Μακεδόνων.

Στη μάχη που δόθηκε το 422 π.Χ. μπροστά από τα τείχη της πόλης σκοτώθηκε ο στρατηγός των Λακεδαιμονίων Βρασίδας, τον οποίο οι Αμφιπολίτες έθαψαν δημοσία δαπάνη και τον τίμησαν ως ήρωα και ιδρυτή της πόλης τους.

Από τότε η Αμφίπολη δοκίμασε πολλές μεταβολές, άλλοτε ως αποικία κι άλλοτε ως ελεύθερη πόλη, έως ότου ο Μακεδόνας βασιλιάς Περδίκκας έγινε κυριός της το 364 π.Χ. Υπό την κυριαρχία των Μακεδόνων παρέμεινε μέχρι το 359 π.Χ., οπότε ο βασιλιάς Φίλιππος απέσυρε τη Μακεδονική φρουρά χάρη των Αθηναίων και υποσχέθηκε να τους παραδώσει την πόλη. Αθέτησε όμως την υπόσχεσή του και κατέλαβε την πόλη το 357 π.Χ., η οποία από τότε παρέμεινε υπό την κυριαρχία της Μακεδονίας.

Η Αμφίπολη ήταν το ορμητήριο του Μ. Αλεξάνδρου για την κατάκτηση του τότε γνωστού κόσμου. Εδώ πέθαναν όλα τα μέλη του βασιλικού οίκου, ο Φίλιππος, ο Αριδαίος, η Ευριδίκη, η Ρωξάνη και ο μικρός Αλέξανδρος. Εδώ κατέφυγε ο τελευταίος βασιλιάς της Μακεδονίας Περσέας μετά την ήττα του στην Πύδνα. Ο Ρωμαίος ύπατος Αιμίλιος Παύλος εδώ δέχτηκε τους πρεσβευτές των διαφόρων ελληνικών πολιτειών κι εδώ διοργάνωσε την κατακτημένη Μακεδονική χώρα, καθιστώντας την Αμφίπολη πρωτεύουσα της «Μακεδόνων Πρώτης» επαρχίας. Απ’ αυτήν την πόλη περνούσε η Εγνατία ρωμαϊκή οδός και από την Αμφίπολη πέρασε το 49 μ.Χ. ο Απόστολος Παύλος κατά την πορεία του από τους Φιλίππους προς την Θεσσαλονίκη.

Κατά την Βυζαντινή εποχή η πόλη μνημονεύεται και ως Αμφίπολη και ως Ποπολία. Ιστορείται ότι καταστράφηκε, αλλά ξανακατοικήθηκε και νέα τείχη έκανε ο Αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γ’ ο νεότερος το 1341 μ.Χ. Αργότερα όμως καταστράφηκε και πάλι, οπότε περισώθηκαν μερικά ερείπια των τειχών και των πύργων, τα οποία φαίνονται ακόμη και σήμερα στην κορυφή του λόφου.

Σήμερα η αρχαιολογική σκαπάνη ανέσκαψε στο χώρο της Αμφίπολης τέσσερις βυζαντινούς ναούς (τύπου Βασιλικής), των οποίων διατηρούνται σχεδόν άθικτα τα θαυμάσια ψηφιδωτά δάπεδα με εξαιρετικές παραστάσεις από το φυτικό και ζωικό κόσμο. Αποκαλύφθηκαν επίσης Μακεδονικοί τάφοι με κτερίσματα ανυπολόγιστης αρχαιολογικής αξίας και ήρθαν στο φως πολυάριθμες αναθηματικές και επιτύμβιες επιγραφές μεγάλης ιστορικής σημασίας και χιλιάδες νομισμάτων, τα οποία από καλλιτεχνική άποψη θεωρούνται ως τα πλέον άριστα όλων των αρχαίων πόλεων της Βόρειας Ελλάδος.

Περί τον 4ο π.Χ. αιώνα η Φυλλίδα προσαρτήθηκε στο Μακεδονικό κράτος και απετέλεσε τμήμα της ‘Επικτήτου Μακεδονίας’. Ο βασιλιάς δε της Μακεδονίας Φίλιππος ο Β’ ήταν ο πρώτος που εκμεταλλεύθηκε πολύ τα χρυσωρυχεία του Παγγαίου. Με τον χρυσό αυτό μάλιστα έκοψε νέου τύπου νομίσματα, όμοια με τους Περσικούς Δαρεικούς. Το νόμισμα αυτό, που ονομάσθηκε «ΦΙΛΙΠΠΕΙΟΝ», είχε μεγάλη διάδοση ακόμη και έξω από τα όρια του Μακεδονικού κράτους.

Την αρχαία Βισαλτία, που πήρε το όνομά της από το Βισάλτη, γιο του Ηλίου και της Γης, κατοίκησαν για πρώτη φορά οι Θράκες Βισάλτες, οι οποίοι ήρθαν εδώ από τη Χαλκιδική. Κατά την εκστρατεία των Περσών εναντίον της Ελλάδος ο βασιλιάς της Βισαλτίας μη θέλοντας ν’ ακολουθήσει τους βαρβάρους, έφυγε στη Ροδόπη στους δε γιούς του απαγόρευσε να εκστρατεύσουν κατά της Ελλάδος στο πλευρό των Ασιατών επιδρομέων. Αυτοί όμως δεν άκουσαν τη συμβουλή του πατέρα τους και ακολούθησαν τους βαρβάρους. Όταν μετά τη φυγή των Περσών ο βασιλιάς επανήλθε και βρήκε τους γιούς του σώους και αβλαβείς, αυτοτυφλώθηκε.

Από το 479 π.Χ. η Βισαλτία κατακτήθηκε από τον Αλέξανδρο τον Α’. Αργότερα ο Περικλής έστειλε 1.000 Αθηναίους αποίκους, οι οποίοι συνέβαλαν πολύ στον εκπολιτισμό των Βισαλτών. Στη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ., στην οποία κρίθηκε η τύχη της Μακεδονίας, οι Βισάλτες πολέμησαν στο πλευρό του Περσέα. Τόσο πολύ διακρίθηκαν για την ανδρεία τους, ώστε ο Περσέας μετά την ήττα του, τότε μόνο απελπίσθηκε τελείως, όταν το εγκατέλειψαν και οι «ανδρείοι Βισάλτες».

Η επαρχία αυτή, αν και είχε μικρή έκταση κατά την αρχαιότητα, εν τούτοις περιείχε πολλές πόλεις, οι οποίες συχνά μνημονεύονται από τους αρχαίους συγγραφείς: η Άργιλος, το Κερδύλιον, η πρωτεύουσα της χώρας, οι Καλλίτεραι, η Ορεσκία, η Ευπορία, η Βέργα και η Όσσα. Η πιο επίσημη από τις παραπάνω πόλεις ήταν η Άργιλος, που σύμφωνα με την μαρτυρία των αρχαίων κτίσθηκε από τους Θράκες, τους πρώτους κατοίκους της χώρας, σε χρόνο άγνωστο, αποικίσθηκε όμως από τους Ανδρίους συγχρόνως με τα Στάγειρα της Χαλκιδικής, γύρω στα μέσα της 7ης εκατονταετηρίδας. Μετά την φυγή των Θρακών και τον αποικισμό των Ανδρίων, η Άργιλος που είχε παραμείνει ελεύθερη και αυτόνομη από το 655 π.Χ. μέχρι την εκστρατεία του Ξέρξη (480 π.Χ.), υπέκυψε και αυτή στο κράτος του. Μετά από την ήττα και τη φυγή του συμπεριλήφθηκε στις συμμαχικές πόλεις της Αθήνας. Αργότερα όμως αποστάτησε από τους Αθηναίους και διευκόλυνε το στρατηγό των Λακεδαιμονίων να καταλάβει την Αμφίπολη. Σημειώνουμε ότι ο Άργιλος ήταν ο άνδρας που πρόδωσε τον Παυσανία στους Σπαρτιάτες, ο οποίος όταν στάλθηκε σαν γραμματοκομιστής στον Αρτάβαζο αποσφράγισε τις επιστολές και κατήγγειλε την προδοσία στους Εφόρους, οι οποίοι πείσθηκαν για τη διαγωγή του Παυσανία και τον καταδίκασαν σε θάνατο.

Μεταξύ της Αργίλου και της Όσσας στους Ν.Α. πρόποδες του Βερτίσκου όρους βρίσκονται οι πόλεις Καλλίτεραι και Ορέσκεια που μνημονεύονται από τον Πτολεμαίο. Στην Ν.Δ. όχθη της Κερκινίτιδας λίμνης (του Αχινού) βρίσκονταν η Ευπορία, που χτίσθηκε από τον Μ. Αλέξανδρο και πήρε το όνομά της από την αφθονία των προϊόντων και των καρπών της γης. Τέλος η πρωτεύουσα Βισαλτία ήταν χτισμένη εκατέρωθεν του ποταμού Βισάλτη που πηγάζει από το όρος Βερτίσκος και εκβάλλει στο Στρυμόνα.

Πηγή: Φίλοι της Αμφίπολης