ΚΥΝΟΣ ΚΕΦΑΛΕΣ 197 π.Χ. - ΠΥΔΝΑ 168 π.Χ. - ΟΙ ΜΑΧΕΣ

ΟΙ ΑΝΤΙΓΟΝΙΔΕΣ ΒΑΣΙΛΕΙΣ -ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ε΄ ΚΑΙ ΠΕΡΣΕΑΣ

Στον κύριο  ελληνικό γεωγραφικό κορμό  στα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα το κυρίαρχο κράτος ήταν η Μακεδονία. Η Μακεδονία είχε έρθει αντιμέτωπη με τους Ρωμαίους κατά τον Α΄ Μακεδονικό πόλεμο. Μια δύναμη της εποχής ήταν και η Αιτωλική Συμπολιτεία η οποία ήταν εχθρός της Μακεδονίας και το 211 π.Χ. έκλεισε συμμαχία με τη Ρώμη στην οποία περιήλθαν και οι σύμμαχοί της. Έτσι οι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν με τους Μακεδόνες του Φίλιππου Ε' να πετυχαίνουν νίκες σε βάρος των Αιτωλών. Τελικά το 206 π.Χ. οι Αιτωλοί και οι σύμμαχοί τους συνθηκολόγησαν τερματίζοντας τον Α΄ Μακεδονικό πόλεμο. Οι Ρωμαίοι όμως άρχισαν να επεμβαίνουν στα ελληνικά πράγματα και μετά τη νίκη τους στη Ζάμα επί των Καρχηδονίων (202 π.Χ.), έστρεψαν το ενδιαφέρον τους για επέκταση αποκλειστικά στον Ελληνικό κυρίως γεωγραφικό κορμό , αφού είχαν κατακτήσει όλη τη Δυτική Μεσόγειο. Έτσι το 200 π.Χ. άρχισε ο Δεύτερος Μακεδονικός Πόλεμος με τους Ρωμαίους να έχουν την υποστήριξη των συμμάχων τους.

Πρόλογος

Είναι σε όλους γνωστή η ιστορία της Μακεδονίας στα χρόνια του Φιλίππου του Β' και του γιου του, του Αλέξανδρου του Γ', του ξακουστού Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στους πολλούς άγνωστη ωστόσο εί- ναι η ιστορία της χώρας από την οποία ξεκίνησε η κατάκτηση της Ασίας τους δύο αιώνες που ακολούθησαν το θάνατο του μεγάλου στρατηλάτη, το 323 π.Χ.

Μέχρι τη στιγμή που η ειρήνη επικράτησε στη Μακεδονία, η εξουσία άλλαξε δεκάδες φορές χέρια και το βασιλικό διάδημα κεφάλι. Μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου το 323 π.Χ., βασιλείς ορίστηκαν ο γιος του, ο Αλέξανδρος ο Δ', που γεννήθηκε μετά το θάνατό του, και ο επιληπτικός ετεροθαλής αδελφός του, ο Φίλιππος Αρριδαίος. Τη στρατηγία της Ευρώπης και τον ουσιαστικό έλεγχο της Μακεδονίας ανέλαβε ο

στρατηγός Αντίπατρος, που διεξήγαγε τους πολέμους με τους εξεγερθέντες Νότιους Έλληνες. Όταν το 319 π.Χ. ο Αντίπατρος απεβίωσε, στρατηγός της Ευρώπης και επίτροπος των συμβασιλέων ανέλαβε ο περιορισμένων δυνατοτήτων Πολυπέρχων, ο οποίος ανακάλεσε στη Μακεδονία και την Ολυμπιάδα, τη μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Εκείνη δολοφόνησε τον Φίλιππο Αρριδαίο, έπειτα όμως πολιορκήθηκε στην Πύδνα, συνελήφθη και θανατώθηκε από τον Κάσσανδρο, το γιο του Αντιπάτρου και σύζυγο της Θεσσαλονίκης, της κόρης του Φιλίππου του Β'. Ο Κάσσανδρος εποφθαλμιούσε τον έλεγχο της Μακεδονίας και κατόρθωσε να πάρει τη χώρα υπό τον έλεγχό του οριστικά το 316 π.Χ. Εξόντωσε το δεκατριάχρονο γιο του Αλεξάνδρου το 310 π.Χ. και ανακηρύχθηκε βασιλιάς της Μακεδονίας το 305 π.Χ.

Ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος και ο γιος του, ο Δημήτριος Πολιορκητής, ήταν οι μόνοι που επεδίωκαν την ενότητα της αχανούς αυτοκρατορίας και έδιναν σκληρές μάχες με τους άλλους στρατηγούς για τον έλεγχο της· ηττήθηκαν όμως το 301 π.Χ. στην Ιψό. Ο Δημήτριος διέφυγε τότε τη σύλληψη, ενώ ο ογδοντάχρονος πατέρας του σκοτώθηκε. Θα χρειαζόταν να περάσουν άλλα 20 χρόνια, ώσπου το 281 π.Χ. στο Κουροπέδιο, μετά την ήττα του Λυσίμαχου, του βασιλιά της Θράκης, διαμορφώθηκαν οι οριστικές ισορροπίες με τα βασίλεια της Μακεδονίας, της Αιγύπτου και της αυτοκρατορίας των Σελευκιδών.

Στην ίδια τη Μακεδονία, ο Κάσσανδρος πέθανε από φυσικό θάνατο -πράγμα σπάνιο για την εποχή!- το 297 π.Χ. και τον διαδέχτηκαν οι γιοι του. Το 294 π.Χ. ο Πολιορκητής δολοφόνησε το γιο του Κασσάνδρου και πήρε την εξουσία στη Μακεδονία, εκδιώχθηκε όμως το 288 π.Χ. Την εξουσία στη Μακεδονία είχαν στα ταραχώδη χρόνια που ακολούθησαν ο Πύρρος, ο ίδιος ο Σέλευκος, ο Πτολεμαίος Κεραυνός (γιος του Πτολεμαίου του Α', που αποκλείστηκε από τη διαδοχή στην Αίγυπτο), καθώς και κάποιες ασήμαντες προσωπικότητες. Το 279 π.Χ. οι Γαλάτες που εισέβαλαν στη Βαλκανική συν έτριψαν το στρατό του Κεραυνού και σκότωσαν τον ίδιο. 

Τους Γαλάτες νίκησε το 277 π.Χ. στη Λυσιμάχεια ο Αντίγονος Γονατάς, γιος του Πολιορκητή και εγγονός του Μονόφθαλμου, έτσι τελικά κατέλαβε το θρόνο της Μακεδονίας το 276 π.Χ. και εδραιώθηκε οριστικά σ' αυτόν το 272 π.Χ.

Ο Αντίγονος Γονατάς, ο "βασιλιάς-φιλόσοφος", δημιούργησε τη δυναστεία των Αντιγονιδών που έφερε επιτέλους την ειρήνη στην ταραγμένη Μακεδονία. Πέθανε το 239 π.Χ. και στην εξουσία τον διαδέχτηκε ο γιος του, ο Δημήτριος ο Β'. Εκείνος πέθανε σχετικά νέος, το 229 π.Χ., και την επιτροπεία του ανήλικου γιου του, του Φιλίππου, ανέλαβε ο εξάδελφος του, ο Αντίγονος ο Δώσων, ο οποίος το 222/1 π.Χ. άφησε την εξουσία στον Φίλιππο.

Ο Φίλιππος ο Ε' βασίλεψε για πάνω από 40 χρόνια στη Μακεδονία. Στη διάρκεια της αρχής του διεξήχθησαν οι δυο πρώτοι Μακεδονικοί πόλεμοι εναντίον των Ρωμαίων. Ο Β' Μακεδονικός Πόλεμος έληξε το 197 π.Χ. με τη συντριπτική ήττα των Μακεδόνων στη θέση Κυνός Κεφαλές της Θεσσαλίας. Ο ύπατος Τίτος Κοΐντιος Φλαμινίνος ωστόσο δεν κατέλυσε τότε το θεσμό της βασιλείας, κηρύσσοντας απλώς την ελευθερία των Ελλήνων από την τυραννία του Μακεδόνα στο συνέδριο της Κορίνθου το 196 π.Χ.

Ο Φίλιππος ο Ε' έμεινε στην εξουσία ως το θάνατό του, το 179 π.Χ. Τον διαδέχτηκε ο πρωτότοκος γιος του Περσέας που συνέχισε το έργο του. Η Ρώμη όμως κήρυξε εκ νέου τον πόλεμο το 171 π.Χ. 

Φίλιππος Ε΄,
Αργυρό τετράδραχμο, 221-211 π.Χ.
Κεφαλή Φιλίππου Ε΄ με βασιλικό διάδημα στραμμένος προς τα δεξιά.

Ο ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ε΄ Ο ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΑΝΤΙΓΟΝΙΔΑΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ  

221-179 π.Χ.

Η κατάσταση

Την εποχή λοιπόν όπου στο δυτικό τμήμα της Μεσογείου διεξαγόταν ο Β' Καρχηδονικός Πόλεμος (218-201 π.Χ.), στο ανατολικό η κυρίως ελληνικές περιοχές  ζούσαν τη φθορά του Συμμαχικού Πολέμου (220-217 π.Χ.) ανάμεσα στην Αχαϊκή και στην Αιτωλική Συμπολιτεία και αντιμετώπιζε τις επεκτατικές βλέψεις του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Ε'. Οι ελληνικές πόλεις-κράτη βρίσκονταν σε παρακμή. Οι Αθηναίοι είχαν εξελιχθεί σε κόλακες των ισχυρών, οι Αιτωλοί σε ληστές και τους Σπαρτιάτες κυβερνούσαν ηγέτες ο ένας χειρότερος από τον άλλον. Ο μόνος που θα μπορούσε να διασφαλίσει την ανεξαρτησία της Ελλάδας ήταν ο Φίλιππος Ε΄, ο οποίος ωστόσο δεν υπολόγισε σωστά τη ρωμαϊκή απειλή και αντί να συνάψει χρήσιμες συμμαχίες είδε τους Ρωμαίους ανταγωνιστικά: πρώτα εκστράτευσε εναντίον τους στην Ιλλυρία (Α' Μακεδονικός Πόλεμος, 214 π.Χ.), μετά συμμάχησε με τον Αννίβα, έστω κι αν τελικά δεν προσέφερε την παραμικρή βοήθεια στον Καρχηδόνιο στρατηλάτη στον αγώνα του εναντίον των Ρωμαίων. Παράλληλα ο Φίλιππος προσπάθησε να επεκτείνει τις κτήσεις του επιτιθέμενος στην Αίγυπτο, στην Πέργαμο, στη Ρόδο και σε διάφορες πόλεις της Μικράς Ασίας. Όσο για την Αθήνα, αυτή την καταλεηλάτησε. Με την επιθετικότητά του ο Φίλιππος δημιούργησε πολλούς εχθρούς οι οποίοι, στην επιθυμία τους να τον εξοντώσουν, έδωσαν την αφορμή στη Ρώμη να επιτεθεί όχι μόνο εναντίον της Μακεδονίας αλλά και εναντίον του κεντρικού γεωγραφικού κορμού της  Ελλάδας.

Η Ρωμαϊκή προστασία

Οι Ρωμαίοι μετά την ολοκληρωτική συντριβή της Καρχηδόνας γέμισαν αυτοπεποίθηση. Η Σύγκλητος, η οποία διαχειριζόταν τις υποθέσεις του κράτους με τις ξένες χώρες, επιθυμούσε να διευρύνει τα όρια της Ρώμης έστω κι αν κανείς ακόμη δεν οραματιζόταν τη δημιουργία μιας αυτοκρατορίας σαν του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Εκείνο που σίγουρα επιζητούσε η Ρώμη σε αυτή τη φάση ήταν να επεκτείνει την επιρροή της στην Ανατολή. Με αυτόν τον σκοπό έκανε σύμμαχό της την Αίγυπτο, το ασθενέστερο από τα τρία βασίλεια των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ούτως ώστε να μην την αφήσει βορά των άλλων δύο ισχυρών, δηλαδή της Συρίας με τους Σελευκίδες  και της Μακεδονίας.

Ο πιο επικίνδυνος ανταγωνιστής της Ρώμης ήταν σίγουρα η Μακεδονία επειδή ήταν στρατιωτικά ισχυρή και βρισκόταν σχετικά κοντά. Επομένως, όταν της δόθηκε η ευκαιρία να επιτεθεί στη Μακεδονία, η Ρώμη δεν την άφησε να πάει χαμένη. Στα τέλη του 201 π.Χ. η Αθήνα, η Ρόδος και η Πέργαμος έστειλαν αντιπροσωπεία στη ρωμαϊκή Σύγκλητο να παραπονεθούν για την επιθετικότητα των Μακεδόνων και να ζητήσουν προστασία. Δεν υπήρχε αμφιβολία ότι με το διάβημά τους οι ελληνικές αυτές πόλεις καλούσαν τη Ρώμη να επέμβει στα εσωτερικά του κυρίως ελληνικού χώρου. Έτσι το 200 π.Χ. η Ρώμη, χωρίς να έχει ξεχάσει και τη συμμαχία του Φιλίππου με τον Αννίβα, της κήρυξε τον πόλεμο (Β' Μακεδονικός Πόλεμος).

Έτος  197 π.Χ.  ΓΕΓΟΝΟΤΑ

·         Ο Τίτος Κόιντος Φλαμινίνος, Ύπατος της Ρώμης, συγκαλεί πολεμικό συμβούλιο στη Βοιωτία, όπου ο Άτταλος Α΄ της Περγάμου παθαίνει εγκεφαλικό. Φεύγει από τη ζωή το φθινόπωρο. Τον διαδέχεται ο γιος του, Ευμένης Β΄.

·         Ολοκληρωτική ήττα του βασιλιά της Μακεδονίας, Φιλίππου Ε΄ από τους Ρωμαίους στην περιοχή Κυνός Κεφαλές. Νικητής στρατηγός ο Τίτος Κόιντος Φλαμινίνος.

·         Ανάμεσα στους όρους της ειρήνης είναι και η αποστολή του γιου του Φιλίππου, Δημητρίου, στη Ρώμη με την ιδιότητα του ομήρου.

·         Ο Αντίοχος Γ΄ ο Μέγας επεκτείνει την κυριαρχία του στη Μικρά Ασία.

·         Ο Πτολεμαίος Ε΄ Επιφανής ενθρονίζεται επισήμως ως βασιλιάς της Αιγύπτου σε ηλικία δώδεκα ετών.

·         Ξεκινά στην Αίγυπτο πολιορκία της Λυκόπολης όπου ήταν κλεισμένοι επαναστάτες. Λίγο μετά ο Πτολεμαίος Ε΄ καταπνίγει την επανάσταση στο Δέλτα του Νείλου.

Η μάχη στις Κυνός Κεφαλές

Οι συγκρούσεις ανάμεσα στους Μακεδόνες και στους Ρωμαίους με τους συμμάχους τους κράτησαν σχεδόν τέσσερα χρόνια χωρίς ο Φίλιππος Ε΄ των Αντιγονίδων  να καμφθεί τελειωτικά. Η μάχη που σήμανε και το τέλος του Β´ Μακεδονικού Πολέμου δόθηκε το 197 π.Χ. στις Κυνός Κεφαλές της Θεσσαλίας, κοντά στα Φάρσαλα, όπου οι λεγεωνάριοι του ύπατου Τίτου Κόιντου Φλαμινίνου κατατρόπωσαν την επί 200 χρόνια αήττητη μακεδονική φάλαγγα. Στην τοποθεσία δέσποζαν δύο απόκρημνοι βράχοι που το σχήμα τους θύμιζε κεφάλι σκύλου (κυνός), εξ ου και η ονομασία της. Ο Φίλιππος Ε΄ δεν είχε συμμάχους παρά μόνο τους πιστούς Ακαρνάνες. Ο βασιλιάς της Συρίας των Σελευκιδών  Αντίοχος Γ', ο οποίος είχε υποσχεθεί βοήθεια, τελικά δεν την έστειλε διότι στο μεταξύ οι Ρωμαίοι τον είχαν πάρει και αυτόν με το μέρος τους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι προτού οι Ρωμαίοι νικήσουν στρατιωτικά τον Φίλιππο Ε ΄τον είχαν νικήσει διπλωματικά: Ο Φλαμινίνος εκτός από άριστος στρατηγός ήταν και εξαίρετος πολιτικός. Είχε τη φήμη του φιλέλληνα και καθώς μιλούσε πολύ καλά ελληνικά και γνώριζε τα ήθη και τα έθιμα των Ελλήνων κατόρθωσε να απογυμνώσει τον Φίλιππο από όλους τους έλληνες συμμάχους του με το δέλεαρ της ανεξαρτησίας τους από τους Μακεδόνες. Έτσι οι ελληνικές πόλεις έπεσαν στην παγίδα των Ρωμαίων: η κάθε πόλη μόνη της, χωρίς την προστασία της δυνατής ακόμη Μακεδονίας, γινόταν ευκολότερη λεία των Ρωμαίων.

Το τείχος ραγίζει

Έτσι ένα πρωί του Ιουνίου του 197 π.Χ. οι δύο αντίπαλοι συναντήθηκαν στις Κυνός Κεφαλές. Ο Φίλιππος Ε΄ διέταξε την εμπροσθοφυλακή του να καταλάβει τις κορυφές των δύο λόφων. Την ίδια διαταγή είχαν και οι ανιχνευτές του στρατού του Φλαμινίνου. Αλλά καθώς η ομίχλη ήταν πυκνή οι δύο αντίπαλες ομάδες συγκρούστηκαν χωρίς να το καταλάβουν. Στη φάση αυτή νικητές ήταν οι Μακεδόνες. Καθώς όμως η μέρα προχωρούσε και η ομίχλη αραίωνε, ο Φλαμινίνος έστειλε εναντίον των Μακεδόνων 500 ιππείς και 2.000 πεζούς Αιτωλούς με αρχηγούς τον Αρχέδαμο και τον Ευπόλεμο. Τότε ο Φίλιππος Ε΄ αναγκάστηκε και αυτός να ρίξει και άλλους στρατιώτες στη μάχη και προς στιγμήν φάνηκε ότι οι Μακεδόνες πάλι νικούσαν αλλά τούτη τη φορά επρόκειτο για στρατηγικό τέχνασμα των Ρωμαίων.

Η μάχη των Κυνός Κεφαλών. Με κόκκινο χρώμα σημειώνεται ο ρωμαϊκός στρατός και με μπλε ο μακεδονικός. 

Το 197 π.Χ. οι Ρωμαίοι με αρχηγό τον Τίτο Κόιντο Φλαμινίνο κατευθύνθηκαν με 34.000 άνδρες στη θέση των Κυνός Κεφαλών στη Θεσσαλία. Ο Φλαμινίνος διέθετε ακόμη κάποιο αριθμό ελεφάντων. Απέναντί του ήταν ο Φίλιππος Ε' της Μακεδονίας. Διέθετε 16.000 φαλαγγίτες, 7.500 πεζούς κι 2.000 ιππείς. Πριν τη μάχη έπεσε βροχή και ακολούθησε ομίχλη. Έτσι ένα τμήμα στρατού του Φιλίππου βρέθηκε σε κάποιους λόφους. Εκεί συναντήθηκε με ένα τμήμα ιππικού του Φλαμινινου.

Ο τελευταίος ενίσχυσε το τμήμα για να απασχολήσει τη μακεδονική φάλαγγα να την κρατήσει σε έδαφος που δε μπορούσε να αναπτυχθεί και να την αντιμετωπίσει. Ο Φίλιππος παρά τις δυσκολίες κατάφερε και απώθησε τους Ρωμαίους, αλλά βρέθηκε σε ακατάλληλο έδαφος για τη φάλαγγα. Τότε έφτασε και το άλλο τμήμα του μακεδονικού στρατού στο αριστερό άκρο. Τότε διέταξε τους στρατιώτες του να βγάλουν τα ξίφη τους και να επιτεθούν.

Ρωμαίος λεγεωνάριος επιτίθεται με τρύπημα στον Μακεδόνα αντίπαλο του αφού του έχει βαρύνει την ασπίδα με τα ριχτάρια του

Οι Ρωμαίοι υποχώρησαν, αλλά το νεοφερμένο άκρο της φάλαγγας δεν είχε σχηματίσει παράταξη. Εκμεταλλευόμενος αυτό, ο Φλαμινίνος έστειλε τους ελέφαντές του και νίκησε το αριστερό άκρο. Η υποχώρηση έκανε το δεξί άκρο που νικούσε να μείνει ακάλυπτο. Έτσι ένα τμήμα Ρωμαίων επιτέθηκε από τα νώτα στους Μακεδόνες. Οι τελευταίοι κυκλώθηκαν και συνετρίβησαν.

Ο Φλαμινίνος είχε δώσει διαταγή στους άνδρες του να υποχωρήσουν ούτως ώστε να παρασύρουν τη δυσκίνητη φάλαγγα των Μακεδόνων εκεί όπου το έδαφος ήταν ανώμαλο, οπότε δεν θα μπορούσε να παραμείνει το τείχος των φαλαγγιτών και των πελταστών αρραγές. Από το αριστερό πλευρό των Μακεδόνων οι Ρωμαίοι βρήκαν δίοδο και πέρασαν στο πίσω μέρος με αποτέλεσμα να τους περικυκλώσουν. Ο στρατός των 25.000 ανδρών του Φιλίππου κόπηκε στα δύο. Ταυτόχρονα ο Φλαμινίνος έριξε στη μάχη και ελέφαντες. Οι στρατιώτες του Φιλίππου τρόμαξαν και πανικόβλητοι σήκωσαν τις σάρισες (δόρατα) ψηλά δείχνοντας έτσι ότι παραδίνονται. Οι Ρωμαίοι όμως είτε δεν γνώριζαν είτε αγνόησαν το σήμα και αποδεκάτισαν τους Μακεδόνες.

Η ήττα του Φιλίππου στις Κυνός Κεφαλές ήταν βαριά. Έχασε 8.000 άνδρες, ενώ ο Φλαμινίνος μόνο 700. Οι Ρωμαίοι επίσης αιχμαλώτισαν 5.000 Μακεδόνες. Οι όροι της ειρήνης που υποχρεώθηκε να δεχθεί ο Φίλιππος Ε΄ ήταν πολύ βαρείς: να αποχωρήσει από όλες τις κτήσεις του στη Μικρά Ασία, στη Θράκη και στη Νότια Ελλάδα, να μη συνάπτει συμμαχίες ούτε να κηρύττει πολέμους χωρίς τη συγκατάθεση της Ρώμης, να καταβάλει αποζημίωση στους νικητές 1.000 τάλαντα και να παραδώσει όλους τους αιχμαλώτους και τους αυτόμολους καθώς και όλον του στον στόλο εκτός από έξι πλοία. Επίσης ο Φίλιππος αναγκάστηκε να παραδώσει ως όμηρο στους Ρωμαίους τον νεότερο από τους δύο γιους του, τον Δημήτριο.

Ο Περσεύς διαδέχεται τον Φίλιππο

Αν όμως ο Φίλιππος μισούσε τους Ρωμαίους, οι Ρωμαίοι δεν έτρεφαν ούτε αυτοί τα καλύτερα αισθήματα για τον μακεδόνα βασιλιά ούτε για τον διάδοχό του, τον Περσέα. Σύμφωνα μάλιστα με τη διαβρωτική εξωτερική πολιτική της η Ρώμη προετοίμαζε για διάδοχο της Μακεδονίας τον Δημήτριο, ο οποίος είχε εξελιχθεί σε πιστό φίλο της. Τα σχέδια αυτά της Ρώμης τα έμαθε ο Περσεύς και εξάπτοντας ακόμη περισσότερο το μίσος του πατέρα του εναντίον των Ρωμαίων τον έπεισε ότι ο Δημήτριος ήταν επικίνδυνος. Τότε ο Φίλιππος έβαλε να δηλητηριάσουν τον δεύτερο γιο του. Έτσι ο δρόμος του Περσέως για την ανάρρηση στον θρόνο της Μακεδονίας ήταν πλέον χωρίς εμπόδιο.

Ο Φίλιππος Ε΄ πέθανε το 179 π.Χ. 

Ο Περσεύς μαζί με τον θρόνο κληρονόμησε και το μίσος του πατέρα του για τους Ρωμαίους. Μόλις λοιπόν πήρε την εξουσία στα χέρια του άρχισε να προετοιμάζεται για πόλεμο εναντίον της Ρώμης. Ήταν ωστόσο αρκετά πονηρός. Ώσπου να προετοιμαστεί για τον πόλεμο, όχι μόνο δεν έδειξε την έχθρα του προς τη Ρώμη, αλλά πέτυχε και την αναγνώρισή του ως νόμιμου διαδόχου του θρόνου της Μακεδονίας. 

Έξι χρόνια κράτησαν οι προετοιμασίες του Περσέα εναντίον των Ρωμαίων όχι μόνο σε στρατιωτικό, μα κυρίως σε διπλωματικό επίπεδο. Προσπάθησε δηλαδή να ξαναπάρει υπό την επιρροή του όλους εκείνους που είχε δυσαρεστήσει ο πατέρας του καθώς και όσους ήταν τώρα δυσαρεστημένοι με την πολιτική της Ρώμης στην Ελλάδα. Ωστόσο οι φήμες για τις ενέργειες του βασιλιά της Μακεδονίας έφθαναν κατά καιρούς στη Ρώμη και όταν ο βασιλιάς της Περγάμου Ευμένης Β' έκανε την εμφάνισή του μπροστά στους Ρωμαίους συγκλητικούς και κατηγόρησε ευθέως τον Περσέα, η Ρώμη πήρε την απόφαση να εκστρατεύσει εναντίον της Μακεδονίας.

Ο Γ' Μακεδονικός Πόλεμος

Το φθινόπωρο του 172 π.Χ. ρωμαϊκά στρατεύματα πέρασαν από την Ιταλία στον κυρίως ελληνικό γεωγραφικό κορμό  . Ο Περσεύς αντί να εκστρατεύσει αμέσως εναντίον τους συνέχιζε τις διαπραγματεύσεις για σύναψη μιας συνθήκης που του είχαν προτείνει οι Ρωμαίοι ρίχνοντάς του στάχτη στα μάτια. Στο μεταξύ οι ρωμαϊκές λεγεώνες προχωρούσαν ανενόχλητες προς την ενδοχώρα. Αλλά και όταν επιτέλους ο Περσεύς κατάλαβε τη σοβαρότητα της κατάστασης, αντί να βαδίσει εναντίον των ρωμαϊκών στρατευμάτων που αποβιβάζονταν στην Ιλλυρία και προχωρούσαν μέσα από τα δύσβατα στενά της ορεινής Ηπείρου, προτίμησε να στρατοπεδεύσει στο Κίτιον, κοντά στην Πέλλα.

Έτσι τα ρωμαϊκά στρατεύματα με αρχηγό τον ύπατο Πόπλιο Λικίνιο Κράσσο πέρασαν ανενόχλητα μέσα από την Ήπειρο και έφθασαν στη Θεσσαλία ως τη Λάρισα, όπου ενώθηκαν με τον στρατό που έστειλε για βοήθεια ο Ευμένης της Περγάμου. Η πρώτη σύγκρουση Ρωμαίων και Μακεδόνων έγινε στο Συκούριο και μολονότι ο ρωμαϊκός στρατός ήταν αριθμητικά σχεδόν ίσος με τον στρατό του Περσέως, οι στρατηγικές ικανότητες του Κράσσου φαίνεται ότι ήταν ανύπαρκτες και οι Ρωμαίοι ηττήθηκαν και μεγάλα τμήματα του στρατού τους διασκορπίστηκαν στους πέντε ανέμους.

ΕΝΘΕΤΑ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

-Ο Ευμένης Β΄ ο Σωτήρ (βασ. 197 π.Χ. - 158 π.Χ.) ήταν ηγεμόνας του Ελληνικού «ελληνιστικής περιόδου» βασιλείου της Περγάμου στη Μικρά Ασία, μέλος της Δυναστείας των Ατταλιδών. Ήταν γιος του Αττάλου Α΄ του Σωτήρος και της Απολλωνίδος. Νυμφεύτηκε τη Στρατονίκη, κόρη του Αριαράθη Δ΄, βασιλιά της Καππαδοκίας και της Αντιοχίδος.

Νόμισμα του βασιλιά της Περγάμου, Ευμένη Β'. Πρόκειται για το μοναδικό βασιλιά των Ατταλιδών που δεν απεικόνισε στα νομίσματά του το Φιλέταιρο, ιδρυτή της Δυναστείας

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, ασκώντας έντονα φιλορωμαϊκή πολιτική κατάφερε να εξελιχθεί σε ελάχιστο χρόνο από βασιλιάς ενός σχετικά ασήμαντου βασιλείου σε ηγεμόνα μιας ισχυρότατης μοναρχίας. Σύμφωνα με τον ιστορικό Πολύβιο, ο Ευμένης ήταν άνδρας με ασθενή κράση, αλλά με μεγάλη ενεργητικότητα και δύναμη μυαλού, όπως αποδεικνύεται από τη θητεία του στο θρόνο της Περγάμου. Είναι, επίσης, γνωστός για το σημαντικό πολιτιστικό του έργο, με επιφανέστερα επιτεύγματά του την ανάδειξη της Περγάμου σε περίλαμπρη πόλη και την επέκταση της Βιβλιοθήκης της Περγάμου, μιας από τις μεγάλες βιβλιοθήκες του αρχαίου κόσμου, δεύτερη σε σπουδαιότητα μετά από την αντίστοιχη της Αλεξάνδρειας.

ΠΕΡΣΕΑΣ Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΑΝΤΙΓΟΝΙΔΑΣ ΒΑΣΙΛΙΑΣ

Νόμισμα με τη μορφή του Περσέα με βασιλικό διάδημα -Βρετανικό Μουσείο

Η μοίρα έλαχε στον Περσέα, τον γιο του Φιλίππου Ε΄, να είναι ο τελευταίος βασιλιάς της αρχαίας Μακεδονίας, σφραγίζοντας μια εποχή που τοποθετήθηκε ευλαβικά στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Ίσως να μην είχε την ευφυΐα και την πολιτική οξυδέρκεια του Φιλίππου Β΄, μπορεί να του έλειπε η στρατηγική δεινότητα του Αλεξάνδρου, ακόμη και η διπλωματική ικανότητα του πατέρα του, ωστόσο κανείς δεν θα μπορούσε να του προσάψει έλλειψη αποφασιστικότητας και γενναιότητας, ώστε να προκαλεί, ακόμα και σήμερα, συγκίνηση η απέλπιδα προσπάθεια που κατέβαλε για να αναχαιτίσει το ρωμαϊκό θηρίο!

Να ξεκαθαρίσουμε πως οι βασικότερες πηγές για την βασιλεία του προέρχονται από τους Ρωμαίους Τίτο Λίβιο, Ιουστίνο, Αππιανό και τον φιλορωμαίο Μεγαλοπολίτη Πολύβιο. Όπως καταλαβαίνετε, το πρόσωπο του Περσέα σπιλώνεται από υπερβολικά άδικες κατηγορίες και ειρωνείες. Ειδικά ο Πολύβιος, ο οποίος μας άφησε και εκείνο το περίφημο προοίμιο στην ιστορία του σχετικά με το χρέος του ιστορικού απέναντι στην αλήθεια, αποδεικνύεται κακόβουλος, κακεντρεχής και με έντονα παθογενείς εξάρσεις. Ως εκ τούτου, καθίστανται αμφίβολης αξιοπιστίας οι αναφορές του. Δυστυχώς, είναι η κυριότερη πηγή και αναγκαστικά απαραίτητη. Σε αντίθεση, ο Πλούταρχος, που άντλησε πληροφορίες και από το χαμένο (τυχαία;) έργο του ιστορικού Ποσειδώνιου, φαίνεται πιο αντικειμενικός.

Ο Περσέας ήρθε στο κόσμο περίπου το 210 π.Χ. και οι λασπολογίες του Λιβίου και του Πολυβίου ξεκινάνε από την γέννησή του, που τον παρουσιάζουν νόθο γιο του Φιλίππου Ε΄ από μια παλλακίδα, μισητό από τον πατέρα του ,που αρπάζει τον θρόνο δολοφονώντας τον ετεροθαλή και νόμιμο διάδοχο αδελφό του Δημήτριο! Τα στοιχεία διαψεύδουν τους υμνητές ιστορικούς της Ρώμης. Η μητέρα του Πολυκράτεια ήταν μια από τις νόμιμες συζύγους του Φιλίππου Ε΄ με καταγωγή από το πελοποννησιακό Άργος. Επιπλέον, ο Περσέας είχε καθοριστεί διάδοχος λαμβάνοντας ανώτατες θέσεις, όπως αρχηγός σε εκστρατείες. Αν ήταν μισητός από τον πατέρα του, τότε πώς οριζόταν αρχηγός του στρατού; Μάλιστα, ο Φίλιππος Ε΄ ονόμασε μια καινούργια πόλη που έχτισε Περσηίδα! Έτσι καταρρίπτονται οι ανυπόστατες κατηγορίες των Λιβίου και Πολυβίου.

Πάντως, λόγω της τεταμένης έντασης με την Ρώμη και με την ανάμνηση της βαριάς ήττας στις Κυνός Κεφαλές το 197π.Χ. είχε δημιουργηθεί μια μικρή αντίπαλη παράταξη στην μακεδονική αυλή. Έτσι, ένας ανιψιός του Φιλίππου Ε΄, ο Αντίγονος, έθεσε τον εαυτό του υποψήφιο βασιλιά, κατά την διάρκεια της ασθένειας του Φιλίππου Ε΄. Μόλις πέθανε ο Φίλιππος Ε΄, ο γιατρός του κράτησε μυστικό τον θάνατό του και έστειλε μήνυμα στον Περσέα να επιστρέψει τάχιστα από την εκστρατεία στην Θράκη εναντίον των Δαρδάνων. Αυτός επέστρεψε γρήγορα στην Πέλλα και διέταξε την εκτέλεση του Αντιγόνου με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, κάτι που επικυρώθηκε από το Μακεδονικό Κοινό, δηλαδή τη συνέλευση του στρατού που τον εξέλεξε βασιλιά. Είναι γνωστό, βεβαίως, πόσο πιστό ήταν το Μακεδονικό Κοινό στην νόμιμη κληρονομική βασιλεία και αποδεικνύεται η νομιμότητα της εκλογής του Περσέα.

Τετράδραχμο με την κεφαλή του Περσέως στη μία όψη και αετό στην άλλη, 171-168 π.Χ.

Οι πρώτες του ενέργειες ως βασιλιάς φανερώνουν ταχύτητα, σύνεση και πολιτική μεστότητα. Ανανέωσε την εύθραυστη συνθήκη φιλίας με τη Ρώμη και παντρεύτηκε την Λαοδίκη, κόρη του Σελεύκου Δ΄, αποκτώντας έναν ισχυρό σύμμαχο, αν και δεν ωφελήθηκε τελικά από αυτό. Καλλιέργησε καλές σχέσεις με όλα σχεδόν τα ελληνικά κράτη και ελευθέρωσε τους φυλακισμένους για προσβολές του στέμματος. Επιπρόσθετα, κάλεσε πίσω όλους τους εξόριστους, εγγυώμενος την ασφάλειά τους και την επιστροφή της περιουσίας τους. Τα περισσότερα κράτη βορείως της Αττικής μεταστράφηκαν εκδηλώνοντας συμπάθεια προς τη Μακεδονία, αλλάζοντας το κλίμα της εποχής του Φιλίππου Ε΄.

Η φήμη του απλώθηκε και στη Μικρά Ασία κερδίζοντας την εύνοια των εκεί ελληνικών κρατών. Μόνο η Αχαϊκή Συμπολιτεία και η Αθήνα αντιστέκονταν σε αυτή την διπλωματική επίθεση φιλίας του Περσέα. Με αυτό τον τρόπο κατάφερε να ανυψώσει την μακεδονική επιρροή στον ελληνικό κόσμο, αλλά αυτό προξένησε την έχθρα της Ρώμης. Οι Ρωμαίοι ασφαλώς δεν είχαν να διατυπώσουν κάποια κατηγορία εναντίον του και παρακολουθούσαν στενά την δραστηριότητά του Περσέα, ο οποίος μάζευε τα κομμάτια για την εκ νέου ισχυροποίηση της Μακεδονίας.

Η προπαγάνδα που έστησαν οι Ρωμαίοι για να ξεκινήσουν νέο πόλεμο δεν είχε όρια! Επικαλέστηκαν απίστευτες προφάσεις για την υποτιθέμενη ύποπτη και μεμπτή συμπεριφορά του Περσέα. Το κατηγορητήριο της Συγκλήτου ήταν ενδεικτικό των προθέσεων των Ρωμαίων. Αρχικά τον κατηγόρησαν πως είχε σκοπό, με τη βοήθεια των Γαλατών, να σκλαβώσει τους υπόλοιπους Έλληνες και έπειτα να επιτεθεί στην Ιταλία. Επίσης, κατηγορήθηκε ότι δήθεν προσπάθησε να δηλητηριάσει συγκλητικούς! Επιπλέον, σχεδίαζε να επιτεθεί στην Αιτωλία, συμμάχου των Ρωμαίων. Και το πιο εξωφρενικό, πως έστησε ενέδρα στους Δελφούς για να δολοφονήσει τον φιλορωμαίο Ευμένη Β της Περγάμου!

Τα σχέδια των Ρωμαίων ήταν ξεκάθαρα: η Σύγκλητος είχε αποφασίσει να αναγκάσει τον Περσέα να κάνει τέτοιες παραχωρήσεις σα να ήταν υποτελής της Ρώμης και αν αρνιόταν να τον καταστρέψει με πόλεμο! Προσπάθησε να γεμίσει με φόβο τους Ρωμαίους πολίτες για να ψηφίσουν υπέρ του πολέμου. Γρήγορα έστησε ένα δίκτυο από συμμαχίες και οι απεσταλμένοι της ξεχύθηκαν σ’ όλο τον μεσογειακό χώρο, αμαυρώνοντας το όνομα του Περσέα. Οι Ρωμαίοι δεν δέχτηκαν καμιά πρεσβεία του Περσέα, που θα είχε τη δυνατότητα να υπερασπιστεί τον εαυτό του.

Ο πόλεμος είχε προαποφασιστεί. Ο Περσέας επιζητούσε την ειρήνη, αλλά μια ειρήνη τιμητική και με ισχυρή Μακεδονία. Είχε σεβαστεί όλες τις υποχρεώσεις του και τους όρους της συνθήκης με τη Ρώμη. Επιπλέον, είχε αποκαταστήσει το γόητρο της χώρας του στον ελληνικό χώρο και είχε κερδίσει συμπάθειες, εκτοπίζοντας την θέση της Ρώμης ως ελευθερώτριας και κατά συνέπεια εξουσιάστριας των Ελλήνων.

Τον Δεκέμβριο του 172π.Χ. η Ρώμη κήρυξε, ανεπίσημα, τον πόλεμο στην Μακεδονία. Ένας διπλωματικός οργασμός έλαβε χώρα σε όλη την Μεσόγειο. Οι Ρωμαίοι ξεκίνησαν να στέλνουν προφυλακές, αρχικά στην Ιλλυρία και έπειτα μέσα στον υπόλοιπο  ελληνικό χώρο. Ένας απεσταλμένος της Ρώμης, ο Μάρκιος Φίλιππος, βρέθηκε στην Λάρισα και ο Περσέας, μόλις το πληροφορήθηκε, ζήτησε συνάντηση μαζί του. Ο πατέρας του Μάρκιου υπήρξε φιλοξενούμενος κάποτε του πατέρα του Περσέα και υπήρχε οικειότητα μεταξύ τους.

 Κατά την συνάντηση, ο Μάρκιος πρότεινε φιλικά, όπως πίστευε ο Περσέας, να στείλει απεσταλμένους στη Ρώμη για έναν διακανονισμό με θεμιτούς όρους. Ο Περσέας συμφώνησε, αλλά οι πρέσβεις θα έκαναν ένα μήνα, μέσα στο χειμώνα, για να φτάσουν. Ο Περσέας είχε εξαπατηθεί! Η Σύγκλητος ήταν αποφασισμένη για πόλεμο και προσπαθούσε να κερδίσει χρόνο για να μαζέψει μεγαλύτερες δυνάμεις.

Τον Μάρτιο του 171π.Χ. οι απεσταλμένοι του Περσέα απευθύνθηκαν σε ώτα μη ακουόντων! Η Σύγκλητος διέταξε όλους τους Μακεδόνες που βρίσκονταν στην Ιταλία να την εγκαταλείψουν μέσα σε τριάντα μέρες. Στο μεταξύ, ο κύριος όγκος του ρωμαϊκού στρατού πέρασε στην Ιλλυρία. Τα ρωμαϊκά πιόνια ήταν όλα στη θέση τους για το άνοιγμα της σκακιέρας! Τα ελληνικά κράτη, που στην πλειοψηφία τους συμπαθούσαν τον Περσέα, αλλά φοβούνταν την Ρώμη, προσπάθησαν να ουδετεροποιηθούν.

Ο Περσέας τότε βεβαιώθηκε πως είχε εξαπατηθεί και η Ρώμη κέρδιζε στο διπλωματικό παιχνίδι. Το δίκαιο ήταν με το μέρος του: οι Ρωμαίοι είχαν καταπατήσει την ειρήνη! Στο συμβούλιο στα ανάκτορα στην Πέλλα, οι εταίροι θεώρησαν πως οι παραχωρήσεις ήταν ανώφελες και ότι σκοπός της Ρώμης ήταν να εκτοπίσει την Μακεδονία. Στο όνομα της τιμής και της δικαιοσύνης, ο Περσέας αποφάσισε τον πόλεμο. Στην ομιλία του υπογράμμισε τις αδικίες της Ρώμης, την διπροσωπία του Μάρκιου Φιλίππου και την προδοτική κίνηση των ρωμαϊκών στρατευμάτων κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Όταν είπε πως η επιλογή ήταν ανάμεσα στην ελευθερία ή στην σκλαβιά, ο στρατός κραύγασε ζητώντας δράση. Ο κύβος είχε ριφθεί!

Ο ρωμαϊκός στρατός αποτελούνταν από 2.000 ιππείς και 35.000 πεζούς συν τις επικουρίες του Ευμένη που του παρέσχε 1.000 ιππείς και 6.000 πεζούς. Η ρωμαϊκή γραμμή ανεφοδιασμού ξεκινούσε ανατολικά από την Χαλκίδα και την Βοιωτία και δυτικά από την Αμβρακία και κατέληγε στους Γόμφους της Θεσσαλίας.

Ο Περσέας που δεν πρόλαβε να προωθηθεί έξω από τη μακεδονική επικράτεια, επειδή έχασε χρόνο περιμένοντας τα αποτελέσματα της πρεσβείας, είχε και αυτός αρκετές δυνάμεις που στο σύνολό τους έφταναν τις 43.000. Πιο αναλυτικά, από τα στοιχεία που έχουμε 21.000 Μακεδόνες αποτελούσαν την περίφημη μακεδονική φάλαγγα μαζί με 5.000 περίπου επιφανείς πεζούς.

 Οι ιππείς του άγγιζαν τις 3.000. Επιπλέον, πήρε από τους συμμάχους του 1.000 ιππείς Οδρύσες Θράκες και άλλους 13.000 πεζούς που κατανέμονται ως εξής: 7.000 Οδρύσες Θράκες, 3.000 Κρήτες, 2.000 Γαλάτες, 500 Αιτωλούς και Βοιωτούς και άλλους 500 από διάφορα ελληνικά κράτη. 

Ο σαραντάχρονος, περίπου, Περσέας είχε τη διοίκηση. Οι απώλειες από την πανωλεθρία στις Κυνός Κεφαλές, είκοσι έξι έτη πριν, είχαν αναπληρωθεί από μια νέα γενιά στρατιωτών που είχε αποκτήσει εμπειρία από τους πολέμους στη Θράκη. Διέθετε πολλά αποθέματα σε τρόφιμα και οπλικά συστήματα και στόχος του ήταν μια μάχη εκ παρατάξεως, όπου η φάλαγγα θα είχε το πλεονέκτημα. Γι’ αυτό φρόντισε να αποκλείσει τα στενά περάσματα που οδηγούσαν από την Θεσσαλία στην Μακεδονία, τα Τέμπη και την Βολουστάνα (από τα σημερινά Σέρβια Κοζάνης προς Σαραντάπορο).

Σε μια πρώτη μικρή μάχη κοντά στον Παγασητικό Κόλπο, οι Μακεδόνες διέλυσαν το ρωμαϊκό στράτευμα που βρισκόταν εκεί, προξενώντας απώλειες  περίπου 2.500 στρατιωτών. Ο Περσέας αμέσως ζήτησε και πάλι ειρήνη, προθυμοποιήθηκε να αποζημιώσει τους Ρωμαίους και να επιστρέψουν στο παλαιό status quo. Οι Ρωμαίοι αν και “λαβωμένοι” απέρριψαν τις προτάσεις. Στο μεταξύ όλο και περισσότεροι Έλληνες έδειχναν συμπάθεια προς τον Περσέα, διότι οι Ρωμαίοι ευνοούσαν συνεχώς τους ολιγαρχικούς και κατέσφαζαν τους διαφωνούντες.

Τους επόμενους μήνες, μονάδες του μακεδονικού στρατού έκαναν επίδειξη ισχύος καταλαμβάνοντας πόλεις και ρωμαϊκά οχυρά στην Ιλλυρία, κάτι που φόβισε τους Ρωμαίους, επειδή φοβήθηκαν πως θα κόβονταν η γραμμή ανεφοδιασμού τους. Κάπου εδώ, το καλοκαίρι του 169π.Χ. σύμφωνα με τον Πολύβιο και τον Λίβιο συμβαίνει κάτι το μεταφυσικό! Ο Περσέας από ικανός ηγέτης μεταβάλλεται απλώς σε έναν ηλίθιο, μια αλλαγή προσωπικότητας σε βαθμό παθολογικό! Εξυμνούνται όλοι οι Ρωμαίοι διοικητές, ενώ ο Περσέας είναι ένας ανόητος που αντιστέκεται και δεν έχει καταλάβει πως ο θρίαμβος της Ρώμης είναι προκαθορισμένος από το πεπρωμένο!

Οι Ρωμαίοι συνέχιζαν να στέλνουν ενισχύσεις και ο Περσέας σφράγισε και το πέρασμα της Πέτρας, που οδηγούσε από τον Κάτω Όλυμπο στην Πιερία και έκανε βάση του το Δίον. Ο Μάρκιος Φίλιππος προσπάθησε να διαβεί τα στενά της Πέτρας αλλά μέτρησε πολλές απώλειες και αποσύρθηκε. Όλο το έτος του 169π.Χ. ανήκε στον Περσέα. Είχε νικήσει σε όλες τις αψιμαχίες και είχε προκαλέσει μεγάλες απώλειες στους αντιπάλους του. Κατάφερε και έδιωξε από τις ακτές της Μακεδονίας τα ρωμαϊκά πλοία και το ηθικό του στρατού του ήταν πολύ υψηλό. Ο Ιλλυριός Γένθιος συμμάχησε μαζί του και έγινε πρόταση και στην αμφιταλαντευόμενη και ισχυρή Ρόδο να συμμαχήσει και αυτή. Αντιθέτως, ο Αντίοχος και ο Ευμένης απέρριψαν τις προτάσεις του. Πρόσδεσε όμως στο άρμα του την Ηπειρωτική Συμπολιτεία, κάτι που θα πλήρωναν αργότερα οι Ηπειρώτες, όταν 70.000 από αυτούς θα σφάζονταν από τους Ρωμαίους!

Η λεγεώνα (λατ. legio) ήταν στρατιωτική μονάδα στην αρχαία Ρώμη που αποτελούνταν από 4.000 – 10.000 άνδρες συνήθως. Συγκροτούνταν από 30 τάγματα και κάθε τάγμα είχε 2 εκατονταρχίες. Συνολικά η λεγεώνα είχε 60 εκατονταρχίες.

Το 168 π.Χ αναλαμβάνει νέος ύπατος της Ρώμης ο σπουδαίος Αιμίλιος Παύλος και καταφέρνει να εξοικονομήσει από την Σύγκλητο νέες στρατιωτικές δυνάμεις. Με τις δυνάμεις αυτές υποτάσσει τον Γένθιο και αποκτούν και πάλι τον έλεγχο της Ιλλυρίας. Οι Ρωμαίοι σταδιακά συγκεντρώνονται στην Θεσσαλία με 4.000 ιππείς και 40.000 πεζούς. Ο Αιμίλιος Παύλος επιβάλλει πειθαρχία και ανυψώνει το ηθικό του στρατού, το οποίο είχε κλυδωνιστεί από τις μέχρι τότε ήττες του. 

Ο Περσέας εξακολουθούσε να έχει τους 43.000 στρατιώτες και άλλους 10.000 σε επιλεγμένα σημεία της Μακεδονίας για τον έλεγχο των ακτών της. Εκπαίδευε συνεχώς και με αμείωτους ρυθμούς τους άνδρες του, μέχρι και τα άλογα, για να αντιμετωπίσει τους ελέφαντες των Ρωμαίων. Έτσι έφτιαξε ομοιώματα ελεφάντων, μια που ο ίδιος δεν διέθετε. Κάτω από τον επιβλητικό όγκο του Ολύμπου, η ανθρωπότητα θα ζούσε μια από τις πιο καθοριστικές μάχες της ιστορίας της!

Ο Περσέας είχε οχυρώσει όλη τη νότια Πιερία και είχε πολύ κοντά τις γραμμές του ανεφοδιασμού του. Φοβούμενος όμως μήπως δεχτεί επίθεση από πίσω λόγω αποβίβασης του εχθρικού στόλου, μετέφερε το στρατόπεδό του 24χλμ πιο πίσω, μπροστά από την Πύδνα (2χλμ νότια του Μακρυγιάλου). Ήταν και αυτή μια σοφή επιλογή για τον (ηλίθιο, σύμφωνα με το Πολύβιο) Περσέα, αφού η περιοχή είχε αρκετούς χείμαρρους που παρείχαν νερό και η πόλη ισχυρά τείχη.

Στις 16 Ιουνίου του 168 π.Χ. ο Αιμίλιος Παύλος ενώνεται με τις δυνάμεις του άλλου διοικητή Σκιπίωνα Νασίκα στα δυτικά της σημερινής Κατερίνης και βαδίζουν πάνω από τους λόφους και όχι από την πεδιάδα, ώσπου βρέθηκαν απρόσμενα μπροστά στην Πύδνα και τον παραταγμένο μακεδονικό στρατό. Ο Αιμίλιος Παύλος γρήγορα διόρθωσε το σφάλμα του και με ελιγμούς αποτράβηξε το στράτευμά του. Οι Μακεδόνες δεν πρόλαβαν να καλύψουν το ένα χιλιόμετρο που τους χώριζε από τους Ρωμαίους λόγω του βαρύ οπλισμού τους και της παράταξής τους, αφού ανέμεναν σε στάση άμυνας και όχι επίθεσης. Ο Αιμίλιος Παύλος έστησε βιαστικά το στρατόπεδο στην πλαγιά ενός λόφου, όπου η φάλαγγα των Μακεδόνων έχανε το πλεονέκτημα, και επιπλέον είχε θέα στην πεδιάδα αλλά δεν είχε ανεφοδιασμό. Ο Περσέας, ευφυώς, τοποθέτησε το στράτευμα ανάμεσα στην ακτή και στον λόφο για να κόψει τον ανεφοδιασμό. Στις 21 Ιουνίου έγινε έκλειψη Σελήνης και θεωρήθηκε θεϊκό σημάδι, πως δηλαδή θα γίνει και έκλειψη ενός βασιλιά! Ο Αιμίλιος Παύλος γνώριζε βέβαια από πριν αυτό το φυσικό φαινόμενο, αλλά δεν μίλησε αφού είδε να αναπτερώνεται το ηθικό του στρατού του.

Η Μάχη της Πύδνας ήταν η τελευταία αποφασιστική μάχη του Τρίτου Μακεδονικού πολέμου (171 – 168 π.Χ.) μεταξύ Ρωμαίων και Μακεδόνων και έγινε στις 22 Ιουνίου του 168 π.Χ.. Η έκβαση της μάχης αυτής σήμανε και την οριστική υποταγή της Ελλάδας στους Ρωμαίους.

Η ΦΑΛΑΓΓΑ  ΣΕ ΑΝΩΜΑΛΟ ΕΔΑΦΟΣ- ΤΟ ΙΔΙΟ ΛΑΘΟΣ 20 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ

Τελικώς, στις 22 Ιουνίου, το απόγευμα, μια αψιμαχία οδήγησε στη μεγάλη μάχη. Η γραμμή των Μακεδόνων είχε πλάτος 3,5χλμ, με την φάλαγγα να καταλαμβάνει το 1,5χλμ και να έχει βάθος 16 άνδρες. Ο Περσέας τέθηκε επικεφαλής της δεξιάς πτέρυγας του ιππικού. Οι Μακεδόνες αναπτύχθηκαν γρηγορότερα, με την τρομερή φάλαγγα να επιτίθεται στην κακοσυνταγμένη ρωμαϊκή γραμμή. Η θέα της φάλαγγας, με τις σάρισες όρθιες καθώς προχωρούσε γέμισε με τρόμο τον Αιμίλιο Παύλο, που σύμφωνα με τον Λίβιο, θα τον θυμόταν για χρόνια! Μόλις έπεσαν οι σάρισες και ωθήθηκαν μπροστά, οι πρώτες σειρές των Ρωμαίων κατακρεουργήθηκαν, αλλά έτσι όπως υποχωρούσαν οι λεγεωνάριοι και έφτασαν στην πλαγιά, η φάλαγγα άρχισε να χάνει τον σχηματισμό της. 

Ο οξύνους Αιμίλιος Παύλος το διαπίστωσε έγκαιρα και έδωσε διαταγή να δημιουργηθούν σπείρες(100 περίπου άνδρες) και να επιτίθενται στα κενά της φάλαγγας. Στη μάχη σώμα με σώμα ευνοούνταν το κοντό εγχειρίδιο των λεγεωνάριων, αφού η φάλαγγα ήταν τρομερή μόνο σε επίπεδο έδαφος και σε πυκνό σχηματισμό. Οι φαλαγγίτες δεν μπορούσαν να ελιχθούν με την εξάμετρη και βαριά σάρισα. Εκείνη τη στιγμή η σάρισα ήταν, απλώς, βάρος και άχρηστη για τέτοιου είδους μάχη.

Ο Αιμίλιος Παύλος τότε εξαπέλυσε και τους ελέφαντες πάνω στο ιππικό των Μακεδόνων που είχε έρθει να βοηθήσει την φάλαγγα. Η εκπαίδευση των αλόγων για την αντιμετώπιση των ελεφάντων αποδείχτηκε άχρηστη, αφού πανικοβλήθηκαν από την θέα και την μυρωδιά των τεράστιων ζώων και σκόρπισαν τον πανικό. Στο μεταξύ, η φάλαγγα σφαζόταν ανελέητα από όλες τις μεριές, ενώ όσοι πήγαιναν προς την ακτή τσαλαπατιούνταν από τους ελέφαντες.

Με την πτώση της νύχτας, οι Μακεδόνες είχαν 25.000 νεκρούς! Τις επόμενες μέρες 5.000 περιπλανώμενοι Μακεδόνες συνελήφθησαν και 6.000 αιχμαλωτίστηκαν στην Πύδνα. Ο Μακεδονικός στρατός έπαψε να υπάρχει! 

(Αφορά βέβαια τον σημερινό ελληνικό χώρο γιατί Μακεδονικός και γενικά Ελληνικός στρατός υπήρχε για αρκετούς αιώνες μετά στα υπόλοιπα μακεδονικά βασίλεια των διαδόχων ανά τον γνωστό τότε κόσμο )

Αν στις 16 Ιουνίου, όταν οι Ρωμαίοι βρέθηκαν κατά λάθος μπροστά στον μακεδονικό στρατό, ο Περσέας επιτίθετω πιο γρήγορα θα είχε τσακίσει τους ασύνταχτους Ρωμαίους. Τη μέρα της μάχης ο Περσέας πάντως ήταν πιο γρήγορος στις κινήσεις του, αλλά τον Αιμίλιο Παύλο τον έσωσε το ανώμαλο έδαφος και η έγκαιρη παρατήρησή του της διάσπασης της φάλαγγας.

Οι πιο πολλές ιστορικές πηγές δεν αναγνωρίζουν την προσπάθεια του Περσέα και εξυμνούν τον Αιμίλιο Παύλο. Ο Περσέας οχυρώθηκε θαυμάσια, αλλά δεν είχε την τύχη του αντιπάλου του. Το λάθος του ήταν ο κακός υπολογισμός και ίσως η διστακτικότητά του. Μόνον ο  Πλούταρχος υπεράσπισε τον Περσέα στις αναφορές των φιλορωμαίων για δειλία. Ο Περσέας και ο λαός του πολέμησαν για την ελευθερία, έφτασαν κοντά στη νίκη αλλά η απαρχαιωμένη φάλαγγα δεν προσαρμόστηκε στην τακτική των λεγεώνων.

Ο Αιμίλιος Παύλος ζήτησε την άνευ όρων παράδοση και όλη την περιουσία της Μακεδονίας. Ο Περσέας αρνήθηκε και ζήτησε ειρήνη. Οι Ρωμαίοι απέρριψαν φυσικά την πρόταση και λεηλάτησαν όλη την Πιερία, κατέσφαξαν όλους τους αιχμαλώτους και όποιον άλλον βρήκαν. Το 167 π.Χ. τα λάφυρα, αγάλματα, ζωγραφιές, χρυσός, ασήμι, ορείχαλκος, ελεφαντόδοντο άφησαν όλους άφωνους στον θρίαμβο που έγινε στη Ρώμη.

Στην ιταλική όπου ανακαλύφθηκε ο φερόμενος ως ο τάφος  του Μακεδόνα βασιλέα Περσέα

 Η Μακεδονία διασπάστηκε σε τέσσερις επαρχίες, με ξεχωριστές διοικήσεις, για να μην έχει τη δυνατότητα να σηκώσει ξανά κεφάλι. Η κτηνωδία της Συγκλήτου και η αρπακτικότητα των ρωμαϊκών στρατευμάτων φανέρωσαν τους σκοπούς τους: να συντρίψουν οποιαδήποτε δύναμη, να τιμωρήσουν τις εξεγέρσεις, ακόμα και την ουδετερότητα και να ασκούν παντού τον πλήρη έλεγχο.

Ο Περσέας, φυγάς πλέον, προσπαθώντας να κατευθυνθεί προς την Σαμοθράκη, κατέφυγε στην Αμφίπολη, όπου και παραδόθηκε. Ο Αιμίλιος Παύλος του συμπεριφέρθηκε ως βασιλιά και έπειτα ως προνομιούχο αιχμάλωτο. Ο Περσέας κόσμησε τον θρίαμβο του Ρωμαίου υπάτου στην Ρώμη, αλυσοδεμένος και πέθανε αιχμάλωτος λίγο αργότερα.

Ανάγλυφο που απεικονίζει τον Περσέα  σε επιτύμβια στήλη -Μουσείο του Λούβρου.

Οι αναφορές του Πολυβίου για τον Περσέα ήταν διαποτισμένες με κακία και μεροληψία. Πέρα από τις κατηγορίες για μωρία και άγνοια, τον χαρακτήρισε αναξιοπρεπή και άνθρωπο με δαιμονισμένη σκέψη σταλμένη από τον ουρανό! Άρα, παρανοϊκό και επιπόλαιο όπως έγραψε. Και πάνω από όλα ηλίθιο, διότι αντιστάθηκε στη Ρώμη που ήταν στο πεπρωμένο της να κατακτήσει τον κόσμο! Δεν δεχόμαστε τίποτα από αυτά, διότι οι πράξεις του Περσέα έδειξαν τα αντίθετα. Κατανοούμε, βεβαίως, την παθογένεια του Πολυβίου, αφού την ιστορία του την έγραψε στη Ρώμη και για το ρωμαϊκό κοινό. Δυστυχώς πολλές φορές την ιστορία την γράφουν οι νικητές. Ωστόσο, πάντα υπάρχουν ρωγμές απ’ όπου μπορεί η πραγματικότητα να ξεπηδήσει και να την αντικρίσουμε αξιολογώντας την πάνω σε πιο αντικειμενικές βάσεις.

Έτσι τελείωσε η θαυμαστή ιστορία της Μακεδονίας παρασύροντας μαζί της και τον υπόλοιπο Ελληνικό Δυτικό κόσμο.

ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΜΕΤΑ

167 π.Χ.                Μετά την οριστική ήττα του Περσέα από τους Ρωμαίους, γαλατικά φύλα επωφελούνται και παρενοχλούν την Πέργαμο.

Ο Άτταλος αποστέλλεται και πάλι στη Ρώμη για να συγχαρεί τους Ρωμαίους για τη νίκη τους επί της Μακεδονίας, αλλά και για να εκθέσει την κατάσταση.

Οι Ρωμαίοι φίλοι του Αττάλου τον προτρέπουν να ανατρέψει τον αδερφό του. Παρόλο που η προοπτική αυτή τον δελεάζει αρχικά, τελικά ο ίδιος κρίνει λογικότερο το να αρνηθεί.

Στην Ιουδαία ξεσπά η Εξέγερση των Μακαβαίων ενάντια στον ηγεμόνα των Σελευκιδών, Αντίοχο Δ΄ τον Επιφανή.

166 π.Χ.                Οι Γαλάτες υποχρεώνονται σε ήττα από την Πέργαμο.

164 π.Χ.                Πρεσβείες της Βιθυνίας, της Ρόδου και της Αχαϊκής Συμπολιτείας υποβάλλουν στη Ρώμη τα παραπονά τους για τον Ευμένη.

163 π.Χ.                Ο Άτταλος υπερασπίζεται ενώπιων της Συγκλήτου τον αδερφό του, Ευμένη. Οι Ρωμαίοι αποφασίζουν να παρακολουθούν από κοντά την κατάσταση.

159 π.Χ.                Επαναλαμβάνεται το ίδιο σενάριο.

158 π.Χ.                Ο Ευμένης Β' φεύγει από τη ζωή. Τον διαδέχεται ο αδερφός του, Άτταλος Β΄.

ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

ΠΗΓΕΣ ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ

  

Αππιανός, «Μακεδονικά», Αγγλικά

Αππιανός, «Συριακά», Αγγλικά

Διόδωρος Σικελιώτης, «Ιστορική Βιβλιοθήκη», Αγγλικά

Ιουστίνος, «Επιτομή των ιστοριών του Πομπήιου Τρόγου», Λατινικά, Αγγλικά, Γαλλικά

Ιωάννης Ζωναράς, «Επιτομή Ισοτριών»

Κορνήλιος Νέπως, «De viris illustribus: Περί επιφανών στρατηγών», Αγγλικά

Πλούταρχος, «Ηθικά: Περί αδελφικής αγάπης», Αγγλικά

Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι (Αιμίλιος Παύλος – Τιμολέων)

Αππιανός, Μακεδονική και Ιλλυρική

Διόδωρος Σικελιώτης, Ιστορική Βιβλιοθήκη

Πολύβιος, «Ιστορίαι», Αγγλικά

Φροντίνος, «Στρατηγήματα», Λατινικά και Αγγλικά

Τίτος Λίβιος, «Περιοχαί», Αγγλικά

Τίτος Λίβιος, «Ρωμαϊκή Ιστορία», Αγγλικά

Γιώργος Μπουλαλάκης -αρχαιολόγος : Πρόλογος από το βιβλίο «Φίλιππος, ο τελευταίος των Μακεδόνων»
Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης  - ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΣ ΤΙΤΛΟΣ  Περσέας: ο τελευταίος Μακεδών -eranistis.net Ερανιστής

Allen R.E. (1983). «The Attalid Kingdom: A Constitutional History». Oxford University Press, USA.

Austin M.M. (2006). «The Hellenistic World from Alexander to the Roman Conquest: A Selection of Ancient Sources in Translation». Cambridge University Press.

Hansen, Esther V. (1971). «The Attalids of Pergamon». Ithaca, New York: Cornell University Press; London: Cornell University Press Ltd.

Kosmetatou, Elizabeth (2003) «The Attalids of Pergamon», Andrew Erskine, ed., «A Companion to the Hellenistic World». Oxford: Blackwell: σελ. 159–174.

Οι Μεγαλύτερες Μάχες του Αρχαίου Ελληνικού Κόσμου, εκδόσεις Τάλως, Χάρης Θεοδωράτος, σελ. 258 - 264

N.G.L. Hammond – F.W. Walbank, Ιστορία της Μακεδονίας

ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝΑ