Σύγχρονος Ελληνισμός και Διασπορά Διαχρονική Ἑλλάδα – Οἱ Ἕλληνες διάμέσου τῶν αἰώνων

Οἱ Ἕλληνες ἀπό τά πολύ πρώϊμα χρόνια ἔχοντας ὡς βάση ἐκκινήσεως τόν ἑλλαδικό χῶρο ἀποίκισαν ἄλλες χῶρες καί τίς ἐγγύς καί τίς μακράν. Ἦσαν διασκορπισμένοι σέ ὅλη τήν κατοικούμενη γῆ, ἀπό Παλαιστίνη ἕως Ἱσπανίας, ἀπό Εὐρώπη καί Ρωσσία ἕως τίς χῶρες τῆς Μαύρης Ἠπείρου καί ὥς τά βάθη τῆς Ἀσίας.

Δημητρίου Κόκορη
δρ. Νεοελληνικῆς φιλολογίας – συγγραφέως
Ὁ Μ. Ἀλέξανδρος κατέκτησε ὅλη τήν τότε γνωστή Ἀνατολή, τήν Αἴγυπτο καί τήν Ἰουδαία. Παντοῦ ἵδρυε πόλεις, τίς γνωστές Ἀλεξάνδρειες, ἐγκαθιστοῦσε Ἕλληνες κυρίως, καί ἐκπολίτιζε τούς γηγενεῖς μεταδίδοντας τόν πολιτισμό, τά γράμματα, τήν φιλοσοφία, τήν γλῶσσα καί τίς ἐπιστῆμες, ἐφεύρημα τῶν Ἑλλήνων.
Ἀπό τότε παρατηρεῖται διασπορά τῶν Ἑλλήνων πού ὥς καί σήμερα συνεχίζεται. Ὅπου γῆς, εἶναι ἔντονη καί δραστήρια ἡ παρουσία τους. Ἀπό Εὐρώπη ἕως Ἀφρική, ἀπό Δύση ἕως τήν Ἄπω Ἀνατολή, ἀπό Ἀσία ἕως Ἀμερική, Βόρειο καί Νότιο, μέχρι Αὐστραλία καί Νέα Ζηλανδία καί σέ νήσους τῶν Ὠκεανῶν, συναντᾶται ἡ ράτσα τῶν Ἑλλήνων. Ζοῦν ἐκεῖ δραστηριοποιημένοι, οἰκονομικά, κοινωνικά, ἐπιστημονικά, καλλιτεχνικά, θρησκευτικά, πολιτικά, ἐπιτυχημένοι.

Στά πρεσβυγενῆ πατριαρχεῖα Ἱεροσολύμων, Ἀλεξανδρείας, Κωνσταντινουπόλεως, Ἀντιοχείας καί Ρώμης, παλαιώτερα προΐσταντο Ἕλληνες, πλήν Ρώμης, καί πρόσφατα Ἀντιοχείας πού χάσαμε (πολύ πρόσφατα). Στίς χῶρες τῆς Ἀνατολῆς, τῆς Ἀφρικῆς καί τῆς Ἀμερικῆς, Βορείου καί Νοτίου, ἀποστολές τῆς Ὀρθοδόξου Ἑλληνικῆς Ἐκκλησίας μέ τά ἐλάχιστα οἰκονομικά μέσα πού ἔχουν στήν διάθεσή τους, μέ τόν ὀβολό τῶν εὐσεβῶν χριστιανῶν, ἀγωνίζονται νά ἐκχριστιανίσουν ὀρθοδόξως τούς γηγενεῖς τῶν χωρῶν αὐτῶν μέ ἐνθαρρυντικά ἀποτελέσματα. Βλέπουν οἱ ἰθαγενεῖς τόν πακτωλό τῶν χρημάτων τῶν πρωτεσταντικῶν καί παπικῶν ἀποστολῶν μέ τό κοσμικό φρόνημα, ἀλλά μένουν ἀσυγκίνητοι.

Πανάγιος Τάφος

Βλέπουν τό μεγαλεῖο καί τήν ἁγιότητα τῆς Ὀρθοδοξίας καί τήν ἐνστερνίζονται. Στήν γῆ Ἰσραήλ σέ ὅλα σχεδόν τά προσκυνήματα προΐστανται ὀρθόδοξοι Ἕλληνες ρασοφόροι. Ἐλάχιστοι στόν ἀριθμό καί ὅμως μέ θυσίες κρατοῦν Θερμοπύλες, παρά τίς ἀπειλές καί τούς διωγμούς. Χρειάζονται στήριξη. Μποροῦν νά ἐνισχυθοῦν; Βεβαιότατα. Στήν Ἑλλάδα ὑπάρχουν, ἐπιτρέψτε μου τήν ἔκφραση, “ἀργόσχολοι” θρησκευόμενοι, ἰδιῶτες καί κληρικοί, κοπτόμενοι γιά ἐσωτερικό ἐπανευαγγελισμό τῆς ἐνδοχώρας, ἀσυγκίνητοι γιά τούς μακράν. Ὅλοι χωρίς ἐξαίρεση τοῦ ἑαυτοῦ μας, θά μπορούσαμε νά ἐνισχύσουμε τήν ἐξωτερική Ἱεραποστολή. Νά μεταβοῦμε στό Ἰσραήλ καί γιατί ὄχι καί στήν Τουρκία, ὡς προσκυνηταί, νά παραμείνουμε ὅσο χρονικό διάστημα μποροῦμε καί οἱ νόμοι τό ἐπιτρέπουν, νά συμπαρασταθοῦμε στούς θεματοφύλακες τῆς πίστεως σέ ὅ,τι χρειάζονται, στήριξη, συμπαράσταση, βοήθεια, μέ τήν παρουσία μας καί μόνο. Ἐποφθαλμιοῦν τά Ὀρθόδοξα προσκυνήματα καί ἄλλες ὁμολογίες, Πρωτεστάντες, Λατῖνοι, ἀλλά καί Ρῶσσοι. Θά μποροῦσαν νά ἀποσπασθοῦν πλεονάζοντες ὀρθόδοξοι ρασοφόροι, ἔστω καί γιά σύντομο χρονικό διάστημα, ἄγαμοι καί ἔγγαμοι ἀπό ὅλη τήν ἁπανταχοῦ τῆς γῆς Ὀρθοδοξία. Ἄν ἕνας ὀρθόδοξος Ἕλληνας, κληρικός ἤ λαϊκός, μετέβαινε διαθέτοντας λίγο ἀπότόν χρόνο του, θά βοηθοῦσε τούς φρουρούς τῶν προσκυνημάτων.

Στήν Ἀφρική καί στήν Ἄπω Ἀνατολή, Ἕλληνες ἱεραπόστολοι μεταλαμπαδεύουν τήν Ὀρθοδοξία καί προβάλλουν τήν Ἑλλάδα. Ξένοι μαθαίνουν γιά τήν Πατρίδα μας καί διδάσκονται τήν γλῶσσα μας. Στήν Αὐστραλία διαπρέπουν σέ ὅλους τούς κοινωνικούς τομεῖς. Οἱ ἑλληνικές οἰκογένειες προβάλλονται ὡς παραδείγματα οἰκογενειακῆς συνοχῆς καί ὁμαδικότητος. Στήν Ἀμερική, Βόρειο καί Νότιο, ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία εἶναι ὁ συνδετικός κρίκος τῶν ἐκεῖ Ἑλλήνων καί ὄχι μόνο στίς Ἡνωμένες Πολιτεῖες. Χάρη στήν Ἐκκλησία διατηροῦνται ἡ γλῶσσα, τά ἤθη καί τά ἔθιμα, οἱ παραδόσεις, ὁ θεσμός καί δεσμός τῆς οἰκογενείας. Καί κυρίως ἡ Ὀρθοδοξία. Ἡ ἵδρυση Μονῶν εἶναι κέντρα προσελκύσεως στήν Ὀρθοδοξία.

Χιλιάδες οἱ ἐπιστήμονες μέ ἐπιτυχημένη σταδιοδρομία. Χιλιάδες οἱ καθηγητές στά Πανεπιστήμια μέ διακεκριμένη ἐπίδοση. Ἀμέτρητοι καί δυναμικοί οἱ ἐπιδιδόμενοι στόν πολιτικό στίβο.

Ὑπερέχουν τῶν Ἑβραίων καί ἀνταγωνίζονται τούς Ἀρμενίους στόν οἰκονομικό τομέα. Οἱ ξένοι, κατά ὁμολογία Ἑλβετίδος συγγραφέως, μισοῦν τήν Ἑλλάδα καί τούς Ἕλληνες γιά τίς ἐπιδόσεις τους ἀπό τά πολύ πρώϊμα χρόνια σ᾿ ὅλες τίς ἐπιστημονικές πτυχές.

Έλληνες στην κορυφή της επιστήμης

ΙΩΑΝΝΗΣ Π.Α. ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ*

Συναθροίζονται στην ελίτ της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας, στελεχώνοντας κυρίως κορυφαία πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού, 45 νέοι Ελληνες (εικονίζονται μερικοί). Η διαδρομή τους αποκαλύπτει τα ίχνη συνεχούς αιμορραγίας αξιοσύνης από τον ξενιτεμό αυτού του έμψυχου εθνικού κεφαλαίου.

Σαράντα πέντε Eλληνες επιστήμονες γεννημένοι από το 1974 και μετά έχουν δημοσιεύσει εργασίες με επιρροή στο κορυφαίο 0,1% της παγκόσμιας επιστήμης. Μπορούμε να διδαχθούμε κάτι αν εξετάσουμε πού βρίσκονται, πού εκπαιδεύτηκαν, με τι ασχολούνται; Τριάντα επτά γεννήθηκαν ή/και μεγάλωσαν στην Ελλάδα. Eξι έγιναν μέλη ΔΕΠ εδώ. Μία επιστήμων διέπρεψε διεθνώς στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, αλλά εξαναγκάστηκε να παραιτηθεί όταν η αίτησή της για άδεια άνευ αποδοχών δεν προωθήθηκε. Οι άλλοι πέντε βρίσκονται ακόμη στο Αριστοτέλειο, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Πολυτεχνείο Κρήτης, Πανεπιστήμιο Πατρών, και ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης – κανένας στην πρωτεύουσα. Η έλλειψη καινούργιων θέσεων λόγω κρίσης επιδείνωσε τη γήρανση του καθηγητικού δυναμικού. Επιπλέον, η φήμη ότι νέοι ερευνητές είναι πιο ευπρόσδεκτοι σε περιφερειακά πανεπιστήμια φαίνεται βάσιμη. Από 40 που σταδιοδρομούν στο εξωτερικό, 19 βρίσκονται στις ΗΠΑ, επτά στη Μεγάλη Βρετανία. Οι περισσότεροι στελεχώνουν κορυφαία πανεπιστήμια ή ερευνητικά ιδρύματα. Επτά δραστηριοποιούνται σε εταιρείες, δικές τους ή σε γνωστούς κολοσσούς (Microsoft, Google, Genentech).

Κωνσταντίνος Δασκαλάκης
Καθηγητής της Επιστήμης των Υπολογιστών στο ΜΙΤ, τιμήθηκε με το βραβείο Rolf Nevanlinna, κορυφαία διάκριση της Διεθνούς Ενωσης Μαθηματικών.

Ελευθερία Ζεγγίνη
Καθηγήτρια στο βρετανικό ινστιτούτο γενετικής Wellcome Trust Sanger, επικεφαλής ομάδας που ανακάλυψε νέα γονίδια που συνδέονται με την οστεοαρθρίτιδα.

Μανόλης Κέλλης
Καθηγητής της Επιστήμης των Υπολογιστών στο ΜΙΤ, η έρευνα του οποίου εστιάζει στην προσπάθεια καλύτερης κατανόησης του ανθρώπινου γονιδιώματος.

Ελλη Παπαεμμανουήλ
Επικεφαλής ερευνητικής ομάδας στο κέντρο καρκίνου Memorial Sloan Kettering Cancer Center, που ανακάλυψε το γονίδιο που προκαλεί την παιδική λευχαιμία.

Από τους 45, μόνο για πέντε η διεύθυνση προέλευσης της πλέον αναφερόμενης δημοσίευσης ως πρώτοι ή τελευταίοι συγγραφείς είναι ελληνική – Παν. Ιωαννίνων (2), Αριστοτέλειο (1) και Πελοποννήσου (1). Οι συγκεκριμένες δημοσιεύσεις δε χρειάστηκαν συγκέντρωση εξαρχής νέων δεδομένων που συνήθως απαιτούν ικανά χρήματα.

Γιώργος-Μάριος Αγγελέτος
Καθηγητής στο οικονομικό τμήμα του ΜΙΤ, ερευνά θέματα μακροοικονομικής θεωρίας και πολιτικής. Πραγματοποίησε το διδακτορικό του στο Χάρβαρντ.

Μαγδαληνή Πολυμενίδου
Επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης, διερευνά τα μοριακά μονοπάτια που προκαλούν νευροεκφυλισμό στην αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση (ALS).

Ντέμης Χασάμπης
Συνιδρυτής του εργαστηρίου τεχνητής νοημοσύνης DeepMind στο Λονδίνο, πρώην πρωταθλητής στο σκάκι και σχεδιαστής βιντεοπαιχνιδιών.

Γεωργία Σαλαντή
Επικεφαλής ερευνητικής ομάδας και επίκουρη καθηγήτρια στο Tμήμα Βιοστατιστικής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου της Βέρνης στην Ελβετία.

Οι ερευνητές ξόδεψαν το μυαλό τους και ώρες στον υπολογιστή. Σήμερα υπάρχουν αχανή διαθέσιμα δεδομένα. Κορυφαίοι επιστήμονες δεν είναι όσοι προσθέτουν σωρό παρατηρήσεων, αλλά (και) όσοι χρησιμοποιούν με ενάργεια διαθέσιμα στοιχεία, οργανώνουν την ακατάσχετη πληροφορία ή προτείνουν, αξιολογούν και βελτιώνουν μεθόδους. Οταν η χρηματοδότηση έρευνας ως ποσοστό του ΑΕΠ υπολείπεται Τουρκίας και Μεξικού, μορφές «λιτής» επιστήμης επιβιώνουν καλύτερα.

Σταδιακός ξενιτεμός

Δύο τρίτα πήραν το πρώτο πτυχίο από ελληνικό πανεπιστήμιο, κυρίως Αριστοτέλειο (8), ΕΜΠ (7), Πανεπιστήμιο Πατρών (5), Πανεπιστήμιο Κρήτης (4). Λίγοι πτυχιούχοι του Καποδιστριακού (3), ΟΠΑ (1), Ιωαννίνων (1) και Μακεδονίας (1) συμπληρώνουν την εικόνα. Μόνον εννέα πήραν διδακτορικό στην Ελλάδα: τέσσερις στο Αριστοτέλειο, δύο στο Πατρών, ένας σε Καποδιστριακό, Ιωαννίνων και ΕΜΠ.

Η συνολική εικόνα δείχνει τον σταδιακό ξενιτεμό των πλέον επιδραστικών νέων επιστημόνων από τη βασική εκπαίδευση, στη μεταπτυχιακή, στο αυτόνομο έργο. Η παρουσία του 11% σήμερα στην Ελλάδα είναι ποσοστό απογοητευτικό, αλλά αναμενόμενο. Το ιδανικό ερευνητικό περιβάλλον σπάνια ανθεί στη γειτονιά σου. Η κινητικότητα είναι επιθυμητή. Αυτό που απογοητεύει περισσότερο είναι ότι κανένας νέος χωρίς ελληνικό όνομα και με αντίστοιχη επιρροή δεν εργάζεται στην Ελλάδα σήμερα. Τα σημαντικότερα κέντρα παγκοσμίως ξεδιαλέγουν άριστους από παντού. Π.χ., οι 172 καθηγητές του τμήματος Electrical Engineering and Computer Science του ΜΙΤ περιλαμβάνουν πέντε Ελληνες (Αντωνιάδη, Μπερτσέκα, Τσιτσικλή, και τους νεότερους Δασκαλάκη και Κέλλη), αλλά και ερευνητές με καταγωγές που πρακτικά χαρτογραφούν τον πλανήτη.

Γεωργία Χατζηβασιλείου, Genentech, RAF Inhibitors, Cancer Immunotherapy, Translational  Oncology

Ο πίνακας αναφέρει επίσης τα γνωστικά αντικείμενα των 45. Χρησιμοποιώ όρους που διάλεξαν οι ίδιοι στη σελίδα Google Scholar όποτε ήταν διαθέσιμη. Απέφυγα μεταφράσεις – αν κάποιος θέλει να ενημερωθεί σχετικά, η σοβαρή βιβλιογραφία είναι αγγλική. Λατρεύω την ελληνική γλώσσα και επιμένω να γράφω καθημερινά σε αυτήν. Θεωρώ όμως ότι άρνηση χρήσης των αγγλικών στις θετικές και βιοϊατρικές επιστήμες παράγει απομόνωση και περιθωριοποίηση. Μια περιθωριοποιημένη χώρα σβήνει μαζί με τη γλώσσα της, όταν αρνείται να συναναστραφεί την παγκόσμια κοινότητα.

Κάποιος ίσως σηκώσει τους ώμους αδιάφορα. Τι μας νοιάζουν αυτοί οι περίεργοι τεχνικοί όροι; Ποιον αφορούν; Κι όμως. Ορισμένοι από αυτούς τους όρους κρύβουν το πιθανό μας μέλλον. Υγεία, παιδεία, οικονομία, εργασία, ενέργεια, περιβάλλον, η ζωή μας ολόκληρη τελικά ίσως εξαρτάται από αυτούς.

Ιάσων Τυλιανάκης, University of Cantenbury, Food webs, Ecological networks, Global change bilogy

Φυσικά, κανένας αριθμός δεν συλλαμβάνει πλήρως την ποιότητα επιστημονικού έργου. Διαφορές μεταξύ κορυφαίου 0,1% και 1% είναι δυσδιάκριτες. Ανθρωπιστικές σπουδές, ορισμένες κοινωνικές επιστήμες ή μαθηματικά αδικούνται από ποσοτικά κριτήρια. Υπάρχουν εκατοντάδες άλλοι πολύ αξιόλογοι νέοι Ελληνες επιστήμονες. Η εικόνα θα ήταν ίδια, πάντως, και με διαφορετικά κριτήρια. Η Ελλάδα αδιαφορεί για επιστήμες και γνώση. Μάλλον δεν ενδιαφέρεται καν να επιβιώσει.

Τα ελληνικά πανεπιστήμια ανέχονται νησίδες αριστείας, όμως οι δέκα κύριοι στόχοι τους είναι άλλοι: Να αποτελούν τον σκουπιδότοπο όλων των κομμάτων, να ανακυκλώνουν την παραπαιδεία, να προσπορίζουν εισόδημα από ενοικιαζόμενα, να μετατρέπουν ανίκανους καθηγητές σε ανίκανους πολιτικούς, να διατηρούν το επίπεδο καλλιέργειας στα χαμηλότερα δυνατά επίπεδα, να συντηρούν μαυσωλεία ιδεοληψιών, να εκχωρούν αφρούρητα ημισκότεινα οικόπεδα σε τοξικομανείς, να προσφέρουν πρακτική εξάσκηση στην τέχνη του ξυλοδαρμού, να διαθέτουν πεδία βολής για εύκαιρη ρίψη μολότοφ και να δίνουν πτυχία απλώς για να δίνουν πτυχία. Αριστεύουμε και στους δέκα στόχους. Ατομικές εξαιρέσεις (πολλών) φωτισμένων πανεπιστημιακών και επίμονων φοιτητών επιβεβαιώνουν τον κανόνα.

Αντώνης Ρόκας, Vandebilt, Evolutionary Bilogy, Evoloutionaty Genetics

Γιατί κάποιος να επιδιώξει να ζήσει και να εργαστεί σε χώρο όπου γλεντοκοπούν τόσες συμμορίες; Αποτελεσματικές λύσεις προϋποθέτουν ολική ανατροπή. Π.χ. συμφωνία κυρίων όλων των αξιότιμων λήσταρχων που έχουν καπελώσει τη χώρα: να πάρουν τα κομματικά τους σομπρέρα και να αφήσουν τα πανεπιστήμια ήσυχα. Μια συμφωνία πως η χώρα (πριν βυθιστεί αύτανδρη, μαζί με τους εξοχότατους λήσταρχους) θα κάνει το παν για να αποκτήσει εξαιρετικά πανεπιστήμια και να ελκύσει κορυφαίους.

Ντίνα Παπαγιαννάκη, Google, Computer Networking, Data communications

Αμάθεια και παρακμή

Αντιλαμβάνομαι πόσο ουτοπικό είναι να περιμένεις έντιμες συμφωνίες από επαγγελματίες της παρασπονδίας. Οι συνειδητές επιλογές της ελληνικής ηγεσίας (ανεξαρτήτως κομματικής προέλευσης) είναι, αποδεδειγμένα, αμάθεια και παρακμή. Συστηματική αμάθεια και επιθυμητή παρακμή. Για όσους διαφωνούν υπάρχει μόνο φυγή μακριά ή ψυχή βαθιά. Να εγκαταλείψουν τη χώρα ή να καταφύγουν σε ανταρτοπόλεμο. Δεν μιλάω για σταυρωτά φισεκλίκια. Το να κάνεις σοβαρή επιστήμη και να προσφέρεις αξιοπρεπή παιδεία αποτελούν σήμερα μορφές ανταρτοπολέμου. Υποκλίνομαι σε όσους ακόμη αντιστέκονται.

Θωμάς Καραγγιάννης, Microsoft, Networking, Systems Measuremnts

* Ο κ. Ιωάννης Π.Α. Ιωαννίδης είναι καθηγητής στην Ιατρική Σχολή και στη Σχολή Θετικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Stanford των ΗΠΑ. Το τελευταίο του βιβλίο, με τίτλο «Μετά τα Αφύσικα», δημοσιεύθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κέδρος.

Καθημερινή