«Βίος Αλεξάνδρου του Μακεδόνος», στα Παραμύθια

Προσωπογραφία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όρθιου με στολή και στέμμα βυζαντινού αυτοκράτορα.

Είναι γεγονός, ότι μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και λόγω της μεγάλης υστεροφημίας του, πλάστηκαν διάφοροι μύθοι και αναγνώσματα, που πολλές φορές ελάμβαναν την μορφή θρύλων και παραδόσεων ή υπερβολικών παραμυθιών με γεγονότα άλλοτε υπαρκτά και άλλοτε ανύπαρκτα. Ό,τι ακριβώς έγινε και με το «Παραμύθι του Μεγ’ Αλέξαντρου» ή τον «Μύθο του Αλεξάνδρου» ή την «Φυλλάδα του Μεγ’ Αλέξαντρου» σε στίχους ή πεζά κείμενα, που αποδίδονται στον όποιο «Ψευδοκαλλισθένη» καθ’ όλη την διάρκεια των αιώνων που πέρασαν.Την αρχική ελληνική έκδοση αυτού του μύθου από τον 2ο ή 3ο αιώνα μετά Χριστόν, επακολούθησαν πολλές μεταφράσεις ή διασκευές στις περισσότερες ασιατικές ή ευρωπαϊκές χώρες.Υποβλήθηκε δε σε διάφορες αναθεωρήσεις κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Ο Νεκτεναβώ με μαγικό τρόπο βυθίζει τα εχθρικά πλοία.
Ο Νεκτεναβώ με μαγικό τρόπο κατατροπώνει το ιππικό των εχθρών.

......................................
ΟΠΩΣ Η ΑΝΩ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΜΕ ΜΙΑ ΜΙΚΡΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ ΘΑ ΔΕΙΤΕ ΕΑΝ ΜΕΤΑΦΕΡΘΕΙΤΕ ΣΤΗΝ ΔΙΕΎΘΥΝΣΗ

Ψηφιοποιημένο Αρχείο του Ελληνικού Ινστιτούτου Βενετίας

Διήγησις Αλεξάνδρου
14ος αιώνας
Περγαμηνός κώδικας, 32,00x24,00εκ.
ΑΕΙΒ, χγφ. αρ. 5, φφ. 1r-193v
Πρόκειται για κώδικα του μυθιστορήματος του Αλεξάνδρου του 14ου αιώνα, ο οποίος αποτελείται από 193 φύλλα περγαμηνής ενωμένα σε 23 τετράδια με διαστάσεις 0,32 x 0,24. Κοσμείται από 250 μικρογραφίες, οι οποίες καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της σελίδας.

ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΣΕΛΙΔΕΣ ΜΕ 250 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ

Η αλήθεια για τον «Ψευδοκαλλισθένη»!
Ποιος ήταν ο άνθρωπος ο οποίος παρέσυρε γενεές ολόκληρες με τα παραμύθια και τις φαντασιοπληξίες του, με αποτέλεσμα να κλονιστεί η εμπιστοσύνη της επιστημονικής κοινότητας για πολλά αρχαία κείμενα σε πολλά εκ των οποίων ούτως ή άλλως έχουν γίνει σημαντικές και ίσως εγκληματικές παραποιήσεις!

Το πραγματικό πρόσωπο του λεγομένου «Ψευδοκαλλισθένους». Ενός ανθρώπου, ο οποίος για εκατοντάδες χρόνια παρέσυρε τους ιστορικούς αναγνώστες στην δίνη μιας φαντασιοπληξίας και μιας νοσηρής φαντασίας ικανής να αποπροσανατολίσει τους ερευνητές των ιστορικών γεγονότων, ιδίως εκείνων που έχουν άμεση σχέση με την ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Ευθύς εξ αρχής να πούμε, ότι αφορμή, για το άρθρο αυτό, μας εδόθη από την εναγώνια αναζήτηση των πηγών για τον περίφημο (και ουσιαστικά ανύπαρκτο) «΄Ορκο» του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ώπη, που πολλοί ισχυρίζονταν ότι τον μνημονεύει και ο Ψευδοκαλλισθένης.
Ουδέν αναληθέστερον. Ο Ψευδοκαλλισθένης ουδέποτε ανεφέρθη στον υποτιθέμενο « Όρκο» του Μεγάλου Αλεξάνδρου και ακόμη περισσότερο στο περιεχόμενο της ανύπαρκτης (όπως απεδείχθη δια σειράς δημοσιευμάτων μας) ομιλίας του θρυλικού στρατηγού προς τους αξιωματούχους διαφόρων εθνοτήτων στην Ώπη.

ΑΝΥΠΑΡΚΤΟΣ ΚΑΙ ΩΣ ΟΝΟΜΑ

Περί «Ψευδοκαλλισθένους», λοιπόν, ο λόγος, εις τον οποίον πολλοί εβασίσθησαν για να μας «σερβίρουν» επί αιώνες τώρα τις ανοησίες και τα παραμύθια τους, μιας και, ως όνομα, ο Ψευδοκαλλισθένης δεν μνημονεύεται σε κανένα (μα κανένα απολύτως) αρχαίο ελληνικό κείμενο. Η ονομασία «Ψευδοκαλλισθένης» κατά πάσαν πιθανότητα είναι επινόηση νεότερων λογίων (ίσως και μετά τον 15ον αιώνα μ.Χ.) έχοντας, προφανώς, υπόψη τους τον πραγματικό Καλλισθένη, ανιψιό του Αριστοτέλους, που ακολούθησε την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία, βρήκε τραγικό θάνατο, αλλά πρόφθασε, όμως, να συγγράψει την ιστορία της μεγάλης αυτής πορείας του θρυλικού στρατηγού στην Ασία, χωρίς, όμως, να ταυτίζουν τον ιστοριογράφο Καλλισθένη με τον Ψευδοκαλλισθένη των παραμυθιών.
Ποιος ήταν, λοιπόν, ο άνθρωπος αυτός και πώς επί αιώνες τώρα μας παρουσιάσθηκε στο προσκήνιο της Ιστορίας μέσω των παραμυθιών του;
Είναι γεγονός, ότι μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και λόγω της μεγάλης υστεροφημίας του, πλάστηκαν διάφοροι μύθοι και αναγνώσματα, που πολλές φορές ελάμβαναν την μορφή θρύλων και παραδόσεων ή υπερβολικών παραμυθιών με γεγονότα άλλοτε υπαρκτά και άλλοτε ανύπαρκτα. Ό,τι ακριβώς έγινε και με το «Παραμύθι του Μεγ’ Αλέξαντρου» ή τον «Μύθο του Αλεξάνδρου» ή την «Φυλλάδα του Μεγ’ Αλέξαντρου» σε στίχους ή πεζά κείμενα, που αποδίδονται στον όποιο «Ψευδοκαλλισθένη» καθ’ όλη την διάρκεια των αιώνων που πέρασαν.
Την αρχική ελληνική έκδοση αυτού του μύθου από τον 2ο ή 3ο αιώνα μετά Χριστόν, επακολούθησαν πολλές μεταφράσεις ή διασκευές στις περισσότερες ασιατικές ή ευρωπαϊκές χώρες.
Έτσι, για πρώτη φορά, αντικρίζουμε την Λατινική έκδοση του Ιουλίου Βαλέριου στον 3ον ή 4ον αιώνα μ.Χ., ύστερα την Αρμενική του 5ου αιώνος, την Αραβική του 6ου αιώνος, την Αιθιοπική και Παλαιοπερσική (Πεχλεβή) καθώς και την Βυζαντινή του 11ου αιώνος, την Προβηγκιανή2 του ιδίου αιώνος, την Γερμανική3 του 12ου αιώνος, και πολλές άλλες (Ισπανική, Φλαμανδική, Αγγλική, Δανική, Σουηδική, Ισλανδική, Σερβική, Βουλγαρική, Ρουμανική, Βοημική, Πολωνική, Ρωσική, Νεοπερσική4, την Ανατολοτουρκική5, την Δυτικοτουρκική (Οθωμανική)6, την Ινδική, την Μαλαϊκή ή την Γιαβανέζικη7).
Περιττό να πούμε, ότι την εξαιρετική αυτή δημοτικότητα του «Μύθου του Αλεξάνδρου» κατά τον Μεσαίωνα, μαρτυρεί, κοντά στα άλλα, και ο μεγάλος αριθμός των πολυτίμων εικονογραφημένων χειρογράφων του Μύθου, που είναι στολισμένα με θαυμάσιες μικρογραφίες, αποκλειστικά και μόνον για χρήση υψηλών προσώπων διαφόρων χωρών της Ευρώπης και της Ασίας!
Μεταξύ τούτων, από άποψη καλλιτεχνική, εξαιρετική θέση κατέχουν τα χειρόγραφα των δύο περιφήμων Περσικών ποιημάτων του Μεσαίωνος, όπως, για παράδειγμα, του «Σαχνάμα» (ή «Βιβλίου των Βασιλέων»), του Φιρντουσή και του «Ισκαρντανάμα» (ή «Βιβλίου του Αλεξάνδρου») του Νιζάμη.

ΤΙ ΛΕΕΙ Ο Α. Α. ΠΑΛΛΗΣ

Ο γνωστός λόγιος Αλέξανδρος Α. Πάλλης, σ’ ένα εισαγωγικό σημείωμά του, στην περίφημη «Φυλλάδα του Μεγ’ Αλέξαντρου», που έγραψε τον Ιούνιο του 1935, μεταξύ άλλων λέει:

«Στην Ελλάδα, και μετά τους Βυζαντινούς χρόνους ακόμα, το «Παραμύθι» δεν έχασε τη δημοτικότητά του στο λαό. Από την αρχική έκδοση του 3ου ή του 4ου αιώνα μ.Χ., που λέγεται του Ψευδοκαλλισθένη, βγήκαν διάφορες έμμετρες και πεζές διασκευές. Μια τέτοια λαϊκή διασκευή, σε απλή γλώσσα, είναι και εκείνη που φέρει τον τίτλο «Ιστορία Αλεξάνδρου του Μακεδόνος. Βίος, Πόλεμοι και θάνατος αυτού». Το βιβλίο τούτο πρωτοτυπώθηκε στη Βενετία το 1699 (;) και έκτοτε βγήκαν επανειλημμένες νέες εκδόσεις. Η «Ιστορία» αυτή είχε μεγάλη πέραση, ιδίως στα χωριά, όπου κυκλοφορούσε σε κάτι φτηνά και κακότεχνα φυλλάδια και ήτο γνωστή στο λαό με το όνομα «Φυλλάδα του Μεγ’ Αλέξαντρου». Το λαϊκό αυτό ανάγνωσμα έκρινα καλό να το ξαναεκδώσω συνοδεύοντάς το με μερικές από τις πιο αξιοπερίεργες εικόνες απ’ όσες ανέφερα παραπάνω, που σκορπισμένες δω και κει σε διάφορες βιβλιοθήκες και ιδιωτικές συλλογές της Ευρώπης και της Αμερικής δεν είναι εύκολα προσιτές στο πολύ κοινό».

ΑΠ’ ΤΟΝ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑ…

Αληθές είναι ότι μετά τον Μεσαίωνα υπήρξαν πολλές (έμμετρες ή πεζές) διασκευές του Ψευδοκαλλισθένειου μυθιστορήματος «Βίος Αλεξάνδρου του Μακεδόνος». Παραδειγματικά μόνον να μνημονεύσουμε μία βυζαντινή διασκευή του 1388 σε στίχους, υπό τον τίτλον: «Ρημάδα του Μεγάλου Αλεξάντρου» που έξέδωσε ο Wagner, την έμμετρη διασκευή του Δημητρίου Ζήνου υπό τον τίτλον: «Γέννησις, κατορθώματα και θάνατος του Μεγάλου Αλεξάνδρου του Μακεδόνος, δια στίχου», που πρωτοτυπώθηκε στην Βενετία και πολλές άλλες παρόμοιες διασκευές.
Η περίφημη «Φυλλάδα του Μεγ’ Αλέξαντρου», του Ψευδοκαλλισθένους, που όλοι γνωρίζουμε και η οποία κατά χιλιάδες κυκλοφορούσε στα χρόνια της σκλαβιάς, ως γνωστό, ακολουθεί μια παλιά έκδοση του 18ου αιώνος και δεν υπάρχει ούτε στην Εθνική μας Βιβλιοθήκη, αλλά ούτε και στην περίφημη Βιβλιοθήκη του Βρετανικού Μουσείου από όπου οι πάντες σχεδόν αντλούν στοιχεία προς εμπλουτισμό των γνώσεών τους.
Σ’ αυτή, λοιπόν, τη «Φυλλάδα» υπάρχουν τέτοια τερατολογήματα, που είναι ν’ απορεί κανείς εάν ο συντάκτης αυτού του κειμένου «στεκόταν καλά στα μυαλά του». Και δεν υπερβάλλουμε.
Για να αντιληφθεί ο αναγνώστης περί τίνος ακριβώς μιλάμε, θα αναφέρουμε για παράδειγμα ότι ο «Ψευδοκαλλισθένης» λέει ότι η Ολυμπιάδα, μητέρα του Αλέξανδρου, είχε γοητευθεί από τον βασιλιά της Αιγύπτου Νεκτεναβό και πως μαζί του είχε κάνει τον Αλέξανδρο (!!), πως ο Μέγας Αλέξανδρος … πολέμησε στη Ρώμη (μακάρι να το είχε κάνει διότι ίσως είχαμε γλιτώσει από τους κατοπινούς βαρβάρους της γηραιάς μας ηπείρου), πως ο Δαρείος είχε εμπαίξει τον Αλέξανδρο στέλνοντάς του «μίαν γουργούραν ξύλινην, και μίαν βέργαν να την κτυπά να γυρίζη» (λές κι ο Αλέξανδρος ήτο κανένα … χαζοχαρούμενο παιδί), πως συνεχώς έβλεπε στον ύπνο του τον Προφήτη Ιερεμία και κάτι τέτοια, που εύλογα ο αναγνώστης προβληματίζεται για το αν ο συντάκτης της «Φυλλάδας του Μεγ’ Αλέξαντρου» ήταν Έλληνας, Ελληνοαιγύπτιος (που λέει ο Αλέξανδρος Πάλλης) ή μήπως κάποιας άλλης φυλής.
Όλα αυτά βεβαίως τα διερευνούμε στο βιβλίο μας: «Η άγνωστη ζωή του Μεγάλου Αλεξάνδρου». www.sakketosaggelos.gr/

ΑΓΓΕΛΟΣ ΣΑΚΚΕΤΟΣ
13/07/11

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Ίδε άρθρο μας «Ψευτοδιανοούμενοι και παραμυθάδες», που δημοσιεύθηκε εις την εφημερίδα «Άλφα Ένα» 27 Δεκεμβρίου 2003.


2. Του Alberic de Besancon.


3. Του Lambrecht.


4. Του Φιρντουσή στον 10ο αιώνα και του Νιζάμη στον 13ον αιώνα.


5. Του Αλή Σιρ Νεβαή


6. Του Αχμεντή στον 14ον αιώνα μ.Χ.


7. Magoun, Gest of King Alexander of Macedon. (Cambridge, Harvard Press, 1929).