Η αρπάγη του Αρχιμήδους του Συρακουσίου

Η αρπάγη ήταν πολεμικό όπλο που επινόησε ο Αρχιμήδης για την αντιμετώπιση του Ρωμαϊκού στόλου που πολιορκούσε τις Συρακούσες.Δεν υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα ή απεικονίσεις της κατασκευής. Την αναφέρουν οι αρχαίοι ιστορικοί περιγράφοντάς την ως ένα είδος γερανού με αγκίστρι.

Εντυπωσιακή αμυντική πολεμική μηχανή που επινόησε ο Αρχιμήδης για την αντιμετώπιση των ρωμαϊκών πεντηκοντόρων στην πολιορκία των Συρακουσών. Αποτελούνταν από μία μακριά αρθρωτή δοκό που στηριζόταν σε μια περιστρεφόμενη κατακόρυφη δοκό ή πλατφόρμα. Στο ένα άκρο της η δοκός έφερε μία αρπάγη («σιδηρά χειρ») που αιωρείτο μέσω αλυσίδας και στο άλλο άκρο της ένα ολισθαίνον αντίβαρο.

Η μηχανή σε ηρεμία ήταν τοποθετημένη κατά μήκος του τείχους σε οριζόντια θέση (ώστε να μην είναι ορατή από τη θάλασσα) τανυσμένη και ασφαλισμένη μέσω σχοινιού και χειροκίνητου βαρούλκου (για την εξισορρόπηση του αντιβάρου).

Όταν ένα σκάφος πλησίαζε το τείχος οι χειριστές έριχναν την αρπάγη εναντίον του και περιστρέφεται στην κατακόρυφη δοκό (μέσω οριζόντιων χειρομοχλών). Όταν η αρπάγη προσκολλιόταν πάνω στο σκάφος οι χειριστές με το τράβηγμα μιας ειδικής λαβής («κατακλείς») απελευθέρωναν το σχοινί εξισορρόπησης του αντίβαρου και το άκρο της δοκού που έφερε το αντίβαρο χαμήλωνε προς το έδαφος ενώ το άκρο που έφερε την αρπάγη σηκωνόταν ανατρέποντας ή ανυψώνοντας το αγγιστρωμένο πλοίο

. Με την κλίση της ράβδου το αντίβαρο ολίσθαινε προς τα πίσω εξασκώντας ακόμη μεγαλύτερη ροπή και κλίση στη δοκό. Όταν το ολισθαίνον αντίβαρο έφθανε στο τέλος της διαδρομής του και αφού σταθεροποιούνταν η δοκός οι χειριστές έκοβαν το σχοινί συγκράτησης της αλυσίδας της αρπάγης ώστε το αιωρούμενο πλοίο τσακιστεί στο νερό ή τα παρακείμενα βράχια.

«Πολύβιος, Ιστορίαι, 8.6.1-6», «Λίβιος Τίτος, Ιστορία από κτήσεως της Ρώμης VI, 24.34.10-12», «Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι (Μάρκελλος) 5, 15.2-3»

Φαίνεται ότι ήταν εφαρμογή των μελετών του Αρχιμήδη γύρω από τους μοχλούς και τις τροχαλίες. Στις σημερινές μας ημέρες μια επιστημονική ομάδα το 1999 επιχείρησε ένα πείραμα κατασκευής και χρήσης μιας αρπάγης. Μέσα σε 7 ημέρες σχεδίασαν, κατασκεύασαν και χρησιμοποίησαν με επιτυχία μια αρπάγη που στο πείραμα αυτό τελικά αναποδογύρισε και βύθισε μια τριήρη στο λιμάνι μπροστά στα αρχαία τείχη των Συρακουσών

27 Χιλιόμετρα τείχη των Συρακουσών την εποχή του Αρχιμίδους

Η επίθεση του Μάρκελλου στην ακτογραμμή των Συρακουσών

Η αρπάγη χρησιμοποιήθηκε στον Δεύτερο Καρχηδονιακό πόλεμο το 214 π.Χ. στην πολιορκία των Συρακουσών. Ο Ρωμαϊκός στόλος είχε περισσότερα από 120 πεντήρεις με ναύαρχο τον Μάρκο Κλαύδιο Μάρκελλο.

Οι Ρωμαίοι επιτέθηκαν νύχτα, αλλά αιφνιδιάστηκαν από τους Συρακούσιους και την πρωτόγνωρη αρπάγη, και σε συνδυασμό με κοτρώνες που εκτόξευαν καταπέλτες. Οι απώλειες ήταν πολλές, τα πλοία βυθίστηκαν και πανικός επήλθε. Αυτά μας τα διέσωσαν ο Πολύβιος και ο Τίτος Λίβιος.

ΔΕΙΤΕ ΣΤΟ ΒΙΝΤΕΟ ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΎΣΕ Η ΑΡΠΑΓΗ

Ο Αρχιμήδης ο μεγάλος εμπνευστής των αμυντικών όπλων

ΞΕΝΟΦΩΝ Α. ΜΠΡΟΥΝΤΖAΚΗΣ

Τα καλά κρυμμένα μυστικά των όπλων που άλλαξαν την Ιστορία. Όταν η επιστήμη μέσω της αχαλίνωτης ανθρώπινης επινοητικότητας «εισβάλλει» για τα καλά στα πεδία των μαχών

Από τα μυστικά όπλα της αρχαιότητας έως τα αόρατα υπερόπλα του σύγχρονου κόσμου, οι άνθρωποι της κάθε εποχής έστεκαν έκθαμβοι και ενεοί μπροστά στους επιστημονικούς - τεχνολογικούς νεωτερισμούς που άλλαζαν τα δεδομένα, βάζοντας την ανθρωπότητα σε νέα τροχιά. Όπως είναι γνωστό, ο πόλεμος και κατά άμεση συνέπεια τα όπλα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του πολιτισμού. Το νέο, το πρωτοποριακό και εν τέλει το πιο ανθρώπινο περνούσε και περνά διά πυρός και σιδήρου, δηλαδή διά μέσω των όπλων, που γράφουν με τον δικό τους τρόπο την Ιστορία της ανθρωπότητας. Συνήθως τα όπλα αυτά με τη μέγιστη επίδρασή τους στην πορεία της Ιστορίας αποτελούσαν κρυφά εγχειρήματα, τα οποία, σε συνδυασμό με την ανθρώπινη μεγαλοφυΐα και την ενδελεχή έρευνα, εξασφάλιζαν στον κάτοχό τους, εκτός από το στοιχείο του αιφνιδιασμού, και αυτό της υπεροπλίας.

Ήδη από την αχλή της Ιστορίας οι πηγές της αρχαιότητας αναφέρονται σε μύθους όπου διάφορα μυστικά όπλα έκαναν τη διαφορά. Στις ομηρικές μάχες εμφανίζονται, εκτός από το δόρυ, και η αιγίδα, με την οποία οι Έλληνες κάλυπταν τη γυμνότητά τους και αμύνονταν. Η αιγίδα λοιπόν ήταν η ασπίδα του Δία, την οποία έφτιαξε ο Ήφαιστος από το δέρμα της Αμάλθειας, της κατσίκας με το γάλα της οποίας είχε ανατραφεί ο Δίας. Τη στόλισε κιόλας με λαμπρές παραστάσεις. Μόνο σε έκτακτες περιπτώσεις ο Δίας τη δάνειζε στα πιο αγαπημένα του παιδιά, την Αθηνά και τον Απόλλωνα. Επίσης ένα ασυναγώνιστο όπλο ήταν τα φτερωτά σανδάλια του Ερμή, τα οποία βοήθησαν και τον Περσέα να νικήσει το θαλάσσιο τέρας. Γνωστή είναι και η πανάρχαια ιστορία όπου οι Ισραηλίτες υπό τον Ιησού του Ναυή επιστράτευσαν ένα θεόπνευστο ηχητικό μέσο με την ταυτόχρονη χρήση των κεράτινων σαλπίγγων τους, για να ρίξουν τα τείχη της Ιεριχούς. Ωστόσο στις αρχαιότατες αυτές παραδόσεις εμπνευστές των υπερόπλων είναι οι θεοί.

Ιστορικά, μια από τις πρώτες καταγεγραμμένες χρήσεις που έρχονται σαν αποτέλεσμα της ανθρώπινης εφευρετικότητας εμφανίζεται στην πολιορκία των Συρακουσών, το 212 π.Χ. Στη μάχη αυτή, για πρώτη φορά το αποτέλεσμα κρίνεται αποκλειστικά από την ανθρώπινη ευφυΐα ενός και μόνο ανθρώπου.

Αίτια και αφορμές

Η ελληνική αποικία των Συρακουσών μετά τον Α’ Καρχηδονιακό Πόλεμο αποστάτησε από τη συμμαχία των Καρχηδονίων και συμμάχησε με τη Ρώμη. Τα πράγματα και οι εύθραυστες ισορροπίες δυνάμεων στην περιοχή άλλαξαν εκ νέου – όπως και τη στάση των Συρακουσών οι πολεμικές επιτυχίες του Αννίβα στη διάρκεια του Β’ Καρχηδονιακού Πολέμου. Λίγο μετά, μια ρωμαϊκή στρατιά εκ νέου κινήθηκε υπό τις διαταγές του Μάρκου Κλαύδιου Μάρκελλου εναντίον των Συρακουσών, αυτή τη φορά αποφασισμένος να δώσει ένα σκληρό μάθημα στους Συρακούσιους για την αποστασία τους. Οι προθέσεις του Μάρκελλου μετατράπηκαν σε εφιάλτη όταν κατέλαβε την πόλη Λεοντίνοι την οποία λεηλάτησε επιδεικνύοντας κτηνώδη βαρβαρότητα. Οι Συρακούσιοι έντρομοι περίμεναν τη δική τους σειρά, δίχως να αμφιβάλουν στο παραμικρό για το τι τους περίμενε σε περίπτωση που η πόλη τους έπεφτε στα χέρια των Ρωμαίων.

Η πολιορκία

Το 213 π.Χ. έπλευσαν στο λιμάνι των Συρακουσών εξήντα οκτώ ογκωδέστατες πολεμικές γαλέρες. Οι «πεντήρεις» αυτές, όπως ονομάζονταν, σύμφωνα με τον ιστορικό Πολύβιο, ήταν «κατάφορτες με τοξότες, σφενδονιστές και ακοντιστές». Μάλιστα μερικές γαλέρες ήταν δεμένες μεταξύ τους, ώστε να σχηματίζουν πλωτές πλατφόρμες, προκειμένου να γίνεται χρήση πολιορκητικών μηχανών. Ταυτόχρονα οι Συρακούσες θα δέχονταν και από ξηράς επίθεση. Δραματικότερη γινόταν η κατάσταση αν σκεφτεί κανείς ότι οι Συρακούσιοι υστερούσαν δραματικά και σε αριθμό ανδρών.

Ωστόσο, όπως μαρτυρεί και ο Πολύβιος, «σε ορισμένες περιπτώσεις η διάνοια ενός και μόνο ανθρώπου είναι απείρως αποτελεσματικότερη από την ανθρώπινη υπεροχή». Τη διαφορά σε εκείνη την ιστορική στιγμή την έκανε ο Έλληνας μαθηματικός και μηχανικός Αρχιμήδης, μια διάνοια που ξεχώριζε αισθητά στην εποχή του. Ήδη, μεταξύ άλλων, στο ενεργητικό των εφευρέσεών του είχε προστεθεί το πλανητάριο. Η υπερστρατιά των Ρωμαίων θα βρισκόταν μπροστά σε μια αναπάντεχη πραγματικότητα, που ερχόταν σαν αποτέλεσμα της δαιμονιώδους ευρηματικότητας αυτής της μοναδικής φυσιογνωμίας των μαθηματικών και της μηχανικής. Ο Αρχιμήδης ήταν αφοσιωμένος φίλος του βασιλιά των Συρακουσών Ιέρωνα του Β’.

Καταπέλτες

Ο Αρχιμήδης για την άμυνα της πόλης είχε σχεδιάσει και κατασκευάσει καταπέλτες μακράς, μέσης και βραχείας εμβέλειας, σε συνδυασμό με «σκορπιούς» καταπέλτες, που εξακόντιζαν σιδερένια βέλη. Πιθανότατα επρόκειτο για ένα είδος ιδιοκατασκευών, στις οποίες ο βραχίονας που εκτόξευε τις τεράστιες κοτρόνες ή τους μολυβένιους όγκους ενεργοποιούνταν με την πτώση του αντίβαρου.

Τα μυστικά και πρωτοφανή για την εποχή τους όπλα βρίσκονταν επιμελώς κρυμμένα πίσω από τα τείχη της πόλης. Το ρυθμιζόμενο βεληνεκές των όπλων αυτών εξασφάλιζε την αποτελεσματικότητα των αμυνόμενων, ανεξάρτητα από την εγγύτητα των επιτιθεμένων στα τείχη. Έτσι οι αμυνόμενοι είχαν τη δυνατότητα να τους πλήττουν σε όλες τις αποστάσεις. Οι λίθινοι όγκοι έδιναν την εντύπωση στους επιτιθεμένους Ρωμαίους ότι τους έπλητταν από τον ουρανό, αφού κάτι παρόμοιο δεν είχε ξαναγίνει.

Η πιο τρομακτική μηχανική εφεύρεση του Αρχιμήδη λέγεται ότι ήταν μια πολεμική μηχανή γνωστή ως «αρπάγη του Αρχιμήδη». Σύμφωνα με τις περιγραφές, επρόκειτο για ένα είδος σιδερένιας δαγκάνας, η οποία κρεμόταν στην άκρη μιας αλυσίδας αναρτημένης σε έναν γιγαντιαίο μοχλό. Η δαγκάνα αυτή, που παρομοιαζόταν σαν ανθρώπινο χέρι, «άρπαζε» από την πρύμνη τα εχθρικά πλοία και τα ακινητοποιούσε.
Κατόπιν, με τη βοήθεια του μοχλού, τα ανέτρεπε ή τα συνέτριβε. Παρόμοια εφευρήματα λέγεται ότι χρησιμοποιήθηκαν και εναντίον των Ρωμαίων στρατιωτών στην ξηρά, όπου οι αρπάγες «συλλάμβαναν» ολόκληρα τμήματα στρατιωτών και τα εξοβέλιζαν.

Η πόλη κατάφερε να αντισταθεί επιτυχώς τον πρώτο χρόνο χάρις στην επινοητικότητα του Αρχιμήδη. Ωστόσο, το 212 π.Χ. ο Μάρκελλος, αφού πρώτα είχε προτιμήσει τη λύση του αποκλεισμού για να προκαλέσει λιμοκτονία στους πολιορκημένους, κατάφερε να εισέλθει στην πόλη με αφορμή μια ελληνική εορτή, που του έδωσε την ευκαιρία να παρακάμψει τους αμυντικούς μηχανισμούς και να προκαλέσει ένα ρήγμα στα μεσόγεια τείχη. Παρά το γεγονός ότι τελικά δεν αποτράπηκε η πτώση της πόλης, τα κληροδοτήματα του Αρχιμήδη στην επιστήμη είχαν γράψει μια ανεκτίμητη σελίδα, σημαίνοντας την αρχή μιας διαδικασίας που θα άλλαζε τον ρου της Ιστορίας, με την επιστήμη να παίρνει τη θέση της ανθρώπινης ρώμης.

ΔΕΙΤΕ ΠΟΛΥΒΙΟΣ- ΙΣΤΟΡΙΕΣ